Þekkir ÞÚ einkenni slags? Marianne E. Klinke skrifar 29. október 2023 11:01 Heilaslag, einnig kallað slag eða heilablóðfall, er neyðartilvik. Fyrstu viðbrögð við einkennum slags eiga að vera að hringja í Neyðarlínuna og koma fólki tafarlaust á spítala en það skiptir verulegu máli fyrir batahorfur og lífsgæði eftir slag. Því fyrr sem sjúklingur með slag fær meðferð því betri líkur eru á góðum bata. Þess vegna er talað um að „tímatap er heilatap“. Heilaslag hefur mikil áhrif á einstaklinga og samfélagið í heild. Áætlað er að einn af hverjum fjórum einstaklingum fái heilaslag á lífsleiðinni. Það er önnur helsta orsök færnisskerðingar og þriðja helsta orsök dauðsfalla í heiminum. Máttleysi, lömun og óskýrt tal Í dag, á alþjóðlega slagdeginum, er tilvalið að nota tækifærið og minna á algengustu einkenni slags. Til þess að muna og bera kennsl á einkenni slags er notast við FAST skammstöfunina sem stendur fyrir ensku orðin Face, Arm, Speech, Time. Til gamans gætum við þýtt það sem Fés, Arm, Setningarugl og Tíma. Megineinkenni sem koma fram í FAST eru: F - Lömun í andliti. Ef þig grunar slag getur þú beðið einstaklinginn um að brosa, ef munnur eða auga síga niðuur öðru megin er líklegt að einstaklingurinn sé að fá slag. A - Máttleysi í handlegg. Þá getur þú beðið einstaklinginn að halda höndunum uppi. Ef annar handleggurinn sígur niður eða lyftist ekki upp getur það einnig verið merki um slag. S - Óskýrt tal. Biddu einstaklinginn að fara með einfalda setningu. Ef setningin kemur út óskýrt eða ef einstaklingurinn veit ekki hvað á að segja gæti það bent til slags. T - Tíminn skiptir öllu máli! Ef þú verður vitni að eða upplifir eitthvað af þessum einkennum skal hringja strax í 112 og biðja um sjúkrabíl. Það skiptir engu þótt ekki sé um verki að ræða - langflest heilaslög eru verkjalaus. Mikilvægt að kenna börnunum Það er mikilvægt að öll fjölskyldan þekki einkenni heilaslags og eins og með svo margt annað er gott að kenna börnunum. Þar kemur fræðsluverkefnið um FAST 112 hetjurnar sterkt til sögunnar en þar læra börnin um FAST einkennin í gengum teiknimyndahetjur; Friðrik Fyndna Fés, Arnór Arm, Soffía Söngkonu og Tómas Tímanlega. FAST hetju verkefnið er alþjóðlegt og margverðlaunað verkefni sem nýtur stuðnings alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar, alþjóðlegu slagsamtakanna og Heilaheilla á Íslandi. Í áætlun Evrópusambandsins, „Heilbrigðari saman“ árið 2022, var FAST hetjuverkefnið tiltekið sem eitt af fimm mikilvægum heilsu- og menntaverkefnum sem mælt er með að stutt sé við. Nú þegar hefur verkefnið verið kennt í fjölda skóla hérlendis og nær 3000 íslensk börn hafa tekið þátt um land allt. Markmiðið er að kenna börnum á aldrinum 5-9 ára einkenni slags og viðbrögð við þeim m.a. í gegnum skemmtilegar teiknimyndapersónur, leiki og verkefni. Börnin skemmta sér og eflast í að hringja í Neyðarlínuna – á svipaðan hátt og er með 112 verkefnið. Börnin eru svo hvött til að miðla þekkingu sinni áfram, til foreldra, ömmu og afa, og þannig næst dreifing út í samfélagið. Foreldrar eru virkjaðir m.a. með því að nota gagnvirka vefsíðu, en einnig með persónulegu slagtengdu efni sem er gert af börnunum. Börnin teikna hetjurnar og útbúa spjöld sem hægt er að leika með og sýna FAST einkenni og rétt viðbrögð. Þátttaka er auðveld þar sem allt FAST námsefnið er á íslensku, það er einfalt í notkun og er skólum og kennurum að kostnaðarlausu. En nú þegar hafa yfir 250.000 börn frá hinum ýmsu löndum tekið þátt í verkefninu og sýna niðurstöður rannsókna að fræðslan er áhrifarík. Þekking barna og foreldra um einkenni slags hefur aukist með þátttöku í verkefninu. Á alþjóðlega