Spara eigi stóru orðin gagnvart fólki í allsnægtarfréttum Oddur Ævar Gunnarsson skrifar 28. júlí 2023 16:00 Henry Alexander Henrysson, siðfræðingur, segir varla hægt að tala um aukna efnishyggju sem staðreynd á Íslandi. Siðfræðingur segir að varla sé hægt að tala um aukna efnishyggju sem staðreynd í íslensku samfélagi. Fjölmiðlar skapi ákveðið gildismat með fréttaflutningi sínum. Mikilvægt sé að passa sig á að ganga ekki of harkalega með siðavöndinn og hneykslast. Hið versta sem gæti gerst sé að óbrúanleg gjá myndist milli fólks með ólíkt gildismat. Tilefnið eru umræðan sem kviknaði í kjölfar fréttar Vísis af því að útvarpsmaðurinn og samfélagsmiðlastjarnan Gústi B hefði keypt sér sitt fyrsta Rólex úr á dögunum. Egill Helgason, sjónvarpsmaður, tjáði sig um málið í Facebook færslu sem vakti mikla athygli. „Gústi B kaupir sér Rolex, Prettyboitjokko kaupir dýra sundbrók og sportbíl, Gummi kíró gengur í Gucci. Um svonalagað les maður daglega í fjölmiðlum. Hvaðan kemur þessi asnalega efnishyggja? Ég man þá tíð að svona hefði þótt alveg innilega ófínt. En nú er því stillt upp eins og þarna sé gríðarlega eftirsóknarverður veruleiki.“ Ekki staðreynd Vísir bar umræðuna undir Henry Alexander Henrysson, siðfræðing og doktor í heimspeki. Meðal annars hvort að aukin efnishyggja í íslensku samfélagi sé staðreynd? „Ég tel að það sé varla hægt að tala um aukna efnishyggju sem staðreynd í íslensku samfélagi. Annars vegar hefur gagnrýni á efnishyggju í samfélaginu fylgt vestrænum samfélögum um langa tíð. Má jafnvel rekja upphaf vestrænna gildisvísinda til þess að Sókrates gagnrýndi gildismat samferðafólks síns nokkur hundruð árum fyrir okkar tímatal.“ Hann segir þá gagnrýni hafa verið til staðar æ síðan. Á hinn bóginn sé erfitt að halda nokkru fram sem staðreynd þegar erfitt geti reynst að rannsaka það. Fólk greini eðlilega á um hvað teljist vera of mikil efnishyggja og því flókið að mynda sameiginlegan skilning um slík hugtök. Fjölmiðlar beri sína ábyrgð „Líklega má þó segja að við séum að ganga þessi misserin í gegnum tímabil þar sem fólk hefur á tilfinningunni að dýrkun á ákveðnu veraldlegu gildismati sé farin að ganga út í öfgar. Hér leika raunar fjölmiðlar lykilhlutverk og finnst mér að gamla afsökunin um að þeir endurspegli einungis gildismat og áhuga samfélagsins ekki eiga við. Fjölmiðlar eru orðnir of miklir gerendur til þess.“ Henry segir að sér þyki mesta breytingin nú vera sú að fjölmiðlar skapi ákveðið gildismat með því að pikka tiltekna hluti af samfélagsmiðlum og birta eins og um fréttnæmt efni sé að ræða. Hann segir að auðvitað megi halda úti tilteknum dálkum helgaða því hvar fólk hefur verið og hvað það hefur verið að fást við. „En ég held að umræðan undanfarið snúi að því hvernig svona efni er farið að dreifa sér of víða í bland við fréttaefni. Mörgum finnst það líka ekki viðeigandi á verðbólgu- og vaxtatímum þar sem efnahagur venjulegs fólks er býsna krefjandi. Hver veit nema það sem virðist vera áhugi á ofgnótt annarra aukist við þrengingar. Fólk smellir á fréttir í forundran fremur en fyrir forvitni og aðdáun. Og þá hefst þessi vítahringur – fjölmiðlar halda að þetta sé efni sem lesendur séu að kalla eftir og birta meira af því.“ Spari stóru orðin gegn fólki í allsnægtarfréttum Henry segir að þrátt fyrir það þurfi fólk að passa sig á að ganga ekki of harkalega um með siðavöndinn og hneykslast. Hann segist aldrei hafa verið hrifinn af of mikilli móralíseringu gagnvart samborgurum. „Sérstaklega eigum við að spara við okkur stóru orðin gagnvart einstaklingum sem allsnægtafréttirnar eru birtar um. Persónulega finnst mér sem ábyrgðin liggi ekki nema þá að hluta hjá þeim. Orku okkar eru betur borgið í opinni umræðu um gildismatið í samfélaginu fremur en að hneykslast yfir því hvers konar ökutæki menn út í bæ nota til að koma sér á milli staða, svo dæmi sé tekið.