Neistaflug Guðmundur Engilbertsson skrifar 22. september 2023 15:00 Undanfarin ár hefur umræða um læsi verið átakamiðuð og enn eimir af harðri umfjöllun um lestrarkennslu í kjölfar þjóðarátaks um læsi haustið 2015 sem var hrint af stað með söng á vör. Stefin eru að ýmsu leyti sambærileg en hluti þátttakenda í þeirri umræðu hefur safnað liði, komið sér saman um tiltekna hugmyndafræði, þróað lestrarkennslu út frá henni og hrint af stað þróunarverkefni til tíu ára. Í kynningu á verkefninu segir að það byggi á „fremstu vísindum“ og oft er vísað til „færustu sérfræðinga heims“. Kynningin á verkefninu er ekki alltaf sérlega lýsandi en oft mjög boðandi. Sem áhugamaður um læsismenntun hef ég reynt að skoða hvaða kraftar eru að verki í þessari lestrarkennslufræði en aðallega gripið í tómt — aðeins eina yfirlýsta aðferð sem á að snúa læsi til betri vegar. Hún snýst um hljóðun bókstafa (phonics) og útfærslu sem nefnd er bókstafa-hljóðaaðferð. Þess má geta að í flestum ef ekki öllum lestrarkennsluaðferðum hérlendis er lögð rík áhersla á hljóðun bókstafa þrátt fyrir að forsvarsmaður nýju kennslufræðinnar hafi fullyrt að í a.m.k. 80 skólum á Íslandi sé það ekki gert. Til eru margar útfærslur á hljóðaaðferð og við höfum hreinlega ekki skýra mynd af hverjar þeirra eru helst notaðar hérlendis. Líkast til er oftast stuðst við samtengjandi hljóðaaðferð (synthetic phonics) sem er víða notuð og er þekkt rannsóknarviðfangsefni. Það er dæmigerð eindar- og atferlisnálgun, hljóð eru tengd við bókstafi, bókstafirnir hljóðaðir eða hljóðin stafsett í samstæður, orð og setningar. Þetta er gert með beinni kennslu þar til ákveðinni sjálfvirkni hefur verið náð og þau sem fara fyrir bókstafa-hljóðaaðferðinni tala um að börn „brjóti lestrarkóðann“ og verði svo „læs“ um leið og þau hafa náð tiltekinni umskráningarfærni. Þetta er afar þröng sýn á læsi — sem tæknilega lestrariðju. Hún fellur ekki að ríkjandi hugmyndum um læsi í víðum skilningi, hvorki hérlendis (svo vísað sé til aðalnámskrár) né erlendis (svo vísað sé til UNESCO og OECD (PISA)). Læsi er hugrænt ekki síður en tæknilegt ferli og lestur hefur að meginmarkmiði að taka lesefnið hugartökum og gera sér mat úr því. Tæknilega ferlið er því ekki markmið í sjálfu sér heldur leið að settu marki en tæknilega ferlið er þó vissulega mikilvæg færni. Þessi sýn á læsi hefur mjög tæknilega ásýnd. Áherslu á hugsmíðahyggju virðist jafnvel kennt um slakan árangur íslenskra ungmenna í PISA og taugavísindin (fremstu vísindin) eiga að koma okkur til bjargar. Það er eitt inntak pistils á Vísi.is um bættan árangur og líðan í skólastarfi – sem lítur í fljótu bragði út fyrir að vera áhugaverð umfjöllun þar til meinhornið er rekið í hugsmíðahyggjuna, háskólana sem mennta kennara, menntayfirvöld og KÍ. Umræðan um PISA er einmitt oft rót umræðna um læsi hérlendis. Í greiningu MMS á niðurstöðum PISA 2015 segir að slakur orðaforði og lesskilningur skýri dvínandi árangur íslenskra ungmenna og að leggja verði áherslu á leiðir til að efla orðaforða og lesskilnig nemenda. Íslenskar og erlendar rannsóknir sýna svo ekki verði um villst að áhrif orðaforða á lesskilning og nám eru mikil. Umræðan um læsi hefur þó gjarnan verið tengd tæknilegum þáttum lestrar á mörkum leik- og grunnskóla. Tæknilegt gangverk með hjálp örvaðra taugaboða kann vel með tíma og þjálfun að verða sjálfvirkt en hugræn úrvinnsla sem stuðlar að skilningi og merkingarsköpun verður aldrei í sama skilningi sjálfgefið eða sjálfvirkt ferli. Nemendur þurfa að nýta sér vald á tungumáli/um, ályktunarfærni, forþekkingu og margs konar tengingar og yfirfærslu til að gera sér mat úr lesefni sínu og hagnýta það á skapandi og greinandi hátt. Það er hugsmíði. Ég hef ekki enn séð stafkrók um kennslufræði sem stuðlar að slíkri merkingarsköpun í nýju kennslufræðinni — aðeins áherslu á hið tæknilega ferli. Ef ekki á að efla markvisst og kerfisbundið orðaforða og lesskilning nemenda á mið- og unglingastigi er kennslufræðin ekki aðeins á gulu heldur á rauðu ljósi svo ákveðin orðræða sé notuð. Ef það á eftir að þróa kennslufræðina í þá átt er verkefnið, sem