Svartur listi gegn mansali og launaþjófnaði Gabríel Benjamin skrifar 8. mars 2024 12:31 Í fréttum þessarar viku hefur verið kafað djúpt ofan í grunað vinnumansal tengt fyrirtækjum Davíðs Viðarssonar. Átta manns hafa verið handtekin í tengslum við málið og talið er að þolendur séu allt 40 talsins. Fyrir hinn meðal borgara koma fréttir sem þessar mjög á óvart, en fyrir þau okkar innan verkalýðshreyfingarinnar sem láta sig brotastarfsemi á vinnumarkaði varða koma hinir meintu glæpir ekki mjög á óvart. En viðbrögð lögreglu eru þó ákveðin nýlunda og jákvæð. Þekking á brotum á vinnumarkaði er mikil innan verkalýðshreyfingarinnar og síðustu ár hefur þar miklu skipt markviss efling vinnustaðaeftirlits Alþýðusambands Íslands, En ljóst er að það vantar miklu fleiri úrræði til þess að hjálpa þolendum og refsa gerendum í málum sem tengjast brotum á vinnumarkaði. Í mínum fyrri störfum sem blaðamaður hjá Stundinni og Reykjavík Grapevine og kjaramálafulltrúi hjá Eflingu hef ég séð fjöldann allan af málum sem hefði átt að rannsaka sem mansalsmál. En eins og kom fram í Kastljósi í vikunni þá enda tiltölulega fá mál hjá ákæruvaldinu, og fyrir því eru margar ástæður. Þolendur eru oft hræddir við yfirvöld eða hræðast hefndaraðgerðir gegn sér og fjölskyldum sínum. Rannsókn nær ekki nógu langt, eða kemst ekki í réttar hendur. Eða lykilvitni gefast upp á því að bíða og yfirgefa landið. Þessar aðstæður og skortur á úrræðum gera vinnumansal og önnur vinnumarkaðsbrot enn hagkvæmara fyrir þá sem stunda það. Lýsingar þolenda í Kveik þætti gærkvöldsins um langa vinnudaga, lítil sem engin laun og að búa í ótta við atvinnurekendur eru ekki einsdæmi. Samkvæmt skýrslu ILO frá 2021 eru um 27,6 milljón manns þolendur vinnumansals á hverjum eina og einasta degi. Hagnaður af þessari nútíma þrælkun í Evrópu er talinn vera um 46,9 milljarða Bandaríkjadala á hverju ári. Ljóst er að þessi vandi er ekki nýr af nálinni og mun ekki hverfa af sjálfu sér, en ein af helstu ráðleggingum skýrsluhöfunda er að efla verkalýðsfélög hvers lands. Refsileysi gegn þolendum Eins og staðan er í dag þá er refsivert fyrir starfsfólk að stela af atvinnurekendum en ekki fyrir atvinnurekendur að stela af starfsfólki svo lengi sem þjófnaðurinn á sér aðeins stað á launaseðlinum. Enginn eðlismunur er á því hvort um sé að ræða 50 krónur eða 500.000 og úrræðin sem starfsfólk hefur eru fá. Þau geta leitað til síns stéttarfélags sem getur gert kröfu fyrir þeirra hönd. En jafnvel þótt gögnin séu nógu skýr til að hægt sé að krefjast greiðslu vangoldinna launa þá ber atvinnurekendur engan skaða af athæfinu. Engin refsing er til staðar, og því enginn kerfislegur hvati til að láta af slíkri hegðun. Ekki skiptir máli þótt starfsfólk geti sýnt fram á einbeittan brotavilja, eða atvinnurekandi eigi langa sögu um slík brot gegn öðru starfsfólki. Það skiptir ekki einu sinni máli þótt rökstuddur grunur sé til staðar um vinnumansal, atvinnurekandi þarf aldrei að greiða neitt umfram vangoldin laun. Ekkert sektarákvæði eða févíti er til staðar í kjarasamningum eða landslögum. Um nokkra hríð hef ég unnið að útfærslu á hugmynd um svartan lista atvinnurekanda sem brjóta sannarlega gegn starfsfólki sínu. Undanfarið ár hef ég verið varamaður í stjórn VR og formaður jafnréttisnefndar og hef beitt mér fyrir þessu verkefni af fullum þunga. Þetta er ekki einfalt verkefni, en felur í stuttu máli í sér að þeir atvinnurekendur sem gerast uppvísir um skipulögð kjarasamningsbrot gegn starfsfólki sínu eða launaþjófnað séu settir á svartan lista sem er aðgengilegur almenningi. Slíkur listi væri til bóta fyrir þolendur og myndi líka auðvelda neytendum að sniðganga fyrirtæki sem standa að vinnumarkaðsbrotum. Ljóst er að við þurfum að gera betur. Og á meðan að beðið er eftir því að Samtök atvinnulífsins fallist á févítisákvæði fyrir launaþjófnað eða að Alþingi hafi vit fyrir þeim og taki sjálfstæða ákvörðun tel ég að við verðum að nýta öll þau úrræði sem standa okkur til boða til þess að sporna gegn vinnumarkaðsbrotum og mæta atvinnurekendum sem fara á svig við lög og siðferði samfélagsins. Svartur listi væri stórt skref í þá átt.0 Höfundur er frambjóðandi til stjórnar VR. Stjórnarkjöri lýkur 13. mars næstkomandi kl. 12. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mansal Stéttarfélög Kjaramál Vinnumarkaður Mál Davíðs Viðarssonar Mest lesið Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Almageddon? Eyþór Kristleifsson Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson Skoðun Skoðun Skoðun Nýtanleg verðmætasköpun um allt land Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Geðrænn vandi barna og ungmenna Eldur S. Kristinsson skrifar Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Eru sumir heppnari en aðrir? Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar Skoðun Sjálfstætt fólk Kristín Linda Jónsdóttir skrifar Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Arfur stjórnmálanna 2024 Elvar Eyvindsson skrifar Skoðun Kjósum rétt(indi) fyrir fatlað fólk! Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Frelsi er allra, ekki fárra útvaldra Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Menntun og tækifæri: Hvað veljum við fyrir Ísland? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Eyðimerkurganga kosningabaráttunnar? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Kjóstu meiri árangur Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða hlekkur ert þú í keðjunni? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Laxeldið verður ekki stöðvað Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Þroskamerki þjóðar Tómas Torfason skrifar Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Sjá meira
Í fréttum þessarar viku hefur verið kafað djúpt ofan í grunað vinnumansal tengt fyrirtækjum Davíðs Viðarssonar. Átta manns hafa verið handtekin í tengslum við málið og talið er að þolendur séu allt 40 talsins. Fyrir hinn meðal borgara koma fréttir sem þessar mjög á óvart, en fyrir þau okkar innan verkalýðshreyfingarinnar sem láta sig brotastarfsemi á vinnumarkaði varða koma hinir meintu glæpir ekki mjög á óvart. En viðbrögð lögreglu eru þó ákveðin nýlunda og jákvæð. Þekking á brotum á vinnumarkaði er mikil innan verkalýðshreyfingarinnar og síðustu ár hefur þar miklu skipt markviss efling vinnustaðaeftirlits Alþýðusambands Íslands, En ljóst er að það vantar miklu fleiri úrræði til þess að hjálpa þolendum og refsa gerendum í málum sem tengjast brotum á vinnumarkaði. Í mínum fyrri störfum sem blaðamaður hjá Stundinni og Reykjavík Grapevine og kjaramálafulltrúi hjá Eflingu hef ég séð fjöldann allan af málum sem hefði átt að rannsaka sem mansalsmál. En eins og kom fram í Kastljósi í vikunni þá enda tiltölulega fá mál hjá ákæruvaldinu, og fyrir því eru margar ástæður. Þolendur eru oft hræddir við yfirvöld eða hræðast hefndaraðgerðir gegn sér og fjölskyldum sínum. Rannsókn nær ekki nógu langt, eða kemst ekki í réttar hendur. Eða lykilvitni gefast upp á því að bíða og yfirgefa landið. Þessar aðstæður og skortur á úrræðum gera vinnumansal og önnur vinnumarkaðsbrot enn hagkvæmara fyrir þá sem stunda það. Lýsingar þolenda í Kveik þætti gærkvöldsins um langa vinnudaga, lítil sem engin laun og að búa í ótta við atvinnurekendur eru ekki einsdæmi. Samkvæmt skýrslu ILO frá 2021 eru um 27,6 milljón manns þolendur vinnumansals á hverjum eina og einasta degi. Hagnaður af þessari nútíma þrælkun í Evrópu er talinn vera um 46,9 milljarða Bandaríkjadala á hverju ári. Ljóst er að þessi vandi er ekki nýr af nálinni og mun ekki hverfa af sjálfu sér, en ein af helstu ráðleggingum skýrsluhöfunda er að efla verkalýðsfélög hvers lands. Refsileysi gegn þolendum Eins og staðan er í dag þá er refsivert fyrir starfsfólk að stela af atvinnurekendum en ekki fyrir atvinnurekendur að stela af starfsfólki svo lengi sem þjófnaðurinn á sér aðeins stað á launaseðlinum. Enginn eðlismunur er á því hvort um sé að ræða 50 krónur eða 500.000 og úrræðin sem starfsfólk hefur eru fá. Þau geta leitað til síns stéttarfélags sem getur gert kröfu fyrir þeirra hönd. En jafnvel þótt gögnin séu nógu skýr til að hægt sé að krefjast greiðslu vangoldinna launa þá ber atvinnurekendur engan skaða af athæfinu. Engin refsing er til staðar, og því enginn kerfislegur hvati til að láta af slíkri hegðun. Ekki skiptir máli þótt starfsfólk geti sýnt fram á einbeittan brotavilja, eða atvinnurekandi eigi langa sögu um slík brot gegn öðru starfsfólki. Það skiptir ekki einu sinni máli þótt rökstuddur grunur sé til staðar um vinnumansal, atvinnurekandi þarf aldrei að greiða neitt umfram vangoldin laun. Ekkert sektarákvæði eða févíti er til staðar í kjarasamningum eða landslögum. Um nokkra hríð hef ég unnið að útfærslu á hugmynd um svartan lista atvinnurekanda sem brjóta sannarlega gegn starfsfólki sínu. Undanfarið ár hef ég verið varamaður í stjórn VR og formaður jafnréttisnefndar og hef beitt mér fyrir þessu verkefni af fullum þunga. Þetta er ekki einfalt verkefni, en felur í stuttu máli í sér að þeir atvinnurekendur sem gerast uppvísir um skipulögð kjarasamningsbrot gegn starfsfólki sínu eða launaþjófnað séu settir á svartan lista sem er aðgengilegur almenningi. Slíkur listi væri til bóta fyrir þolendur og myndi líka auðvelda neytendum að sniðganga fyrirtæki sem standa að vinnumarkaðsbrotum. Ljóst er að við þurfum að gera betur. Og á meðan að beðið er eftir því að Samtök atvinnulífsins fallist á févítisákvæði fyrir launaþjófnað eða að Alþingi hafi vit fyrir þeim og taki sjálfstæða ákvörðun tel ég að við verðum að nýta öll þau úrræði sem standa okkur til boða til þess að sporna gegn vinnumarkaðsbrotum og mæta atvinnurekendum sem fara á svig við lög og siðferði samfélagsins. Svartur listi væri stórt skref í þá átt.0 Höfundur er frambjóðandi til stjórnar VR. Stjórnarkjöri lýkur 13. mars næstkomandi kl. 12.
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar
Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar