Kristaltært? Um umboð eða umboðsleysi Páll Ágúst Ólafsson skrifar 8. ágúst 2023 07:30 Í liðinni viku hélt höfundur því fram á þessum vettvangi að biskup væri ekki umboðlaus í embætti sínu. Sú niðurstaða var leidd af bráðabirgðaákvæði í lögum um þjóðkirkjuna frá 2021. Spurningin um umboð biskups er til umfjöllunar hjá Úrskurðarnefnd þjóðkirkjunnar. Forseti kirkjuþings vill þrátt fyrir þá stöðu málsins, með stuðningi amk. 2. varaforseta kirkjuþings, hlutast til um að knúnar verði fram biskupskosningar hið fyrsta. Eini skynsamlegi kosturinn í stöðunni er að bíða niðurstöðu úrskurðarnefndar og halda óbreyttri áætlun kjörnefndar enda gefi niðurstaða úrskurðarnefndar ekki tilefni til annars. Almennt er skynsamlegt og fer best á því að aðilar haldi að sér höndum meðan skorið er úr vafamálum hjá þar til bærum aðilum. *** Hvað raunverulega rekur þessa aðila áfram er ráðgáta. Steindór Runiberg Haraldsson, 2. varaforseti kirkjuþings, fullyrti að umboðsleysi biskups væri „kristaltært“ í viðtali við Morgunblaðið 3. ágúst sl. Það sem yfirstjórn kirkjuþings telur „kristaltært“ er hreint ekki svo tært heldur sveipað lögfræðilegum vafa, svo ekki sé fastar að orði kveðið. Jafnframt liggur fyrir að kjörnefnd þjóðkirkjunnar hyggst hefja undirbúning að biskupskjöri snemma á næsta ári. Þangað til eru örfáir mánuðir. Vakna áleitnar spurningar um hvaða hagsmuni þessir aðilar eru að verja eða hverra erinda þeir ganga. Af hverju liggur á núna? Kann að vera að það þjóni hagsmunum fárra að tilteknar stjórnvaldsákvarðanir biskups verði teknar upp að nýju því þær teljist óheppilegar ákveðnum aðilum og meðvirkni með þeim svo mikil að forysta kirkjuþings sjái ekki skóginn fyrir einstaka fyrirferðarmiklum trjám? Misskilningur? Höfundur var sagður misskilja regluverk kirkjunnar í kjölfar greinar, sem birtist 31. júlí sl. Með öllu er óljóst í hverju sá misskilningur felst enda er bráðabirgðaákvæði þjóðkirkjulaganna skýrt. Staðreyndin er sú að starfsmannalögin skulu gilda út skipunartíma biskups. Biskup á að njóta réttinda og skyldna starfsmannalaga á skipunartímanum. Hluti réttinda starfsmannalaga er að skipunartími framlengist sjálfkrafa, sé ekki tilkynnt um annað áður en sex mánuðir eru til loka skipunartíma. Höfundur telur að bráðabirgðaákvæði þjóðkirkjulaga hefði sérstaklega þurft að undanskilja þessi tilteknu réttindi, ef þau áttu ekki að gilda gagnvart biskupi. Sú lögskýring, að lagasetning sé ígildi tilkynningar um starfslok stenst ekki skoðun að mati höfundar. Sérstaklega í ljósi þess að það virðist ekki hafa verið einboðið að biskup hætti við lok skipunartímans. Kristaltært? Höfundur telur því að skipunartími biskups hafi sjálfkrafa endurnýjast af þeirri einföldu ástæðu að kirkjuþing sinnti ekki þeirri skyldu sinni að setja starfsreglur um annað. Ábyrgðin er kirkjuþings og forystu þess. Framhjá því verður ekki litið og þau mistök verður forysta kirkjuþings að horfast í augu við. Því fer fjarri að „kristaltært“ sé að biskup Íslands sé umboðslaus. Þvert á móti bendir flest til þess að svo sé einmitt ekki. Höfundur telur að í þessari stöðu eigi að halda sig við það sem ákveðið hefur verið, að hefja undirbúning biskupskjörs í upphafi nýs árs og vígja nýjan biskup næsta sumar. Óvönduð vinnubrögð Undanfarin ár hafa margir gagnrýnt embætti biskups fyrir að fara frjálslega með það regluverk sem kirkjunni er sniðið – bæði lög sett af Alþingi sem og starfsreglur settar af kirkjuþingi. Höfundur þekkir sjálfur til þeirrar umræðu og verklags, enda hefur hann ítrekað látið reyna á stjórnvaldsákvarðanir embættis biskups fyrir dómstólum og haft betur í öll skiptin. Einhverjir kunna að velta vöngum yfir því að höfundur fagni hreinlega ekki tillögu forseta kirkjuþings um að sem fyrst sé kosinn nýr biskup. Svo er þó ekki, því þetta mál sem nú er um þrætt – jafnt og önnur - hvorki eiga né mega vera persónuleg. Niðurstaða skal byggð á regluverki og lagatúlkun en ekki einstaka persónum og leikendum. Hafa skal einfaldlega það sem sannara reynist. Um leið og einstök mál eru persónugerð og leikendur látnir hafa áhrif á efnismeðferð og niðurstöðu er voðinn vís enda álíka heppilegt að blanda saman tilfinningum og lögfræði og olíu og vatni. Einstakt tækifæri – nýtt verklag Forysta kirkjunnar á að vera fyrirmynd annarra í að lögum og reglum sé fylgt. Bæði af lagalegri en ekki síður siðferðislegri skyldu. Nú er tækifæri fyrir kirkjuþing, sem kosið var á síðasta ári, og nýjan biskup, sem væntanlega verður vígður sumarið 2024, að hefja sig yfir það verklag sem viðgengist hefur alltof lengi innan yfirstjórnar kirkjunnar. Þetta verklag hefur einkennst af því að ákveða niðurstöðu mála fyrirfram án tillits til regluverksins sem um kirkjuna gildir. Regluverkið virðist oft ekki einu sinni hafa verið haft til hliðsjónar við ákvarðanatöku. Nýtt kirkjuþing og nýr biskup, þegar hann tekur við, fá einstakt tækifæri til að draga línu í sandinn, fylgja regluverkinu og hefja víðtæka uppbyggingu á starfi þjóðkirkjunnar alveg frá yfirstjórn ofan í grasrót. Þessum aðilum ber að hafa metnað fyrir og tryggja að allar ákvarðanir verði vandaðar og reistar á lögmætum grunni en ekki handahófskenndar og teknar af geðþótta eins og þekkt dæmi eru um. Trúnaður og traust fólks Traust til þjóðkirkjunnar hefur farið minnkandi hin síðustu ár. Margir hafa áhyggjur af þeirri þróun. Orð eru til lítils ef verkin eru ekki látin tala. Nýr biskup fær tækifæri til þess að sýna endurnýjun hugarfars, nýja starfshætti og verklag. Ég hvet kjörna fulltrúa á kirkjuþingi – lærða sem leika – og nýjan biskup, þegar hann tekur við, að láta þetta tækifæri ekki framhjá sér fara. Aðeins þannig mun trúnaður og traust kirkjunnar gagnvart fólkinu í landinu aukast á ný. Kapp umfram fegurð? Starfsmenn kirkjunnar og sjálfboðaliðar landið um kring gera allt sem í þeirra valdi stendur og leggja mikið á sig til að sinna af alúð skyldum sínum gagnvart þeim verkefnum í lífi fólks sem kirkjunni eru falin. Ég vil trúa því að yfirstjórn kirkjuþings muni gera orð sr. Friðriks Friðrikssonar að sínum að láta ekki kappið bera fegurðina ofurliði. Það er bæði skynsamlegt og ekki of seint að draga andann djúpt, anda frá sér og láta fegurðina hafa yfirhönd yfir kappinu. Höfundur er lögmaður og prestur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þjóðkirkjan Trúmál Mest lesið Innflutt skautun í boði Viðreisnar Hópur ungra Sjálfstæðiskvenna Skoðun Halldór 02.11.24 Halldór Baldursson Halldór Viltu lækka í launum? Jónella Sigurjónsdóttir Skoðun Að græða 33.400 fótboltavelli Jóna Bjarnadóttir Skoðun Íslenskan til valdeflingar en ekki valdbeitingar Derek T. Allen Skoðun Unglingavandamálið Jón Gnarr Skoðun Verklausi milljónakennarinn Þórunn Sveinbjarnardóttir Skoðun Kæri frambjóðandi! Stefanía Björg Jónsdóttir Skoðun Stöndugur efnahagur og sterk velferð – undirstaða hvors annars Alma D. Möller Skoðun Viltu lækka í launum? Jónella Sigurjónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Viltu lækka í launum? Jónella Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Kæri frambjóðandi! Stefanía Björg Jónsdóttir skrifar Skoðun Viltu lækka í launum? Jónella Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Innflutt skautun í boði Viðreisnar Hópur ungra Sjálfstæðiskvenna skrifar Skoðun Unglingavandamálið Jón Gnarr skrifar Skoðun Stöndugur efnahagur og sterk velferð – undirstaða hvors annars Alma D. Möller skrifar Skoðun Íslenskan til valdeflingar en ekki valdbeitingar Derek T. Allen skrifar Skoðun Að græða 33.400 fótboltavelli Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Hvenær nær Bitcoin $1,000,000? Víkingur Hauksson skrifar Skoðun „Hækkar bara og hækkar“ Hjalti Þórisson skrifar Skoðun Kveðja, nýútskrifaði kennarinn Hugrún Stefánsdóttir skrifar Skoðun Veljum stöðugleika og fyrirsjáanleika Ester Straumberg Halldórsdóttir skrifar Skoðun Ábending um dagskrárefni til RUV ohf. Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Á að skipta máli hverra manna þú ert? Logi Einarsson skrifar Skoðun Hvers virði er líf kvenna? Brynhildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Verklausi milljónakennarinn Þórunn Sveinbjarnardóttir skrifar Skoðun Að mæta ástandinu Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Þarf alltaf að vera svín 2024 Darri Gunnarsson,Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Þrælar bankanna, lykiltölur Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Þriðji orkupakkinn: Almannahagsmunir á krossgötum Aron H. Steinsson skrifar Skoðun Eftir miklar umræður, fréttir og mótmæli síðustu daga hef ég verið hugsi Anna M. Hoffmann Guðgeirsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir í húsnæðismálum strax! Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun xD frelsi til að halda ungu fólki niðri Yngvi Sighvatsson skrifar Skoðun Afstöðuleysi Íslands óþolandi – Stöndum með vistkerfum sjávar Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Þess vegna talar ChatGPT íslensku Lilja Dögg Alfreðsdóttir skrifar Skoðun Uppbygging heilbrigðisþjónustu á landsbyggðinni: Er það á stefnuskránni fyrir þessar kosningar? Hildigunnur Svavarsdóttir skrifar Skoðun Gleðilega töfrandi kosningabaráttu Jón Þór Kristjánsson skrifar Skoðun Samfylkingin óspjallaða Hildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Árás á fátækasta fólkið í borginni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Fjármögnum háskólana til jafns við hin Norðurlöndin Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Sjá meira
Í liðinni viku hélt höfundur því fram á þessum vettvangi að biskup væri ekki umboðlaus í embætti sínu. Sú niðurstaða var leidd af bráðabirgðaákvæði í lögum um þjóðkirkjuna frá 2021. Spurningin um umboð biskups er til umfjöllunar hjá Úrskurðarnefnd þjóðkirkjunnar. Forseti kirkjuþings vill þrátt fyrir þá stöðu málsins, með stuðningi amk. 2. varaforseta kirkjuþings, hlutast til um að knúnar verði fram biskupskosningar hið fyrsta. Eini skynsamlegi kosturinn í stöðunni er að bíða niðurstöðu úrskurðarnefndar og halda óbreyttri áætlun kjörnefndar enda gefi niðurstaða úrskurðarnefndar ekki tilefni til annars. Almennt er skynsamlegt og fer best á því að aðilar haldi að sér höndum meðan skorið er úr vafamálum hjá þar til bærum aðilum. *** Hvað raunverulega rekur þessa aðila áfram er ráðgáta. Steindór Runiberg Haraldsson, 2. varaforseti kirkjuþings, fullyrti að umboðsleysi biskups væri „kristaltært“ í viðtali við Morgunblaðið 3. ágúst sl. Það sem yfirstjórn kirkjuþings telur „kristaltært“ er hreint ekki svo tært heldur sveipað lögfræðilegum vafa, svo ekki sé fastar að orði kveðið. Jafnframt liggur fyrir að kjörnefnd þjóðkirkjunnar hyggst hefja undirbúning að biskupskjöri snemma á næsta ári. Þangað til eru örfáir mánuðir. Vakna áleitnar spurningar um hvaða hagsmuni þessir aðilar eru að verja eða hverra erinda þeir ganga. Af hverju liggur á núna? Kann að vera að það þjóni hagsmunum fárra að tilteknar stjórnvaldsákvarðanir biskups verði teknar upp að nýju því þær teljist óheppilegar ákveðnum aðilum og meðvirkni með þeim svo mikil að forysta kirkjuþings sjái ekki skóginn fyrir einstaka fyrirferðarmiklum trjám? Misskilningur? Höfundur var sagður misskilja regluverk kirkjunnar í kjölfar greinar, sem birtist 31. júlí sl. Með öllu er óljóst í hverju sá misskilningur felst enda er bráðabirgðaákvæði þjóðkirkjulaganna skýrt. Staðreyndin er sú að starfsmannalögin skulu gilda út skipunartíma biskups. Biskup á að njóta réttinda og skyldna starfsmannalaga á skipunartímanum. Hluti réttinda starfsmannalaga er að skipunartími framlengist sjálfkrafa, sé ekki tilkynnt um annað áður en sex mánuðir eru til loka skipunartíma. Höfundur telur að bráðabirgðaákvæði þjóðkirkjulaga hefði sérstaklega þurft að undanskilja þessi tilteknu réttindi, ef þau áttu ekki að gilda gagnvart biskupi. Sú lögskýring, að lagasetning sé ígildi tilkynningar um starfslok stenst ekki skoðun að mati höfundar. Sérstaklega í ljósi þess að það virðist ekki hafa verið einboðið að biskup hætti við lok skipunartímans. Kristaltært? Höfundur telur því að skipunartími biskups hafi sjálfkrafa endurnýjast af þeirri einföldu ástæðu að kirkjuþing sinnti ekki þeirri skyldu sinni að setja starfsreglur um annað. Ábyrgðin er kirkjuþings og forystu þess. Framhjá því verður ekki litið og þau mistök verður forysta kirkjuþings að horfast í augu við. Því fer fjarri að „kristaltært“ sé að biskup Íslands sé umboðslaus. Þvert á móti bendir flest til þess að svo sé einmitt ekki. Höfundur telur að í þessari stöðu eigi að halda sig við það sem ákveðið hefur verið, að hefja undirbúning biskupskjörs í upphafi nýs árs og vígja nýjan biskup næsta sumar. Óvönduð vinnubrögð Undanfarin ár hafa margir gagnrýnt embætti biskups fyrir að fara frjálslega með það regluverk sem kirkjunni er sniðið – bæði lög sett af Alþingi sem og starfsreglur settar af kirkjuþingi. Höfundur þekkir sjálfur til þeirrar umræðu og verklags, enda hefur hann ítrekað látið reyna á stjórnvaldsákvarðanir embættis biskups fyrir dómstólum og haft betur í öll skiptin. Einhverjir kunna að velta vöngum yfir því að höfundur fagni hreinlega ekki tillögu forseta kirkjuþings um að sem fyrst sé kosinn nýr biskup. Svo er þó ekki, því þetta mál sem nú er um þrætt – jafnt og önnur - hvorki eiga né mega vera persónuleg. Niðurstaða skal byggð á regluverki og lagatúlkun en ekki einstaka persónum og leikendum. Hafa skal einfaldlega það sem sannara reynist. Um leið og einstök mál eru persónugerð og leikendur látnir hafa áhrif á efnismeðferð og niðurstöðu er voðinn vís enda álíka heppilegt að blanda saman tilfinningum og lögfræði og olíu og vatni. Einstakt tækifæri – nýtt verklag Forysta kirkjunnar á að vera fyrirmynd annarra í að lögum og reglum sé fylgt. Bæði af lagalegri en ekki síður siðferðislegri skyldu. Nú er tækifæri fyrir kirkjuþing, sem kosið var á síðasta ári, og nýjan biskup, sem væntanlega verður vígður sumarið 2024, að hefja sig yfir það verklag sem viðgengist hefur alltof lengi innan yfirstjórnar kirkjunnar. Þetta verklag hefur einkennst af því að ákveða niðurstöðu mála fyrirfram án tillits til regluverksins sem um kirkjuna gildir. Regluverkið virðist oft ekki einu sinni hafa verið haft til hliðsjónar við ákvarðanatöku. Nýtt kirkjuþing og nýr biskup, þegar hann tekur við, fá einstakt tækifæri til að draga línu í sandinn, fylgja regluverkinu og hefja víðtæka uppbyggingu á starfi þjóðkirkjunnar alveg frá yfirstjórn ofan í grasrót. Þessum aðilum ber að hafa metnað fyrir og tryggja að allar ákvarðanir verði vandaðar og reistar á lögmætum grunni en ekki handahófskenndar og teknar af geðþótta eins og þekkt dæmi eru um. Trúnaður og traust fólks Traust til þjóðkirkjunnar hefur farið minnkandi hin síðustu ár. Margir hafa áhyggjur af þeirri þróun. Orð eru til lítils ef verkin eru ekki látin tala. Nýr biskup fær tækifæri til þess að sýna endurnýjun hugarfars, nýja starfshætti og verklag. Ég hvet kjörna fulltrúa á kirkjuþingi – lærða sem leika – og nýjan biskup, þegar hann tekur við, að láta þetta tækifæri ekki framhjá sér fara. Aðeins þannig mun trúnaður og traust kirkjunnar gagnvart fólkinu í landinu aukast á ný. Kapp umfram fegurð? Starfsmenn kirkjunnar og sjálfboðaliðar landið um kring gera allt sem í þeirra valdi stendur og leggja mikið á sig til að sinna af alúð skyldum sínum gagnvart þeim verkefnum í lífi fólks sem kirkjunni eru falin. Ég vil trúa því að yfirstjórn kirkjuþings muni gera orð sr. Friðriks Friðrikssonar að sínum að láta ekki kappið bera fegurðina ofurliði. Það er bæði skynsamlegt og ekki of seint að draga andann djúpt, anda frá sér og láta fegurðina hafa yfirhönd yfir kappinu. Höfundur er lögmaður og prestur.
Skoðun Eftir miklar umræður, fréttir og mótmæli síðustu daga hef ég verið hugsi Anna M. Hoffmann Guðgeirsdóttir skrifar
Skoðun Uppbygging heilbrigðisþjónustu á landsbyggðinni: Er það á stefnuskránni fyrir þessar kosningar? Hildigunnur Svavarsdóttir skrifar