læsisverkefni, á byrjunarreit og skynsamlegt að bíða frekari framþróunar þess áður en það verður breitt frekar út, með góðu eða illu. Í kynningu og umfjöllun um nýju kennslufræðina er vísað í þekkta sálfræðinga sem teljast að jafnaði ekki til læsis- eða lestrarfræðinga og ekki fæst séð að þeir reki sérlega beitt horn í síðu hugsmíðahyggjunnar. Kenningar þeirra eru tiltölulega almennar námskenningar og hægt að styðjast við þær hvort sem kennslufræðin heitir Kveikjum neistann, Byrjendalæsi, Vörður og vegvísar, Knattspyrna 101 eða eitthvað allt annað. Þegar kenningar þessara sálfræðinga eru eitt helsta leiðarljós nýju kennslufræðinnar – auk áherslu á annað sem ekki tengist beint lestri, t.d. hreyfingu og valgreinum) — gefur það til kynna að hugmyndafræðin á bak við hana tengist lestrarfræði aðeins að takmörkuðu leyti. Einfaldur veruleiki vélrænnar tækni, smættun á læsishugtakinu og áhersla á þjálfun stakra færniþátta í stað þess að samþætta þá skilar sér mögulega í árangri í þeim þáttum sem um ræðir en tryggir varla skapandi og greinandi útsjónarsemi við úrlausn PISA verkefna — mikilvæga hæfni handan við tæknilega ferlið. Í umfjöllun um árangur hérlendis í PISA hafa forsvarsmenn Kveikjum neistans sagt að ef við ætlum að snúa þróuninni við þurfum við að taka mið af fremstu vísindum og fullyrt að það geri Finnar. Rétt er að benda á að frá árinu 2000 til 2018 hefur árangur Finna í PISA dalað með samsvarandi hætti og hérlendis, um að meðaltali 26 stig fyrir greinarnar þrjár (textalæsi, náttúrulæsi og stærðfræðilæsi) meðan árangurinn hérlendis hefur dvínað um 23 stig að meðaltali. Það geta varla talist meðmæli með þeim fremstu vísindunum sem mælt er með! Fræðafólk í háskólum hérlendis á sviði lestrar hefur séð sig knúið til þess að leiðrétta ýmsar rangfærslur í umræðu um lestur. Því hefur verið mætt með því að segja fræðafólkið stunda blekkingar, kallað eftir að háskólarnir bregðist við, fræðafólkið snúi af villu síns vegar, rétti af kúrsinn og hleypi þeim að til að innleiða nýju kennslufræðina í kennaranám. Sókn í átök með ýmsum skrifum þar sem hnýtt er í hugmyndir og aðferðir sem þóknast ekki, veist er að fræðafólki, háskólunum, menntayfirvöldum, faglegu sjálfstæði skóla og jafnvel forystu KÍ er óskiljanleg og getur aðeins endað á einn veg. Áhugasamt og skynsamt fólk verður eðlilega fráhverft málafylgju sem slíkri, missir áhugann og skiptir um stöð. Hér er vissulega fast að orði kveðið en ekki að ástæðulausu. Ég ætla eftir sem áður að fylgjast vel með þróunarverkefninu. Það vekur áhuga minn á ýmsan hátt og snýst um margt annað en læsi sem ég staldra einkum við í þessum skrifum. Þeir sem annast starfið á vettvangi virðast gera það af lífi og sál og ástríðan fyrir starfinu og velferð barna fer ekki fram hjá neinum. Það fólk stendur ekki í átökum við aðra. Höfundur er kennari og áhugamaður um eflingu orðaforða og læsis á mið- og unglingastigi grunnskóla og í framhaldsskóla. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla - og menntamál Börn og uppeldi Grunnskólar Mest lesið „Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman Skoðun Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson Skoðun Halldór 24.05.2025 Halldór Heiðmörk: Gaddavír og girðingar Auður Kjartansdóttir Skoðun Vér erum úr sömu sveit Steinþór Logi Arnarsson Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson Skoðun Réttlát leiðrétting veiðigjalda Elín Íris Fanndal Skoðun Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir Skoðun Sósíalistaflokkurinn kaus breytingar Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Grindavík lifir Kristín María Birgisdóttir,Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn kaus breytingar Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Vér erum úr sömu sveit Steinþór Logi Arnarsson skrifar Skoðun „Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Réttlát leiðrétting veiðigjalda Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir skrifar Skoðun Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Heiðmörk: Gaddavír og girðingar Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun #blessmeta - önnur grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er lambakjöt? Hafliði Halldórsson skrifar Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson skrifar Skoðun Gjaldfrjálsar máltíðir fyrir leikskólabörn Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Huglæg réttlætiskennd og skattar á verðmætasköpun Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Loksins fær þyrlan heimili fyrir norðan Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir skrifar Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Sjá meira
Undanfarin ár hefur umræða um læsi verið átakamiðuð og enn eimir af harðri umfjöllun um lestrarkennslu í kjölfar þjóðarátaks um læsi haustið 2015 sem var hrint af stað með söng á vör. Stefin eru að ýmsu leyti sambærileg en hluti þátttakenda í þeirri umræðu hefur safnað liði, komið sér saman um tiltekna hugmyndafræði, þróað lestrarkennslu út frá henni og hrint af stað þróunarverkefni til tíu ára. Í kynningu á verkefninu segir að það byggi á „fremstu vísindum“ og oft er vísað til „færustu sérfræðinga heims“. Kynningin á verkefninu er ekki alltaf sérlega lýsandi en oft mjög boðandi. Sem áhugamaður um læsismenntun hef ég reynt að skoða hvaða kraftar eru að verki í þessari lestrarkennslufræði en aðallega gripið í tómt — aðeins eina yfirlýsta aðferð sem á að snúa læsi til betri vegar. Hún snýst um hljóðun bókstafa (phonics) og útfærslu sem nefnd er bókstafa-hljóðaaðferð. Þess má geta að í flestum ef ekki öllum lestrarkennsluaðferðum hérlendis er lögð rík áhersla á hljóðun bókstafa þrátt fyrir að forsvarsmaður nýju kennslufræðinnar hafi fullyrt að í a.m.k. 80 skólum á Íslandi sé það ekki gert. Til eru margar útfærslur á hljóðaaðferð og við höfum hreinlega ekki skýra mynd af hverjar þeirra eru helst notaðar hérlendis. Líkast til er oftast stuðst við samtengjandi hljóðaaðferð (synthetic phonics) sem er víða notuð og er þekkt rannsóknarviðfangsefni. Það er dæmigerð eindar- og atferlisnálgun, hljóð eru tengd við bókstafi, bókstafirnir hljóðaðir eða hljóðin stafsett í samstæður, orð og setningar. Þetta er gert með beinni kennslu þar til ákveðinni sjálfvirkni hefur verið náð og þau sem fara fyrir bókstafa-hljóðaaðferðinni tala um að börn „brjóti lestrarkóðann“ og verði svo „læs“ um leið og þau hafa náð tiltekinni umskráningarfærni. Þetta er afar þröng sýn á læsi — sem tæknilega lestrariðju. Hún fellur ekki að ríkjandi hugmyndum um læsi í víðum skilningi, hvorki hérlendis (svo vísað sé til aðalnámskrár) né erlendis (svo vísað sé til UNESCO og OECD (PISA)). Læsi er hugrænt ekki síður en tæknilegt ferli og lestur hefur að meginmarkmiði að taka lesefnið hugartökum og gera sér mat úr því. Tæknilega ferlið er því ekki markmið í sjálfu sér heldur leið að settu marki en tæknilega ferlið er þó vissulega mikilvæg færni. Þessi sýn á læsi hefur mjög tæknilega ásýnd. Áherslu á hugsmíðahyggju virðist jafnvel kennt um slakan árangur íslenskra ungmenna í PISA og taugavísindin (fremstu vísindin) eiga að koma okkur til bjargar. Það er eitt inntak pistils á Vísi.is um bættan árangur og líðan í skólastarfi – sem lítur í fljótu bragði út fyrir að vera áhugaverð umfjöllun þar til meinhornið er rekið í hugsmíðahyggjuna, háskólana sem mennta kennara, menntayfirvöld og KÍ. Umræðan um PISA er einmitt oft rót umræðna um læsi hérlendis. Í greiningu MMS á niðurstöðum PISA 2015 segir að slakur orðaforði og lesskilningur skýri dvínandi árangur íslenskra ungmenna og að leggja verði áherslu á leiðir til að efla orðaforða og lesskilnig nemenda. Íslenskar og erlendar rannsóknir sýna svo ekki verði um villst að áhrif orðaforða á lesskilning og nám eru mikil. Umræðan um læsi hefur þó gjarnan verið tengd tæknilegum þáttum lestrar á mörkum leik- og grunnskóla. Tæknilegt gangverk með hjálp örvaðra taugaboða kann vel með tíma og þjálfun að verða sjálfvirkt en hugræn úrvinnsla sem stuðlar að skilningi og merkingarsköpun verður aldrei í sama skilningi sjálfgefið eða sjálfvirkt ferli. Nemendur þurfa að nýta sér vald á tungumáli/um, ályktunarfærni, forþekkingu og margs konar tengingar og yfirfærslu til að gera sér mat úr lesefni sínu og hagnýta það á skapandi og greinandi hátt. Það er hugsmíði. Ég hef ekki enn séð stafkrók um kennslufræði sem stuðlar að slíkri merkingarsköpun í nýju kennslufræðinni — aðeins áherslu á hið tæknilega ferli. Ef ekki á að efla markvisst og kerfisbundið orðaforða og lesskilning nemenda á mið- og unglingastigi er kennslufræðin ekki aðeins á gulu heldur á rauðu ljósi svo ákveðin orðræða sé notuð. Ef það á eftir að þróa kennslufræðina í þá átt er verkefnið, sem læsisverkefni, á byrjunarreit og skynsamlegt að bíða frekari framþróunar þess áður en það verður breitt frekar út, með góðu eða illu. Í kynningu og umfjöllun um nýju kennslufræðina er vísað í þekkta sálfræðinga sem teljast að jafnaði ekki til læsis- eða lestrarfræðinga og ekki fæst séð að þeir reki sérlega beitt horn í síðu hugsmíðahyggjunnar. Kenningar þeirra eru tiltölulega almennar námskenningar og hægt að styðjast við þær hvort sem kennslufræðin heitir Kveikjum neistann, Byrjendalæsi, Vörður og vegvísar, Knattspyrna 101 eða eitthvað allt annað. Þegar kenningar þessara sálfræðinga eru eitt helsta leiðarljós nýju kennslufræðinnar – auk áherslu á annað sem ekki tengist beint lestri, t.d. hreyfingu og valgreinum) — gefur það til kynna að hugmyndafræðin á bak við hana tengist lestrarfræði aðeins að takmörkuðu leyti. Einfaldur veruleiki vélrænnar tækni, smættun á læsishugtakinu og áhersla á þjálfun stakra færniþátta í stað þess að samþætta þá skilar sér mögulega í árangri í þeim þáttum sem um ræðir en tryggir varla skapandi og greinandi útsjónarsemi við úrlausn PISA verkefna — mikilvæga hæfni handan við tæknilega ferlið. Í umfjöllun um árangur hérlendis í PISA hafa forsvarsmenn Kveikjum neistans sagt að ef við ætlum að snúa þróuninni við þurfum við að taka mið af fremstu vísindum og fullyrt að það geri Finnar. Rétt er að benda á að frá árinu 2000 til 2018 hefur árangur Finna í PISA dalað með samsvarandi hætti og hérlendis, um að meðaltali 26 stig fyrir greinarnar þrjár (textalæsi, náttúrulæsi og stærðfræðilæsi) meðan árangurinn hérlendis hefur dvínað um 23 stig að meðaltali. Það geta varla talist meðmæli með þeim fremstu vísindunum sem mælt er með! Fræðafólk í háskólum hérlendis á sviði lestrar hefur séð sig knúið til þess að leiðrétta ýmsar rangfærslur í umræðu um lestur. Því hefur verið mætt með því að segja fræðafólkið stunda blekkingar, kallað eftir að háskólarnir bregðist við, fræðafólkið snúi af villu síns vegar, rétti af kúrsinn og hleypi þeim að til að innleiða nýju kennslufræðina í kennaranám. Sókn í átök með ýmsum skrifum þar sem hnýtt er í hugmyndir og aðferðir sem þóknast ekki, veist er að fræðafólki, háskólunum, menntayfirvöldum, faglegu sjálfstæði skóla og jafnvel forystu KÍ er óskiljanleg og getur aðeins endað á einn veg. Áhugasamt og skynsamt fólk verður eðlilega fráhverft málafylgju sem slíkri, missir áhugann og skiptir um stöð. Hér er vissulega fast að orði kveðið en ekki að ástæðulausu. Ég ætla eftir sem áður að fylgjast vel með þróunarverkefninu. Það vekur áhuga minn á ýmsan hátt og snýst um margt annað en læsi sem ég staldra einkum við í þessum skrifum. Þeir sem annast starfið á vettvangi virðast gera það af lífi og sál og ástríðan fyrir starfinu og velferð barna fer ekki fram hjá neinum. Það fólk stendur ekki í átökum við aðra. Höfundur er kennari og áhugamaður um eflingu orðaforða og læsis á mið- og unglingastigi grunnskóla og í framhaldsskóla.
„Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman Skoðun
Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson Skoðun
Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir Skoðun
Skoðun „Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir skrifar
Skoðun Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson skrifar
Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar
Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar
Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
„Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman Skoðun
Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson Skoðun
Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir Skoðun