slagdeginum sem er í dag, 29. október, hvet ég fólk til að kynna sér einkenni heilaslags og hvet jafnframt kennara og skólastjórnendur til að taka þátt í FAST hetju verkefninu. Vitundarvakning er nauðsynleg til að ná fólki á spítala í tæka tíð svo slagmeðferð gagnist sem best. Allar upplýsingar um verkefnið má finna á fastheroes.com Höfundur greinarinnar er prófessor við hjúkrunar- og ljósmæðradeild Háskóla Íslands og forstöðurmaður fræðasviðs í hjúkrun tauga- og taugaendurhæfinga sjúklinga á Landspítala. Hún er stýrir einnig FAST 112 hetjuverkefninu hér á Íslandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Mest lesið Hefur ítrekað hótað okkur áður Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Halldór 02.08.2025 Halldór Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson Skoðun Bandaríkin voru alltaf vondi kallinn Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier Skoðun Fólkið í flokknum Helgi Áss Grétarsson Skoðun Kæfandi klámhögg sveitarstjóra Jón Trausti Reynisson Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun Landsvirkjun hafin yfir lög Björg Eva Erlendsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hefur ítrekað hótað okkur áður Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson skrifar Skoðun Bandaríkin voru alltaf vondi kallinn Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Erum við á leiðinni í hnífavesti? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier skrifar Skoðun Kæfandi klámhögg sveitarstjóra Jón Trausti Reynisson skrifar Skoðun Klár fyrir Verslunarmannahelgina? Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Vegið að börnum í pólitískri aðför að ferðaþjónustunni skrifar Skoðun Hið tæra illa Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Ferðamannaiðnaður? Nei, ferðaþjónusta! Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun Hæðarveiki og lyf Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Landsvirkjun hafin yfir lög Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson skrifar Skoðun Þau eru framtíðin – en fá ekki að njóta nútímans Sigurður Kári skrifar Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason skrifar Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson skrifar Skoðun „Já, hvað með bara að skjóta hann!“ Þórhildur Hjaltadóttir skrifar Skoðun Heimar sem þurfa nýja umræðu! Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sársauki annarra og samúðarþreyta Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar Skoðun Alþjóðalög eða lögleysa? Urður Hákonardóttir skrifar Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Sjá meira
Heilaslag, einnig kallað slag eða heilablóðfall, er neyðartilvik. Fyrstu viðbrögð við einkennum slags eiga að vera að hringja í Neyðarlínuna og koma fólki tafarlaust á spítala en það skiptir verulegu máli fyrir batahorfur og lífsgæði eftir slag. Því fyrr sem sjúklingur með slag fær meðferð því betri líkur eru á góðum bata. Þess vegna er talað um að „tímatap er heilatap“. Heilaslag hefur mikil áhrif á einstaklinga og samfélagið í heild. Áætlað er að einn af hverjum fjórum einstaklingum fái heilaslag á lífsleiðinni. Það er önnur helsta orsök færnisskerðingar og þriðja helsta orsök dauðsfalla í heiminum. Máttleysi, lömun og óskýrt tal Í dag, á alþjóðlega slagdeginum, er tilvalið að nota tækifærið og minna á algengustu einkenni slags. Til þess að muna og bera kennsl á einkenni slags er notast við FAST skammstöfunina sem stendur fyrir ensku orðin Face, Arm, Speech, Time. Til gamans gætum við þýtt það sem Fés, Arm, Setningarugl og Tíma. Megineinkenni sem koma fram í FAST eru: F - Lömun í andliti. Ef þig grunar slag getur þú beðið einstaklinginn um að brosa, ef munnur eða auga síga niðuur öðru megin er líklegt að einstaklingurinn sé að fá slag. A - Máttleysi í handlegg. Þá getur þú beðið einstaklinginn að halda höndunum uppi. Ef annar handleggurinn sígur niður eða lyftist ekki upp getur það einnig verið merki um slag. S - Óskýrt tal. Biddu einstaklinginn að fara með einfalda setningu. Ef setningin kemur út óskýrt eða ef einstaklingurinn veit ekki hvað á að segja gæti það bent til slags. T - Tíminn skiptir öllu máli! Ef þú verður vitni að eða upplifir eitthvað af þessum einkennum skal hringja strax í 112 og biðja um sjúkrabíl. Það skiptir engu þótt ekki sé um verki að ræða - langflest heilaslög eru verkjalaus. Mikilvægt að kenna börnunum Það er mikilvægt að öll fjölskyldan þekki einkenni heilaslags og eins og með svo margt annað er gott að kenna börnunum. Þar kemur fræðsluverkefnið um FAST 112 hetjurnar sterkt til sögunnar en þar læra börnin um FAST einkennin í gengum teiknimyndahetjur; Friðrik Fyndna Fés, Arnór Arm, Soffía Söngkonu og Tómas Tímanlega. FAST hetju verkefnið er alþjóðlegt og margverðlaunað verkefni sem nýtur stuðnings alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar, alþjóðlegu slagsamtakanna og Heilaheilla á Íslandi. Í áætlun Evrópusambandsins, „Heilbrigðari saman“ árið 2022, var FAST hetjuverkefnið tiltekið sem eitt af fimm mikilvægum heilsu- og menntaverkefnum sem mælt er með að stutt sé við. Nú þegar hefur verkefnið verið kennt í fjölda skóla hérlendis og nær 3000 íslensk börn hafa tekið þátt um land allt. Markmiðið er að kenna börnum á aldrinum 5-9 ára einkenni slags og viðbrögð við þeim m.a. í gegnum skemmtilegar teiknimyndapersónur, leiki og verkefni. Börnin skemmta sér og eflast í að hringja í Neyðarlínuna – á svipaðan hátt og er með 112 verkefnið. Börnin eru svo hvött til að miðla þekkingu sinni áfram, til foreldra, ömmu og afa, og þannig næst dreifing út í samfélagið. Foreldrar eru virkjaðir m.a. með því að nota gagnvirka vefsíðu, en einnig með persónulegu slagtengdu efni sem er gert af börnunum. Börnin teikna hetjurnar og útbúa spjöld sem hægt er að leika með og sýna FAST einkenni og rétt viðbrögð. Þátttaka er auðveld þar sem allt FAST námsefnið er á íslensku, það er einfalt í notkun og er skólum og kennurum að kostnaðarlausu. En nú þegar hafa yfir 250.000 börn frá hinum ýmsu löndum tekið þátt í verkefninu og sýna niðurstöður rannsókna að fræðslan er áhrifarík. Þekking barna og foreldra um einkenni slags hefur aukist með þátttöku í verkefninu. Á alþjóðlega slagdeginum sem er í dag, 29. október, hvet ég fólk til að kynna sér einkenni heilaslags og hvet jafnframt kennara og skólastjórnendur til að taka þátt í FAST hetju verkefninu. Vitundarvakning er nauðsynleg til að ná fólki á spítala í tæka tíð svo slagmeðferð gagnist sem best. Allar upplýsingar um verkefnið má finna á fastheroes.com Höfundur greinarinnar er prófessor við hjúkrunar- og ljósmæðradeild Háskóla Íslands og forstöðurmaður fræðasviðs í hjúkrun tauga- og taugaendurhæfinga sjúklinga á Landspítala. Hún er stýrir einnig FAST 112 hetjuverkefninu hér á Íslandi.
Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier Skoðun
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun
Skoðun Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson skrifar
Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier skrifar
Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson skrifar
Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar
Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar
Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier Skoðun
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun