Framboð óskast fyrir Grindvíkinga Jónas Atli Gunnarsson skrifar 25. janúar 2024 11:01 Hvað á að gera þegar allar íbúðir í heilu bæjarfélagi hverfa af húsnæðismarkaði? Með jarðhræringum og eldsumbrotum í Grindavík hefur heimilum hérlendis fækkað svo um munar á einu bretti, en slík fækkun mun að öðru óbreyttu leiða til mikils ójafnvægis á markaði með fasteignir og leiguíbúðir. Til að sporna við miklum verðhækkunum verður nauðsynlegt að ráðast í mótvægisaðgerðir sem stuðla að auknu framboði á húsnæðismarkaði. Mótvægisaðgerðirnar verða að tryggja að fleiri íbúðir komi inn á húsnæðismarkað á allra næstu mánuðum, en þær þurfa einnig að sjá til þess að framboð á húsnæði aukist í takt við vaxandi íbúðaþörf næstu ára. Fjárveitingar auka eftirspurn en ekki framboð Í Grindavík eru alls skráðar yfir 1.200 íbúðir sem eru nýttar ýmist til leigu eða eigin búsetu. Eigendur um það bil þriggja af hverjum fjögurra þessara íbúða, eða um 900 íbúða, eru skráðir með lögheimili í bænum, á meðan flestar hinna íbúðanna eru leigðar út. Ríkisstjórnin hefur nú ákveðið að ráðast í aðgerðir sem miða að því að húseigendur í Grindavík fái sitt eigið fé greitt út og hafi því tök á því að finna sér annað húsnæði utan Grindavíkur. Þessar aðgerðir valda því að eftirspurnin eftir húsnæði eykst á fasteignamarkaði, þar sem fleiri hafa nú vilja og getu til að kaupa sér húsnæði. Hins vegar hafa þessar aðgerðir einar og sér ekki áhrif á framboð á húsnæði. Enn verður jafnmikið af íbúðum til sölu á markaðnum, en fleiri munu keppast um þær. Rúmlega tíföld velta nýrra íbúða Til þess að átta sig á umfangi innkomu Grindvíkinga á húsnæðismarkað er gott að bera saman þær 900 íbúðir í Grindavík sem eigendur eiga lögheimili í við fjölda undirritaðra kaupsamninga á suðvesturhorni landsins. Að meðaltali voru um 600 kaupsamningum þinglýst á svæðinu í hverjum mánuði í fyrra, en um 100 þeirra sneru að nýbyggingum. Innkoman jafngildir því um þrefaldri eftirspurn á nýjum íbúðum á markaði, ef við gerum ráð fyrir að íbúðakaupin eigi sér stað á næstu þremur mánuðum. Með nýjum íbúðakaupum mun velta fasteignaviðskipta líka aukast til muna. Mánaðarleg velta á fasteignakaupum íbúða er að meðaltali 45 milljarðar króna á suðvesturhorni landsins, en veltan af kaupum nýrra íbúða á svæðinu nær ekki 10 milljörðum króna á mánuði. Það er mat HMS að ný íbúðakaup Grindvíkinga gætu jafngilt rúmlega tífaldri veltu á nýjum íbúðum, eða um 119 milljarða króna. Verðhækkun bitnar á lántakendum og fyrstu kaupendum Miðað við þá veltuaukningu sem innkoma Grindvíkinga á húsnæðismarkaði gæti leitt af sér verður ekki séð annað en að hún muni leiða til ójafnvægis á húsnæðismarkaði á suðvesturhorni landsins. Með auknum áhuga á íbúðum í nágrannasveitarfélögum Grindavíkur er viðbúið að þær seljist á hærra verði og að þær haldist dýrari þangað til að framboð eykst. Verðhækkanirnar sem ný kaup Grindvíkinga geta leitt af sér yrðu slæmar fréttir fyrir fyrstu kaupendur á íbúðamarkaði á suðvesturhorni landsins, sem munu eiga erfiðara um vik að komast inn á fasteignamarkaðinn. Lántakendur myndu einnig finna fyrir afleiðingum verðhækkunarinnar, en þar sem húsnæðisverð er í vísitölu neysluverðs myndu verðhækkanirnar auka almenna verðbólgu og seinka vaxtalækkunum frá Seðlabankanum. Skammtíma- og langtímaaðgerðir eru nauðsynlegar Aðgerðir ríkisstjórnarinnar til að hjálpa Grindvíkingum að kaupa fasteignir munu því krefjast þess að ráðist verði í mótvægisaðgerðir á framboðshliðinni. Ríkisstjórnin hefur nú þegar boðað aðgerðir í þá áttina, en fyrr í vikunni tilkynnti hún að ráðist yrði í uppbyggingu á húsnæði á tilteknum svæðum sem viðbragð við stuðningsaðgerðir sínar. Þar að auki hefur ríkisstjórnin tilkynnt kaup á yfir 200 íbúðum sem verða leigðar út í gegnum óhagnaðardrifnu leigufélögin Bríet og Bjarg. Hins vegar er meiri aðgerða þörf á framboðshliðinni. Skipta má þeim í skammtímaaðgerðir, sem miða að því að koma íbúðum á markað á allra næstu mánuðum, og langtímaaðgerðir, sem stuðla að auknu framboði íbúða á næstu tveimur til þremur árum. Skjótar aðgerðir eru flóknar en nauðsynlegar Skjótar framboðsaðgerðir á húsnæðismarkaði eru snúnar, þar sem það tekur langan tíma að byggja húsnæði. Miðað við meðalbyggingartíma myndu íbúðir sem verktakar ákvæðu að byggja núekki komast inn á húsnæðismarkaðinn fyrr en eftir 18 mánuði. Aftur á móti eru aðrar lausnir í boði fyrir stjórnvöld til að auka framboð á íbúðum með skjótum hætti, til dæmis gætu þau beint sjónum sínum að skammtímaleiguíbúðum og hálfkláruðum íbúðum. HMS áætlar að um 2.000 til 2.500 íbúðir séu nýttar þessa stundina í skammtímaleigu á suðvesturhorni landsins. Viðbúið er að hluti þeirra færi inn á fasteignamarkað eftir því sem söluverð þeirra hækkar, en hægt væri að hraða þá þróun með hvötum sem gera íbúðasölu ákjósanlegri en skammtímaleigu í augum eigendanna Einnig er töluverður fjöldi af hálfkláruðum íbúðum í nágrannasveitarfélögum Grindavíkur, en samkvæmt talningum HMS hefur verulega hægt á byggingu um 700 íbúða á suðvesturhorni landsins, sem segja má að séu stopp í byggingarferlinu. Með því að greina nánar ástæður þess og finna leiðir til þess að virkja byggingaraðila væri mögulega hægt að koma þessum íbúðum úr stoppinu og hraða innkomu þeirra inn á markað. Við náum jafnvægi með langtímaaðgerðum Til viðbótar við skammtímaaðgerðirnar er einnig mikilvægt að framboð á húsnæði aukist stöðugt á næstu árum til að húsnæðismarkaðurinn nái jafnvægi. Miðað við síðustu íbúðatalningu HMS undir lok síðasta árs þá mældist 70% samdráttur í nýrri húsnæðisuppbyggingu á milli ára sem jafnframt var niðurstaða úr könnun Samtaka iðnaðarins í byrjun síðasta árs. Niðurstaða úr nýrri greiningu SI sýnir áframhaldandi samdrátt í nýrri húsnæðisuppbyggingu hjá þeirra félagsmönnum mun íbúðum ekki fjölga í takt við þörf á næstu árum, verður ekkert að gert. Langtímaaðgerðir á framboðshliðinni snúa meðal annars að einfaldari ferlum í húsnæðisuppbyggingu, bættum fjárhagslegum skilyrðum fyrir byggingarverktaka og nægu framboði á byggingarhæfum lóðum. Með ofantöldum þáttum væri hægt að virkja byggingargeirann á næstu misserum og auka innkomu nýbygginga á fasteignamarkaði eftir tvö ár. Hlekkir í stórri keðju Aukið framboð húsnæðis verður eitt af mikilvægustu verkefnum í hagstjórn næstu ára. Til þess að bregðast við áhrifum atburðanna í Grindavík og aukinni íbúðaþörf sl. ára er nauðsynlegt að beita blöndu af bæði skjótum og langvinnum mótvægisaðgerðum sem auka uppbyggingu íbúða. Með slíkri blöndu væri hægt að tryggja Grindvíkingum nægt húsnæði til lengri tíma án þess að ójafnvægi skapist á húsnæðismarkaði, öllum til heilla. Höfundur er hagfræðingur hjá Húsnæðis- og mannvirkjastofnun (HMS). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Grindavík Húsnæðismál Fasteignamarkaður Eldgos og jarðhræringar Eldgos á Reykjanesskaga Mest lesið Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson Skoðun Skoðun Skoðun Glæðing vonar - ekki hjúkrunargreiningin Karen Ósk Björnsdóttir skrifar Skoðun Væri ekki í lagi að gefa Sjálfstæðisflokknum, Framsóknarflokknum og Vinstri-grænum frí? Kjartan Eggertsson skrifar Skoðun 60% landsmanna á móti vopnakaupunum Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen skrifar Skoðun Afkastadrifin menntun og verðgildi nemenda Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Ég er deildarstjóri í leikskóla Helga Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Draumastarfið Arnfríður Hermannsdóttir skrifar Skoðun Hjartsláttur sjávarbyggðanna Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Erum við tilbúin til að bæta menntakerfið okkar? Jónína Einarsdóttir skrifar Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir skrifar Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Hvar er mannúðin? Davíð Sól Pálsson skrifar Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Vill íslenska þjóðin halda í einmenninguna? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Inngilding eða „aðskilnaður“? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Vonin má aldrei deyja Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru til lausnir við mönnunarvanda heilsugæslunnar? Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Er eitthvað mál að handtaka börn? Elsa Bára Traustadóttir skrifar Skoðun Er ferðaþjónusta útlendingavandamál? Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Sjá meira
Hvað á að gera þegar allar íbúðir í heilu bæjarfélagi hverfa af húsnæðismarkaði? Með jarðhræringum og eldsumbrotum í Grindavík hefur heimilum hérlendis fækkað svo um munar á einu bretti, en slík fækkun mun að öðru óbreyttu leiða til mikils ójafnvægis á markaði með fasteignir og leiguíbúðir. Til að sporna við miklum verðhækkunum verður nauðsynlegt að ráðast í mótvægisaðgerðir sem stuðla að auknu framboði á húsnæðismarkaði. Mótvægisaðgerðirnar verða að tryggja að fleiri íbúðir komi inn á húsnæðismarkað á allra næstu mánuðum, en þær þurfa einnig að sjá til þess að framboð á húsnæði aukist í takt við vaxandi íbúðaþörf næstu ára. Fjárveitingar auka eftirspurn en ekki framboð Í Grindavík eru alls skráðar yfir 1.200 íbúðir sem eru nýttar ýmist til leigu eða eigin búsetu. Eigendur um það bil þriggja af hverjum fjögurra þessara íbúða, eða um 900 íbúða, eru skráðir með lögheimili í bænum, á meðan flestar hinna íbúðanna eru leigðar út. Ríkisstjórnin hefur nú ákveðið að ráðast í aðgerðir sem miða að því að húseigendur í Grindavík fái sitt eigið fé greitt út og hafi því tök á því að finna sér annað húsnæði utan Grindavíkur. Þessar aðgerðir valda því að eftirspurnin eftir húsnæði eykst á fasteignamarkaði, þar sem fleiri hafa nú vilja og getu til að kaupa sér húsnæði. Hins vegar hafa þessar aðgerðir einar og sér ekki áhrif á framboð á húsnæði. Enn verður jafnmikið af íbúðum til sölu á markaðnum, en fleiri munu keppast um þær. Rúmlega tíföld velta nýrra íbúða Til þess að átta sig á umfangi innkomu Grindvíkinga á húsnæðismarkað er gott að bera saman þær 900 íbúðir í Grindavík sem eigendur eiga lögheimili í við fjölda undirritaðra kaupsamninga á suðvesturhorni landsins. Að meðaltali voru um 600 kaupsamningum þinglýst á svæðinu í hverjum mánuði í fyrra, en um 100 þeirra sneru að nýbyggingum. Innkoman jafngildir því um þrefaldri eftirspurn á nýjum íbúðum á markaði, ef við gerum ráð fyrir að íbúðakaupin eigi sér stað á næstu þremur mánuðum. Með nýjum íbúðakaupum mun velta fasteignaviðskipta líka aukast til muna. Mánaðarleg velta á fasteignakaupum íbúða er að meðaltali 45 milljarðar króna á suðvesturhorni landsins, en veltan af kaupum nýrra íbúða á svæðinu nær ekki 10 milljörðum króna á mánuði. Það er mat HMS að ný íbúðakaup Grindvíkinga gætu jafngilt rúmlega tífaldri veltu á nýjum íbúðum, eða um 119 milljarða króna. Verðhækkun bitnar á lántakendum og fyrstu kaupendum Miðað við þá veltuaukningu sem innkoma Grindvíkinga á húsnæðismarkaði gæti leitt af sér verður ekki séð annað en að hún muni leiða til ójafnvægis á húsnæðismarkaði á suðvesturhorni landsins. Með auknum áhuga á íbúðum í nágrannasveitarfélögum Grindavíkur er viðbúið að þær seljist á hærra verði og að þær haldist dýrari þangað til að framboð eykst. Verðhækkanirnar sem ný kaup Grindvíkinga geta leitt af sér yrðu slæmar fréttir fyrir fyrstu kaupendur á íbúðamarkaði á suðvesturhorni landsins, sem munu eiga erfiðara um vik að komast inn á fasteignamarkaðinn. Lántakendur myndu einnig finna fyrir afleiðingum verðhækkunarinnar, en þar sem húsnæðisverð er í vísitölu neysluverðs myndu verðhækkanirnar auka almenna verðbólgu og seinka vaxtalækkunum frá Seðlabankanum. Skammtíma- og langtímaaðgerðir eru nauðsynlegar Aðgerðir ríkisstjórnarinnar til að hjálpa Grindvíkingum að kaupa fasteignir munu því krefjast þess að ráðist verði í mótvægisaðgerðir á framboðshliðinni. Ríkisstjórnin hefur nú þegar boðað aðgerðir í þá áttina, en fyrr í vikunni tilkynnti hún að ráðist yrði í uppbyggingu á húsnæði á tilteknum svæðum sem viðbragð við stuðningsaðgerðir sínar. Þar að auki hefur ríkisstjórnin tilkynnt kaup á yfir 200 íbúðum sem verða leigðar út í gegnum óhagnaðardrifnu leigufélögin Bríet og Bjarg. Hins vegar er meiri aðgerða þörf á framboðshliðinni. Skipta má þeim í skammtímaaðgerðir, sem miða að því að koma íbúðum á markað á allra næstu mánuðum, og langtímaaðgerðir, sem stuðla að auknu framboði íbúða á næstu tveimur til þremur árum. Skjótar aðgerðir eru flóknar en nauðsynlegar Skjótar framboðsaðgerðir á húsnæðismarkaði eru snúnar, þar sem það tekur langan tíma að byggja húsnæði. Miðað við meðalbyggingartíma myndu íbúðir sem verktakar ákvæðu að byggja núekki komast inn á húsnæðismarkaðinn fyrr en eftir 18 mánuði. Aftur á móti eru aðrar lausnir í boði fyrir stjórnvöld til að auka framboð á íbúðum með skjótum hætti, til dæmis gætu þau beint sjónum sínum að skammtímaleiguíbúðum og hálfkláruðum íbúðum. HMS áætlar að um 2.000 til 2.500 íbúðir séu nýttar þessa stundina í skammtímaleigu á suðvesturhorni landsins. Viðbúið er að hluti þeirra færi inn á fasteignamarkað eftir því sem söluverð þeirra hækkar, en hægt væri að hraða þá þróun með hvötum sem gera íbúðasölu ákjósanlegri en skammtímaleigu í augum eigendanna Einnig er töluverður fjöldi af hálfkláruðum íbúðum í nágrannasveitarfélögum Grindavíkur, en samkvæmt talningum HMS hefur verulega hægt á byggingu um 700 íbúða á suðvesturhorni landsins, sem segja má að séu stopp í byggingarferlinu. Með því að greina nánar ástæður þess og finna leiðir til þess að virkja byggingaraðila væri mögulega hægt að koma þessum íbúðum úr stoppinu og hraða innkomu þeirra inn á markað. Við náum jafnvægi með langtímaaðgerðum Til viðbótar við skammtímaaðgerðirnar er einnig mikilvægt að framboð á húsnæði aukist stöðugt á næstu árum til að húsnæðismarkaðurinn nái jafnvægi. Miðað við síðustu íbúðatalningu HMS undir lok síðasta árs þá mældist 70% samdráttur í nýrri húsnæðisuppbyggingu á milli ára sem jafnframt var niðurstaða úr könnun Samtaka iðnaðarins í byrjun síðasta árs. Niðurstaða úr nýrri greiningu SI sýnir áframhaldandi samdrátt í nýrri húsnæðisuppbyggingu hjá þeirra félagsmönnum mun íbúðum ekki fjölga í takt við þörf á næstu árum, verður ekkert að gert. Langtímaaðgerðir á framboðshliðinni snúa meðal annars að einfaldari ferlum í húsnæðisuppbyggingu, bættum fjárhagslegum skilyrðum fyrir byggingarverktaka og nægu framboði á byggingarhæfum lóðum. Með ofantöldum þáttum væri hægt að virkja byggingargeirann á næstu misserum og auka innkomu nýbygginga á fasteignamarkaði eftir tvö ár. Hlekkir í stórri keðju Aukið framboð húsnæðis verður eitt af mikilvægustu verkefnum í hagstjórn næstu ára. Til þess að bregðast við áhrifum atburðanna í Grindavík og aukinni íbúðaþörf sl. ára er nauðsynlegt að beita blöndu af bæði skjótum og langvinnum mótvægisaðgerðum sem auka uppbyggingu íbúða. Með slíkri blöndu væri hægt að tryggja Grindvíkingum nægt húsnæði til lengri tíma án þess að ójafnvægi skapist á húsnæðismarkaði, öllum til heilla. Höfundur er hagfræðingur hjá Húsnæðis- og mannvirkjastofnun (HMS).
Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen Skoðun
Skoðun Væri ekki í lagi að gefa Sjálfstæðisflokknum, Framsóknarflokknum og Vinstri-grænum frí? Kjartan Eggertsson skrifar
Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar
Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen skrifar
Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar
Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar
Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen Skoðun