“ Hann segir að það versta sem gæti gerst nú er að óbrúanleg gjá myndist milli fólks með ólíkt gildismat. „Ekkert er auðveldara heldur en að mála hina sem annað hvort smekklausa vitleysinga eða öfundsjúka aumingja. Maður getur eiginlega ekki ímyndað sér verri niðurstöðu og ég held að þetta sé eitthvað sem við ættum að hafa raunverulegar áhyggjur af.“ Fjölmiðlar Samfélagsmiðlar Mest lesið „Þetta eru mjög vondir samningar við Storytel“ Menning Björn keypti sex hundruð ára höll í Frakklandi og ætlar að gera hana upp Lífið Hryllingurinn sveif yfir vötnum hjá fræga fólkinu Lífið Fólk grípi til sænsku dauðhreinsunarinnar fyrr en ella Lífið Íslenskur leiklistarnemi upplifði óraunverulega stund í New York Lífið Fegurðardrottning fékk nýtt herbergi Lífið Þvertekur fyrir að typpið hafi verið stækkað Lífið Siðlaus maður étur skít og öðlast samkennd Lífið „Ég er miklu oftar gröð en hann“ Lífið Íbúðin gjörbreyttist eftir að hafa fært eldhúsið Lífið Fleiri fréttir „Þetta eru mjög vondir samningar við Storytel“ Varpa ljósi á mikilvægi og gæði íslenskrar hönnunar „Við þurfum öll að halda í barnið innra með okkur“ Menningarritstjóri ráðinn framkvæmdastjóri Fullt út úr dyrum þegar Eiríkur Bergmann kynnti ferðafélagann Tínu Hvað gerist þegar Laddi hittir Eirík Fjalar, Skrám og Elsu Lund? „Alltaf að fylgja hjartanu í stað þess að velja einföldu leiðina“ Usli og glæsileiki á Kjarvalsstöðum Valgeir sár og Bubbi og Bó hneykslaðir Stappfullt á eina stærstu menningarhátíð ársins Sjóðheitt menningarrými á Baldursgötu Asifa Majid hlýtur Vigdísarverðlaunin 2024 Bjarni Ben fagnaði 140 ára afmæli Listasafns Íslands Han Kang hlýtur bókmenntaverðlaun Nóbels Bein útsending: Hver hlýtur bókmenntaverðlaun Nóbels? „Þetta er móðgun gegn Íslandi“ Henti listaverkinu í ruslið Kúltúrkettir landsins létu sig ekki vanta í Portið „Hrátt háþróað krass, langt leitt krot“ Bjóða landsmönnum nauðbeygð til messu Allt í banönum á Brút Bríet lét sig ekki vanta á sýningaropnun Ynju Blævar Út um allar koppagrundir Alþingis: „Froðan flæðir endalaust, það er bara froða froða“ Sjá meira
Tilefnið eru umræðan sem kviknaði í kjölfar fréttar Vísis af því að útvarpsmaðurinn og samfélagsmiðlastjarnan Gústi B hefði keypt sér sitt fyrsta Rólex úr á dögunum. Egill Helgason, sjónvarpsmaður, tjáði sig um málið í Facebook færslu sem vakti mikla athygli. „Gústi B kaupir sér Rolex, Prettyboitjokko kaupir dýra sundbrók og sportbíl, Gummi kíró gengur í Gucci. Um svonalagað les maður daglega í fjölmiðlum. Hvaðan kemur þessi asnalega efnishyggja? Ég man þá tíð að svona hefði þótt alveg innilega ófínt. En nú er því stillt upp eins og þarna sé gríðarlega eftirsóknarverður veruleiki.“ Ekki staðreynd Vísir bar umræðuna undir Henry Alexander Henrysson, siðfræðing og doktor í heimspeki. Meðal annars hvort að aukin efnishyggja í íslensku samfélagi sé staðreynd? „Ég tel að það sé varla hægt að tala um aukna efnishyggju sem staðreynd í íslensku samfélagi. Annars vegar hefur gagnrýni á efnishyggju í samfélaginu fylgt vestrænum samfélögum um langa tíð. Má jafnvel rekja upphaf vestrænna gildisvísinda til þess að Sókrates gagnrýndi gildismat samferðafólks síns nokkur hundruð árum fyrir okkar tímatal.“ Hann segir þá gagnrýni hafa verið til staðar æ síðan. Á hinn bóginn sé erfitt að halda nokkru fram sem staðreynd þegar erfitt geti reynst að rannsaka það. Fólk greini eðlilega á um hvað teljist vera of mikil efnishyggja og því flókið að mynda sameiginlegan skilning um slík hugtök. Fjölmiðlar beri sína ábyrgð „Líklega má þó segja að við séum að ganga þessi misserin í gegnum tímabil þar sem fólk hefur á tilfinningunni að dýrkun á ákveðnu veraldlegu gildismati sé farin að ganga út í öfgar. Hér leika raunar fjölmiðlar lykilhlutverk og finnst mér að gamla afsökunin um að þeir endurspegli einungis gildismat og áhuga samfélagsins ekki eiga við. Fjölmiðlar eru orðnir of miklir gerendur til þess.“ Henry segir að sér þyki mesta breytingin nú vera sú að fjölmiðlar skapi ákveðið gildismat með því að pikka tiltekna hluti af samfélagsmiðlum og birta eins og um fréttnæmt efni sé að ræða. Hann segir að auðvitað megi halda úti tilteknum dálkum helgaða því hvar fólk hefur verið og hvað það hefur verið að fást við. „En ég held að umræðan undanfarið snúi að því hvernig svona efni er farið að dreifa sér of víða í bland við fréttaefni. Mörgum finnst það líka ekki viðeigandi á verðbólgu- og vaxtatímum þar sem efnahagur venjulegs fólks er býsna krefjandi. Hver veit nema það sem virðist vera áhugi á ofgnótt annarra aukist við þrengingar. Fólk smellir á fréttir í forundran fremur en fyrir forvitni og aðdáun. Og þá hefst þessi vítahringur – fjölmiðlar halda að þetta sé efni sem lesendur séu að kalla eftir og birta meira af því.“ Spari stóru orðin gegn fólki í allsnægtarfréttum Henry segir að þrátt fyrir það þurfi fólk að passa sig á að ganga ekki of harkalega um með siðavöndinn og hneykslast. Hann segist aldrei hafa verið hrifinn af of mikilli móralíseringu gagnvart samborgurum. „Sérstaklega eigum við að spara við okkur stóru orðin gagnvart einstaklingum sem allsnægtafréttirnar eru birtar um. Persónulega finnst mér sem ábyrgðin liggi ekki nema þá að hluta hjá þeim. Orku okkar eru betur borgið í opinni umræðu um gildismatið í samfélaginu fremur en að hneykslast yfir því hvers konar ökutæki menn út í bæ nota til að koma sér á milli staða, svo dæmi sé tekið.“ Hann segir að það versta sem gæti gerst nú er að óbrúanleg gjá myndist milli fólks með ólíkt gildismat. „Ekkert er auðveldara heldur en að mála hina sem annað hvort smekklausa vitleysinga eða öfundsjúka aumingja. Maður getur eiginlega ekki ímyndað sér verri niðurstöðu og ég held að þetta sé eitthvað sem við ættum að hafa raunverulegar áhyggjur af.“
Fjölmiðlar Samfélagsmiðlar Mest lesið „Þetta eru mjög vondir samningar við Storytel“ Menning Björn keypti sex hundruð ára höll í Frakklandi og ætlar að gera hana upp Lífið Hryllingurinn sveif yfir vötnum hjá fræga fólkinu Lífið Fólk grípi til sænsku dauðhreinsunarinnar fyrr en ella Lífið Íslenskur leiklistarnemi upplifði óraunverulega stund í New York Lífið Fegurðardrottning fékk nýtt herbergi Lífið Þvertekur fyrir að typpið hafi verið stækkað Lífið Siðlaus maður étur skít og öðlast samkennd Lífið „Ég er miklu oftar gröð en hann“ Lífið Íbúðin gjörbreyttist eftir að hafa fært eldhúsið Lífið Fleiri fréttir „Þetta eru mjög vondir samningar við Storytel“ Varpa ljósi á mikilvægi og gæði íslenskrar hönnunar „Við þurfum öll að halda í barnið innra með okkur“ Menningarritstjóri ráðinn framkvæmdastjóri Fullt út úr dyrum þegar Eiríkur Bergmann kynnti ferðafélagann Tínu Hvað gerist þegar Laddi hittir Eirík Fjalar, Skrám og Elsu Lund? „Alltaf að fylgja hjartanu í stað þess að velja einföldu leiðina“ Usli og glæsileiki á Kjarvalsstöðum Valgeir sár og Bubbi og Bó hneykslaðir Stappfullt á eina stærstu menningarhátíð ársins Sjóðheitt menningarrými á Baldursgötu Asifa Majid hlýtur Vigdísarverðlaunin 2024 Bjarni Ben fagnaði 140 ára afmæli Listasafns Íslands Han Kang hlýtur bókmenntaverðlaun Nóbels Bein útsending: Hver hlýtur bókmenntaverðlaun Nóbels? „Þetta er móðgun gegn Íslandi“ Henti listaverkinu í ruslið Kúltúrkettir landsins létu sig ekki vanta í Portið „Hrátt háþróað krass, langt leitt krot“ Bjóða landsmönnum nauðbeygð til messu Allt í banönum á Brút Bríet lét sig ekki vanta á sýningaropnun Ynju Blævar Út um allar koppagrundir Alþingis: „Froðan flæðir endalaust, það er bara froða froða“ Sjá meira