Skakkaföllin í PISA Björn Brynjúlfur Björnsson og Sindri M. Stephensen skrifa 7. desember 2023 07:31 Íslenskir grunnskólanemar standa höllustum fæti evrópskra nemenda þegar kemur að lestri, stærðfræði og náttúruvísindum, að grískum nemum undanskildum. Þetta er niðurstaða nýrrar PISA-könnunnar Efnahags- og framfarastofnunarinnar (OECD), þar sem færni og þekking 15 ára barna er mæld. Námsárangur barna á Íslandi versnar mest af öllum 37 ríkjum OECD frá síðustu könnun frá árinu 2018. Afturför íslenskra grunnskólabarna hefur verið samfelld frá árinu 2009. Það sama ár lögðu stjórnvöld niður samræmd próf á Íslandi með þeim hætti að ekki mátti lengur styðjast við þau við inntöku í framhaldsskóla. Sumir framhaldsskólar áformuðu að taka upp inntökupróf í staðinn, í þeim tilgangi að tryggja að námsárangur réði áfram tækifærum barna til framhaldsnáms, en þau áform voru að sama skapi slegin út af borðinu af stjórnvöldum. Í aðdraganda þessara breytinga árið 2009 birtu undirritaðir grein í Morgunblaðinu þar sem talað var gegn áformum stjórnvalda um að leggja niður samræmdu prófin. Í grein okkar var vikið að því að ólík lokapróf í hverjum og einum grunnskóla yrðu ómarktæk sem mælikvarði á námsárangur og við inntöku í framhaldsskóla. Þá myndi breytingin leiða til einkunnaverðbólgu, því grunnskólar færu að keppast um að gefa sínum nemendum forskot gagnvart öðrum og draga þannig úr námskröfum. Loks gagnrýndum við að notast ætti við einstaklingsbundið mat kennara í staðinn fyrir hlutlæga mælikvarða. Slíkt mat myndi refsa börnum með óstýrilátari hegðun, ekki síst drengjum, óháð getu þeirra og færni. Greinin reyndist því miður vera sannspá. Eftir að samræmdu prófin voru í reynd aflögð hafa meðaleinkunnir umsækjenda í vinsæla framhaldsskóla bólgnað svo út að nánast ekkert svigrúm er eftir, en um þetta hefur verið rækilega fjallað undanfarin ár. Á sama tímabili hefur námsárangur nemenda samkvæmt PISA-könnuninni hrunið. Því er enginn samhljómur lengur á milli samræmda alþjóðlega mælikvarðans og lokaprófa íslenskra grunnskóla. Talsmenn þess að afleggja samræmd próf gerðu það á sínum tíma meðal annars í nafni mannúðar gagnvart nemendum. Það ylli að þeirra mati óþarfa álagi fyrir nemendur að læra fyrir og þreyta próf af því tagi sem samræmdu prófin voru. Velta má því fyrir sér hvers vegna íslenskir nemendur eigi erfiðara með slíkt álag en jafnaldrar þeirra í Evrópu. Er ekki einnig álagsvaldandi að klára grunnskóla án fullnægjandi færni eða þekkingar og flosna upp úr námi? Raunar er þátttaka í samfélaginu á fjölmörgum sviðum álagsvaldandi. Að okkar mati ætti grunnskólakerfið ekki að koma í veg fyrir að nemendur takist á við krefjandi verkefni. Frá árinu 2009 hefur legið doði yfir íslensku grunnskólakerfi. Nemendur hafa takmarkaða ástæðu til að standa sig vel í prófum. Þá hafa kennarar ekki sams konar hvata og mælistikur til að kenna undirstöðuatriði af gaumgæfni, meðal annars sökum þess að árangur nemenda þeirra verður aldrei metinn með tækum hætti. Í umræðunni um nýju PISA-niðurstöðurnar hafa margir borið blak af grunnskólakerfinu og menntastefnu stjórnvalda. Margar aðrar ástæður hafa verið tíndar til: íslenskan á undir högg að sækja, snjallsímanotkun hefur aukist, lestur hefur minnkað, foreldrar sinna börnum sínum minna en áður, flóttamönnum hafi fjölgað o.s.frv. Höfundar eru meðvitaðir um að ástæðurnar kunni að vera margþættar. Ekkert af framangreindu skýrir aftur á móti hvers vegna Ísland hrapar miðað við önnur vestræn ríki. Nær allt sem nefnt hefur verið á jafn vel við um önnur OECD-ríki. Einungis íslenska grunnskólakerfið hríðfellur niður lista PISA-könnunarinnar. Þegar kemur að hrakandi námsárangri íslenskra grunnskólabarna þá er niðurfelling samræmdra prófa skýring sem fáir virðast gefa gaum. Niðurfellingin er ein stærsta breytingin sem gerð hefur verið á grunnskólakerfinu á þessari öld – og námsárangurinn hefur legið niður á við allar götur síðan. Breyta þarf reglum á þann veg að samræmd próf fái aftur raunverulegt gildi, annars vegar sem grundvöllur fyrir inngöngu í framhaldsskóla og hins vegar með opinberri birtingu niðurstaða þeirra niður á einstaka grunnskóla. Það er forsenda þess að endurreisa megi grunnskólastigið þannig að nemendur séu metnir að verðleikum, þeim tryggð jöfn tækifæri til náms og að raunverulegur námsárangur skipti máli á ný. Björn Brynjúlfur Björnsson, framkvæmdastjóri og hagfræðingur, og Sindri M. Stephensen, dósent við lagadeild Háskólans í Reykjavík. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein PISA-könnun Skóla- og menntamál Grunnskólar Sindri M. Stephensen Björn Brynjúlfur Björnsson Mest lesið Halldór 5.10.2024 Jón Þór Stefánsson Halldór Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Uppeldi frá gamla einmenningar eins-skin-litar viðhorfum Matthildur Björnsdóttir Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson Skoðun Skoðun Skoðun Uppeldi frá gamla einmenningar eins-skin-litar viðhorfum Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir skrifar Skoðun Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar Skoðun Framtíðarkvíði er ekki gott veganesti Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Orkan á Vestfjörðum Þorsteinn Másson skrifar Skoðun Smábátar eru þjóðhagslega hagkvæmari en togarar Kjartan Sveinsson skrifar Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Vísindin vakna til nýsköpunar! Einar Mäntylä skrifar Skoðun Risastórt lýðheilsumál sem Alþingi hunsar Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Þess vegna býð ég mig fram Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson skrifar Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Framboð er eina leiðin Eiríkur St. Eiríksson skrifar Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpun og kennarar Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Nýjar lausnir gegn ofbeldi Drífa Snædal skrifar Skoðun Lögin um það sem er bannað Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir skrifar Skoðun Dauðarefsing Pírata Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Af hverju erum við að þessu? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Upplýsingaóreiða í boði orkugeirans og Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Úrskurðargrautur lögmanna Ómar R. Valdimarsson skrifar Skoðun Er vitlaust gefið í stjórnmálum? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Hinn langi USArmur Ísraels Ingólfur Steinsson skrifar Skoðun Kveðja frá Heimssýn til landsfundar VG 2024 Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Þjóðaróperan á Alþingi í nær 70 ár Finnur Bjarnason,Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Um Ölfusárbrú og veggjöld Haukur Arnþórsson skrifar Sjá meira
Íslenskir grunnskólanemar standa höllustum fæti evrópskra nemenda þegar kemur að lestri, stærðfræði og náttúruvísindum, að grískum nemum undanskildum. Þetta er niðurstaða nýrrar PISA-könnunnar Efnahags- og framfarastofnunarinnar (OECD), þar sem færni og þekking 15 ára barna er mæld. Námsárangur barna á Íslandi versnar mest af öllum 37 ríkjum OECD frá síðustu könnun frá árinu 2018. Afturför íslenskra grunnskólabarna hefur verið samfelld frá árinu 2009. Það sama ár lögðu stjórnvöld niður samræmd próf á Íslandi með þeim hætti að ekki mátti lengur styðjast við þau við inntöku í framhaldsskóla. Sumir framhaldsskólar áformuðu að taka upp inntökupróf í staðinn, í þeim tilgangi að tryggja að námsárangur réði áfram tækifærum barna til framhaldsnáms, en þau áform voru að sama skapi slegin út af borðinu af stjórnvöldum. Í aðdraganda þessara breytinga árið 2009 birtu undirritaðir grein í Morgunblaðinu þar sem talað var gegn áformum stjórnvalda um að leggja niður samræmdu prófin. Í grein okkar var vikið að því að ólík lokapróf í hverjum og einum grunnskóla yrðu ómarktæk sem mælikvarði á námsárangur og við inntöku í framhaldsskóla. Þá myndi breytingin leiða til einkunnaverðbólgu, því grunnskólar færu að keppast um að gefa sínum nemendum forskot gagnvart öðrum og draga þannig úr námskröfum. Loks gagnrýndum við að notast ætti við einstaklingsbundið mat kennara í staðinn fyrir hlutlæga mælikvarða. Slíkt mat myndi refsa börnum með óstýrilátari hegðun, ekki síst drengjum, óháð getu þeirra og færni. Greinin reyndist því miður vera sannspá. Eftir að samræmdu prófin voru í reynd aflögð hafa meðaleinkunnir umsækjenda í vinsæla framhaldsskóla bólgnað svo út að nánast ekkert svigrúm er eftir, en um þetta hefur verið rækilega fjallað undanfarin ár. Á sama tímabili hefur námsárangur nemenda samkvæmt PISA-könnuninni hrunið. Því er enginn samhljómur lengur á milli samræmda alþjóðlega mælikvarðans og lokaprófa íslenskra grunnskóla. Talsmenn þess að afleggja samræmd próf gerðu það á sínum tíma meðal annars í nafni mannúðar gagnvart nemendum. Það ylli að þeirra mati óþarfa álagi fyrir nemendur að læra fyrir og þreyta próf af því tagi sem samræmdu prófin voru. Velta má því fyrir sér hvers vegna íslenskir nemendur eigi erfiðara með slíkt álag en jafnaldrar þeirra í Evrópu. Er ekki einnig álagsvaldandi að klára grunnskóla án fullnægjandi færni eða þekkingar og flosna upp úr námi? Raunar er þátttaka í samfélaginu á fjölmörgum sviðum álagsvaldandi. Að okkar mati ætti grunnskólakerfið ekki að koma í veg fyrir að nemendur takist á við krefjandi verkefni. Frá árinu 2009 hefur legið doði yfir íslensku grunnskólakerfi. Nemendur hafa takmarkaða ástæðu til að standa sig vel í prófum. Þá hafa kennarar ekki sams konar hvata og mælistikur til að kenna undirstöðuatriði af gaumgæfni, meðal annars sökum þess að árangur nemenda þeirra verður aldrei metinn með tækum hætti. Í umræðunni um nýju PISA-niðurstöðurnar hafa margir borið blak af grunnskólakerfinu og menntastefnu stjórnvalda. Margar aðrar ástæður hafa verið tíndar til: íslenskan á undir högg að sækja, snjallsímanotkun hefur aukist, lestur hefur minnkað, foreldrar sinna börnum sínum minna en áður, flóttamönnum hafi fjölgað o.s.frv. Höfundar eru meðvitaðir um að ástæðurnar kunni að vera margþættar. Ekkert af framangreindu skýrir aftur á móti hvers vegna Ísland hrapar miðað við önnur vestræn ríki. Nær allt sem nefnt hefur verið á jafn vel við um önnur OECD-ríki. Einungis íslenska grunnskólakerfið hríðfellur niður lista PISA-könnunarinnar. Þegar kemur að hrakandi námsárangri íslenskra grunnskólabarna þá er niðurfelling samræmdra prófa skýring sem fáir virðast gefa gaum. Niðurfellingin er ein stærsta breytingin sem gerð hefur verið á grunnskólakerfinu á þessari öld – og námsárangurinn hefur legið niður á við allar götur síðan. Breyta þarf reglum á þann veg að samræmd próf fái aftur raunverulegt gildi, annars vegar sem grundvöllur fyrir inngöngu í framhaldsskóla og hins vegar með opinberri birtingu niðurstaða þeirra niður á einstaka grunnskóla. Það er forsenda þess að endurreisa megi grunnskólastigið þannig að nemendur séu metnir að verðleikum, þeim tryggð jöfn tækifæri til náms og að raunverulegur námsárangur skipti máli á ný. Björn Brynjúlfur Björnsson, framkvæmdastjóri og hagfræðingur, og Sindri M. Stephensen, dósent við lagadeild Háskólans í Reykjavík.
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun