Nauðsynlegar breytingar á útlendingalögum Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar 4. mars 2024 08:00 Íslenskt samfélag stendur frammi fyrir vaxandi áskorunum vegna hraðrar fjölgunar umsókna um alþjóðlega vernd. Umsóknum hefur fjölgað um 3700% á rúmum áratug og hafa valdið umtalsverðum kostnaði fyrir ríkið, eða um 20 milljörðum króna árið 2023, auk álags á alla okkar innviði. Ég kem til með að mæla fyrir frumvarpi um breytingu á útlendingalögum á Alþingi í dag og það er brýnt að frumvarpið verði að lögum enda ætlum við að ná stjórn á málaflokknum sem tekið hefur hröðum breytingum. Gildandi lög um útlendinga voru samin á árunum 2014-2016 og taka ekki á þessum nýja veruleika. Árið 2012 fór umsóknarfjöldi þeirra sem sækja um alþjóðlega vernd á Íslandi í fyrsta sinn yfir 100, en þá sóttu 118 einstaklingar um vernd. Árið 2016, þegar lögin voru samþykkt, fór umsóknarfjöldi í fyrsta sinn yfir 1.000 þegar 1.135 sóttu um vernd. Árið 2022 var annað metár þegar 4.519 sóttu um vernd og í fyrra var fjöldinn litlu lægri. Við tökum hlutfallslega á móti langflestum umsækjendum miðað við Norðurlöndin, hvort sem við teljum fjöldaflóttafólk frá Úkraínu með eða ekki. Án Úkraínu tökum við árlega á móti 580 manns á hverja 100 þúsund íbúa en með fólki á fjöldaflótta tökum við á móti 1.200 manns á hverja 100.000 íbúa. Til samanburðar má nefna að, án fjöldaflóttafólks, tekur Danmörk á móti 43 umsóknum á hverja 100 þúsund íbúa, Noregur 75, Svíþjóð 159 og Finnland 84. Það er auðséð að við erum ekki að láta okkar eftir liggja í þessum málaflokki heldur þvert á móti. Það er einnig auðséð að við getum ekki haldið áfram á sömu braut öðruvísi en að það bitni á þeim sem raunverulega hafa þörf á vernd og þeim innviðum sem íslenskt samfélag byggir á. Verndarkerfið er neyðarkerfi Innflytjendur á Íslandi er fjölbreyttur hópur fólks sem hefur flust hingað af ýmsum ástæðum. Um 10% þeirra koma í gegnum verndarkerfið, sem er neyðarkerfi, og flóttamannastöðu fylgja margvísleg félagsleg réttindi sem aðrir innflytjendur njóta ekki. Það er því mikilvægt að rugla ekki málefnum hælisleitenda og flóttamanna saman við málefni annarra innflytjenda. Hafa ber í huga að um er að ræða neyðarkerfi sem ætlað er fólki sem óttast um líf sitt og frelsi. Alþjóðleg vernd er ekki dvalarleyfisflokkur fyrir einstaklinga í leit að betri lífskjörum. Það er því nauðsynlegt að tryggja sem best að þeir einstaklingar sem hingað leita og þarfnast raunverulega verndar fái vandaða og skjóta úrlausn mála sinna. Þannig kemst fólk fyrr út úr umsóknarferlinu og getur aðlagast samfélaginu. Það blasir öllum við að það þarf að gera breytingar og við þurfum að taka þessa stöðu alvarlega. Þess vegna er brýnt að frumvarp mitt um breytingar á útlendingalögum verði samþykkt. Markmið frumvarpsins er þríþætt: Að fækka umsóknum frá einstaklingum sem eru ekki í þörf fyrir alþjóðlega vernd, þ. á m. einstaklingum sem þegar hafa hlotið alþjóðlega vernd í öðru Evrópuríki. Þetta verður gert með breytingum á regluverki en einnig með skýrum skilaboðum stjórnvalda út á við. Auka á skilvirkni í kerfinu. Draga á úr kostnaði vegna málaflokksins. Betri, skýrari og skilvirkari framkvæmd Fyrirhugaðar breytingar á útlendingalögum eru í meginatriðum þessar: Nefndarmönnum í kærunefnd útlendingamála verður fækkað úr sjö í þrjá sem hafa allir starfið að aðalstarfi. Með breytingunum verður kærunefndinni gert kleift að afgreiða kærumál jafnóðum og þannig mæta auknum málafjölda. Breytingin er til þess fallin að tryggja aukna sérþekkingu og viðveru innan nefndarinnar. Fellt verður úr lögunum ákvæði 2. mgr. 36. gr. Um er að ræða séríslenska málsmeðferðarreglu sem þekkist hvergi annars staðar á Norðurlöndunum og gerir stjórnvöldum skylt að kanna sérstakar aðstæður og sérstök tengsl í málum þeirra sem þegar hafa hlotið vernd í öðru Evrópuríki (verndarmál) og málum þar sem heimilt er að krefja annað ríki um að taka við umsækjanda (Dyflinnarmál). Í framkvæmd er það svo að umsóknum sem byggjast á 2. mgr. 36. gr. er hafnað í um 90% tilvika en meðferð þessara mála er bæði þung og tímafrek. Enn fremur dregur umrædd regla til landsins einstaklinga sem hafa þegar fengið vernd í öðrum ríkjum eða jafnvel eru í umsóknarferli. Við höfum séð tilvik þar sem einstaklingar óska eftir vernd á Íslandi, byggt á 2. mgr. 36. gr., eftir að hafa margsinnis fengið höfnun á umsókn sinni í öðru Evrópuríki. Hert verður á skilyrðum til fjölskyldusameiningar. Í fyrirhuguðum breytingum felst að nánustu aðstandendur handhafa viðbótarverndar og mannúðarleyfa öðlist rétt til fjölskyldusameiningar hér á landi þegar handhafinn hefur verið með löglega búsetu hér á landi í tvö ár. Ákveðnar undanþágur eru lagðar til frá þessu tímamarki, þ.e. ef ríkar sanngirnisástæður mæla með því vegna aðkallandi umönnunarsjónarmiða. Gildistími dvalarleyfa breytist. Í megindráttum felst í fyrirhuguðum breytingum að gildistími dvalarleyfa vegna alþjóðlegrar verndar verði styttur úr fjórum árum í þrjú ár og viðbótarverndar úr fjórum árum í tvö ár. Þessar breytingar eru í samræmi við löggjöf annarra Norðurlanda. Tölurnar sýna að á meðan við erum með séríslenskar reglur á skjön við það sem almennt þekkist á Norðurlöndunum virka þær sem aðdráttarafl á umsóknir umfram önnur ríki. Það leiðir til mikils kostnaðar auk þess að málsmeðferðartími á Íslandi er langur vegna gríðarlega mikils fjölda umsókna um alþjóðlega vernd. Við viljum ekki vera eyland á Norðurlöndunum þegar kemur að málefnum hælisleitenda og flóttafólks. Markmiðið með þessum lagabreytingum er að samræma regluverk í málaflokknum við Norðurlöndin enda gengur ekki fyrir lítið land eins og Ísland að hafa rýmra regluverk en aðrir. Með breyttu regluverki náum við best stjórn á málaflokknum, veitum betri þjónustu og stuðlum að jöfnum tækifærum og þátttöku í samfélaginu. Höfundur er dómsmálaráðherra. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðrún Hafsteinsdóttir Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur Hælisleitendur Alþingi Flóttafólk á Íslandi Sjálfstæðisflokkurinn Mest lesið „Við andlát manns lýkur skattskyldu hans“ Þórður Gunnarsson Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson Skoðun Aðgangur bannaður Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun Almageddon? Eyþór Kristleifsson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun Skoðun Skoðun Nýtanleg verðmætasköpun um allt land Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Geðrænn vandi barna og ungmenna Eldur S. Kristinsson skrifar Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Eru sumir heppnari en aðrir? Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar Skoðun Sjálfstætt fólk Kristín Linda Jónsdóttir skrifar Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Arfur stjórnmálanna 2024 Elvar Eyvindsson skrifar Skoðun Kjósum rétt(indi) fyrir fatlað fólk! Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Frelsi er allra, ekki fárra útvaldra Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Menntun og tækifæri: Hvað veljum við fyrir Ísland? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Eyðimerkurganga kosningabaráttunnar? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Kjóstu meiri árangur Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða hlekkur ert þú í keðjunni? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Laxeldið verður ekki stöðvað Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Þroskamerki þjóðar Tómas Torfason skrifar Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson skrifar Sjá meira
Íslenskt samfélag stendur frammi fyrir vaxandi áskorunum vegna hraðrar fjölgunar umsókna um alþjóðlega vernd. Umsóknum hefur fjölgað um 3700% á rúmum áratug og hafa valdið umtalsverðum kostnaði fyrir ríkið, eða um 20 milljörðum króna árið 2023, auk álags á alla okkar innviði. Ég kem til með að mæla fyrir frumvarpi um breytingu á útlendingalögum á Alþingi í dag og það er brýnt að frumvarpið verði að lögum enda ætlum við að ná stjórn á málaflokknum sem tekið hefur hröðum breytingum. Gildandi lög um útlendinga voru samin á árunum 2014-2016 og taka ekki á þessum nýja veruleika. Árið 2012 fór umsóknarfjöldi þeirra sem sækja um alþjóðlega vernd á Íslandi í fyrsta sinn yfir 100, en þá sóttu 118 einstaklingar um vernd. Árið 2016, þegar lögin voru samþykkt, fór umsóknarfjöldi í fyrsta sinn yfir 1.000 þegar 1.135 sóttu um vernd. Árið 2022 var annað metár þegar 4.519 sóttu um vernd og í fyrra var fjöldinn litlu lægri. Við tökum hlutfallslega á móti langflestum umsækjendum miðað við Norðurlöndin, hvort sem við teljum fjöldaflóttafólk frá Úkraínu með eða ekki. Án Úkraínu tökum við árlega á móti 580 manns á hverja 100 þúsund íbúa en með fólki á fjöldaflótta tökum við á móti 1.200 manns á hverja 100.000 íbúa. Til samanburðar má nefna að, án fjöldaflóttafólks, tekur Danmörk á móti 43 umsóknum á hverja 100 þúsund íbúa, Noregur 75, Svíþjóð 159 og Finnland 84. Það er auðséð að við erum ekki að láta okkar eftir liggja í þessum málaflokki heldur þvert á móti. Það er einnig auðséð að við getum ekki haldið áfram á sömu braut öðruvísi en að það bitni á þeim sem raunverulega hafa þörf á vernd og þeim innviðum sem íslenskt samfélag byggir á. Verndarkerfið er neyðarkerfi Innflytjendur á Íslandi er fjölbreyttur hópur fólks sem hefur flust hingað af ýmsum ástæðum. Um 10% þeirra koma í gegnum verndarkerfið, sem er neyðarkerfi, og flóttamannastöðu fylgja margvísleg félagsleg réttindi sem aðrir innflytjendur njóta ekki. Það er því mikilvægt að rugla ekki málefnum hælisleitenda og flóttamanna saman við málefni annarra innflytjenda. Hafa ber í huga að um er að ræða neyðarkerfi sem ætlað er fólki sem óttast um líf sitt og frelsi. Alþjóðleg vernd er ekki dvalarleyfisflokkur fyrir einstaklinga í leit að betri lífskjörum. Það er því nauðsynlegt að tryggja sem best að þeir einstaklingar sem hingað leita og þarfnast raunverulega verndar fái vandaða og skjóta úrlausn mála sinna. Þannig kemst fólk fyrr út úr umsóknarferlinu og getur aðlagast samfélaginu. Það blasir öllum við að það þarf að gera breytingar og við þurfum að taka þessa stöðu alvarlega. Þess vegna er brýnt að frumvarp mitt um breytingar á útlendingalögum verði samþykkt. Markmið frumvarpsins er þríþætt: Að fækka umsóknum frá einstaklingum sem eru ekki í þörf fyrir alþjóðlega vernd, þ. á m. einstaklingum sem þegar hafa hlotið alþjóðlega vernd í öðru Evrópuríki. Þetta verður gert með breytingum á regluverki en einnig með skýrum skilaboðum stjórnvalda út á við. Auka á skilvirkni í kerfinu. Draga á úr kostnaði vegna málaflokksins. Betri, skýrari og skilvirkari framkvæmd Fyrirhugaðar breytingar á útlendingalögum eru í meginatriðum þessar: Nefndarmönnum í kærunefnd útlendingamála verður fækkað úr sjö í þrjá sem hafa allir starfið að aðalstarfi. Með breytingunum verður kærunefndinni gert kleift að afgreiða kærumál jafnóðum og þannig mæta auknum málafjölda. Breytingin er til þess fallin að tryggja aukna sérþekkingu og viðveru innan nefndarinnar. Fellt verður úr lögunum ákvæði 2. mgr. 36. gr. Um er að ræða séríslenska málsmeðferðarreglu sem þekkist hvergi annars staðar á Norðurlöndunum og gerir stjórnvöldum skylt að kanna sérstakar aðstæður og sérstök tengsl í málum þeirra sem þegar hafa hlotið vernd í öðru Evrópuríki (verndarmál) og málum þar sem heimilt er að krefja annað ríki um að taka við umsækjanda (Dyflinnarmál). Í framkvæmd er það svo að umsóknum sem byggjast á 2. mgr. 36. gr. er hafnað í um 90% tilvika en meðferð þessara mála er bæði þung og tímafrek. Enn fremur dregur umrædd regla til landsins einstaklinga sem hafa þegar fengið vernd í öðrum ríkjum eða jafnvel eru í umsóknarferli. Við höfum séð tilvik þar sem einstaklingar óska eftir vernd á Íslandi, byggt á 2. mgr. 36. gr., eftir að hafa margsinnis fengið höfnun á umsókn sinni í öðru Evrópuríki. Hert verður á skilyrðum til fjölskyldusameiningar. Í fyrirhuguðum breytingum felst að nánustu aðstandendur handhafa viðbótarverndar og mannúðarleyfa öðlist rétt til fjölskyldusameiningar hér á landi þegar handhafinn hefur verið með löglega búsetu hér á landi í tvö ár. Ákveðnar undanþágur eru lagðar til frá þessu tímamarki, þ.e. ef ríkar sanngirnisástæður mæla með því vegna aðkallandi umönnunarsjónarmiða. Gildistími dvalarleyfa breytist. Í megindráttum felst í fyrirhuguðum breytingum að gildistími dvalarleyfa vegna alþjóðlegrar verndar verði styttur úr fjórum árum í þrjú ár og viðbótarverndar úr fjórum árum í tvö ár. Þessar breytingar eru í samræmi við löggjöf annarra Norðurlanda. Tölurnar sýna að á meðan við erum með séríslenskar reglur á skjön við það sem almennt þekkist á Norðurlöndunum virka þær sem aðdráttarafl á umsóknir umfram önnur ríki. Það leiðir til mikils kostnaðar auk þess að málsmeðferðartími á Íslandi er langur vegna gríðarlega mikils fjölda umsókna um alþjóðlega vernd. Við viljum ekki vera eyland á Norðurlöndunum þegar kemur að málefnum hælisleitenda og flóttafólks. Markmiðið með þessum lagabreytingum er að samræma regluverk í málaflokknum við Norðurlöndin enda gengur ekki fyrir lítið land eins og Ísland að hafa rýmra regluverk en aðrir. Með breyttu regluverki náum við best stjórn á málaflokknum, veitum betri þjónustu og stuðlum að jöfnum tækifærum og þátttöku í samfélaginu. Höfundur er dómsmálaráðherra.
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar
Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun