„Við áttum aldrei möguleika“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar 17. mars 2024 11:01 Fyrir réttum tíu árum síðan sömdu Evrópusambandið, Noregur og Færeyjar um makrílveiðar í kjölfar þess að sambandið hafði knúið Færeyinga að samningaborðinu með refsiaðgerðum vegna síldveiða þeirra í sinni eigin lögsögu. Stjórnvöld á Írlandi beittu sér af krafti gegn samningnum í ráðherraráði Evrópusambandsins en lutu að lokum í lægra haldi í atkvæðagreiðslu innan ráðsins þrátt fyrir að um væri að ræða mikla hagsmuni fyrir írskan sjávarútveg sem þarlendir ráðamenn sögðu samninginn setja í uppnám. „Ríkisstjórn okkar og [Simon] Coveney sjávarútvegsráðherra börðust af hörku gegn þessu en þetta snýst allt um atkvæði á vettvangi Evrópusambandsins. Þýzkaland hafði ekki áhuga á þessu og Bretland vildi aðeins binda endi á bannið á innflutningi á fiski frá Færeyjum. Írland er aðeins lítill fiskur í þessari tjörn. Við áttum aldrei möguleika,“ sagði Martin Howley, formaður Samtaka sjómanna í Killybegs, stærsta útgerðarbæ Írlands, við írska dagblaðið Irish Examiner í kjölfar þess að samningurinn var undirritaður. Dönsk stjórnvöld höfðu áður orðið undir í ráðherraráði Evrópusambandsins þegar tekin var ákvörðun um það að beita Færeyinga áðurnefndum refsiaðgerðum vegna veiða þeirra á síld í færeyskri lögsögu. Danskir ráðamenn höfðu beitt sér gegn því að til aðgerðanna yrði gripið en allt fyrir ekki. Fyrir vikið urðu stjórnvöld í Danmörku að sætta sig við það að taka þátt í refsiaðgerðum sambandsins gegn Færeyjum, hluta af danska konungdæminu. Þótti málið eðlilega hið neyðarlegasta fyrir ráðamenn í Kaupmannahöfn. Hvorki fulltrúar Íra, Dana eða annarra þjóða innan Evrópusambandsins sátu við borðið þegar samið var um makrílveiðarnar. Ríki sambandsins hafa enda framselt vald sitt til þess að semja meðal annars um fiskveiðar og viðskipti til stofnana þess. Þar sátu fyrir vikið einungis fulltrúar framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins, Norðmanna og Færeyinga. Færeyingar eru sem kunnugt er ekki fullvalda þjóð en hafa heimastjórn og ráða fyrir vikið meðal annars eigin sjávarútvegsmálum. Ólíkt ríkjum sambandsins. Fimm prósent af þingmanni á Alþingi Hægt er að telja nánast á fingrum annarrar handar þá málaflokka þar sem enn er krafizt einróma samþykkis ríkja Evrópusambandsins við ákvarðanatöku í ráðherraráði þess. Þar á meðal eru hvorki sjávarútvegsmál né orkumál sem skipta okkur Íslendinga afskaplega miklu máli. Þar, og í langflestum öðrum málaflokkum, gildir einungis aukinn meirihluti þar sem vægi ríkjanna fer fyrst og fremst eftir íbúafjölda þeirra. Með hverjum nýjum sáttmála sambandsins hefur einróma samþykki verið afnumið í sífellt fleiri málaflokkum. Hversu fjölmenn ríki Evrópusambandsins eru ræður þannig fyrst og fremst vægi þeirra þegar ákvarðanir eru teknar innan sambandsins. Því fámennari sem ríkin eru því minni möguleika eiga þau almennt á því að hafa áhrif á ákvarðanatöku í þeim stofnunum Evrópusambandsins þar sem þau eiga fulltrúa. Þetta á ekki sízt við um ráðherraráðið. Írar og Danir eru sem kunnugt er milljónaþjóðir og fyrir vikið í margfalt sterkari stöðu til þess að hafa áhrif á ákvarðanir sambandsins en Ísland væri landið innan þess. Vægi Írlands og Danmerkur við töku langflestra ákvarðana í ráðherraráðinu er engu að síður ekki beinlínis upp á marga fiska. Þannig er vægi Íra 1,15% við þær aðstæður og Dana 1,31%. Þetta má til dæmis sjá í reiknivél á vefsíðu ráðsins. Miðað við sömu reikniformúlu yrði vægi Íslands innan ráðherraráðsins allajafna einungis um 0,08% kæmi til þess að landið gengi í Evrópusambandið. Það er lítið sem ekkert. Þar með talið í sjávarútvegs- og orkumálum. Sambærilegt við einungis 5% hlutdeild í þingmanni á Alþingi. Hvað þing Evrópusambandsins varðar hefði Ísland sex þingmenn af rúmlega 700. Það væri á við hálfan þingmann á Alþingi. Eilítið skárra en í tilfelli ráðherraráðsins en að sama skapi ávísun á lítil sem engin áhrif. Fulltrúar í framkvæmdastjórn sambandsins sitja þar ekki fyrir hönd heimalanda sinna enda er þeim beinlínis óheimilt að draga taum þeirra. Þeir eru einfaldlega embættismenn þess. Með öðrum orðum gæti Íslendingur sem sæti í framkvæmdastjórninni engan veginn talizt málsvari íslenzkra hagsmuna. Frá því að hafa áhrif til „sætis við borðið“ Milliríkja- og alþjóðasamstarf miðast allajafna við það að ríki sitji við sama borð þegar teknar eru ákvarðanir. Áherzla Evrópusambandsins á íbúafjölda þegar vægi ríkja þess er annars vegar er hins vegar eðlileg í ljósi lokamarkmiðs samrunaþróunarinnar innan sambandsins. Það er að til yrði eitt sambandsríki. Þannig kom til að mynda fram í Schuman-yfirlýsingunni svonefndri árið 1950 sem markaði upphaf samrunaþróunarinnar að hún myndi á lokum leiða til evrópsks sambandsríkis („the federation of Europe“). Markvisst hefur unnið að lokamarkmiðinu allar götur síðan. Nú síðast birtist það til að mynda í stefnuskrá núverandi ríkisstjórnar Þýzkalands þar sem kemur fram að áfram skuli unnið að því að Evrópusambandið verði að sambandsríki eða eins og það er orðað á þýzku: „föderalen europäischen Bundesstaat“. Lykilatriðið hér er vitanlega orðið „áfram“. Leitun hefur hreinlega verið að pólitískum forystumönnum innan sambandsins á liðnum árum og áratugum sem ekki hafa opinberlega stutt lokamarkmiðið um eitt ríki. Mjög langur vegur er enn fremur frá því að aldrei séu teknar ákvarðanir á vettvangi Evrópusambandsins sem fara gegn mikilvægum hagsmunum einstakra ríkja þess eins og stundum hefur verið haldið fram í gegnum tíðina. Talsvert minna þó í seinni tíð. Kæmi til þess að Ísland gengi í sambandið yrðum við Íslendingar eftirleiðis að vona að þær ákvarðanir sem teknar væru á vettvangi þess hentuðu íslenzkum hagsmunum og aðstæðum enda væru þær ekki teknar með það í huga og við ekki við stjórnvölinn í þeim efnum. Tal um að Ísland þurfi að ganga í Evrópusambandið til þess að eiga sæti við borðið hljómar ef til vill vel í eyrum einhverra þar til málið er skoðað nánar. Það er ekki að ástæðulausu að málflutningur Evrópusambandssinna breyttist fyrir 15-20 árum síðan úr því að Ísland þyrfti að ganga í sambandið til þess að hafa þar áhrif yfir í tal um „sæti við borðið“. Engin trygging er jú fyrir því að hlustað væri á þann sem þar sæti. Fyrir utan annað er vitanlega lítið gagn að því að eiga sæti við borðið þegar ekki er setið við sama borð. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hjörtur J. Guðmundsson Evrópusambandið Mest lesið Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Hversu mikið er nóg? Guðríður Eldey Arnardóttir Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon Skoðun Þetta eru ekki eðlileg vinnubrögð Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Geislameðferð sem lífsbjörg Ingibjörg Isaksen Skoðun Skoðun Skoðun Kúnstin að vera ósammála sjálfum sér Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar Skoðun Geislameðferð sem lífsbjörg Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Þetta eru ekki eðlileg vinnubrögð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Hversu mikið er nóg? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason skrifar Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson skrifar Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon skrifar Skoðun Að flokka hver vinnur og hver tapar Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal skrifar Skoðun Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Vonir um vopnahlé eins og hálmstrá Sveinn Rúnar Hauksson skrifar Skoðun Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson skrifar Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir skrifar Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hagkvæmur kostur utan friðlands Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Sjá meira
Fyrir réttum tíu árum síðan sömdu Evrópusambandið, Noregur og Færeyjar um makrílveiðar í kjölfar þess að sambandið hafði knúið Færeyinga að samningaborðinu með refsiaðgerðum vegna síldveiða þeirra í sinni eigin lögsögu. Stjórnvöld á Írlandi beittu sér af krafti gegn samningnum í ráðherraráði Evrópusambandsins en lutu að lokum í lægra haldi í atkvæðagreiðslu innan ráðsins þrátt fyrir að um væri að ræða mikla hagsmuni fyrir írskan sjávarútveg sem þarlendir ráðamenn sögðu samninginn setja í uppnám. „Ríkisstjórn okkar og [Simon] Coveney sjávarútvegsráðherra börðust af hörku gegn þessu en þetta snýst allt um atkvæði á vettvangi Evrópusambandsins. Þýzkaland hafði ekki áhuga á þessu og Bretland vildi aðeins binda endi á bannið á innflutningi á fiski frá Færeyjum. Írland er aðeins lítill fiskur í þessari tjörn. Við áttum aldrei möguleika,“ sagði Martin Howley, formaður Samtaka sjómanna í Killybegs, stærsta útgerðarbæ Írlands, við írska dagblaðið Irish Examiner í kjölfar þess að samningurinn var undirritaður. Dönsk stjórnvöld höfðu áður orðið undir í ráðherraráði Evrópusambandsins þegar tekin var ákvörðun um það að beita Færeyinga áðurnefndum refsiaðgerðum vegna veiða þeirra á síld í færeyskri lögsögu. Danskir ráðamenn höfðu beitt sér gegn því að til aðgerðanna yrði gripið en allt fyrir ekki. Fyrir vikið urðu stjórnvöld í Danmörku að sætta sig við það að taka þátt í refsiaðgerðum sambandsins gegn Færeyjum, hluta af danska konungdæminu. Þótti málið eðlilega hið neyðarlegasta fyrir ráðamenn í Kaupmannahöfn. Hvorki fulltrúar Íra, Dana eða annarra þjóða innan Evrópusambandsins sátu við borðið þegar samið var um makrílveiðarnar. Ríki sambandsins hafa enda framselt vald sitt til þess að semja meðal annars um fiskveiðar og viðskipti til stofnana þess. Þar sátu fyrir vikið einungis fulltrúar framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins, Norðmanna og Færeyinga. Færeyingar eru sem kunnugt er ekki fullvalda þjóð en hafa heimastjórn og ráða fyrir vikið meðal annars eigin sjávarútvegsmálum. Ólíkt ríkjum sambandsins. Fimm prósent af þingmanni á Alþingi Hægt er að telja nánast á fingrum annarrar handar þá málaflokka þar sem enn er krafizt einróma samþykkis ríkja Evrópusambandsins við ákvarðanatöku í ráðherraráði þess. Þar á meðal eru hvorki sjávarútvegsmál né orkumál sem skipta okkur Íslendinga afskaplega miklu máli. Þar, og í langflestum öðrum málaflokkum, gildir einungis aukinn meirihluti þar sem vægi ríkjanna fer fyrst og fremst eftir íbúafjölda þeirra. Með hverjum nýjum sáttmála sambandsins hefur einróma samþykki verið afnumið í sífellt fleiri málaflokkum. Hversu fjölmenn ríki Evrópusambandsins eru ræður þannig fyrst og fremst vægi þeirra þegar ákvarðanir eru teknar innan sambandsins. Því fámennari sem ríkin eru því minni möguleika eiga þau almennt á því að hafa áhrif á ákvarðanatöku í þeim stofnunum Evrópusambandsins þar sem þau eiga fulltrúa. Þetta á ekki sízt við um ráðherraráðið. Írar og Danir eru sem kunnugt er milljónaþjóðir og fyrir vikið í margfalt sterkari stöðu til þess að hafa áhrif á ákvarðanir sambandsins en Ísland væri landið innan þess. Vægi Írlands og Danmerkur við töku langflestra ákvarðana í ráðherraráðinu er engu að síður ekki beinlínis upp á marga fiska. Þannig er vægi Íra 1,15% við þær aðstæður og Dana 1,31%. Þetta má til dæmis sjá í reiknivél á vefsíðu ráðsins. Miðað við sömu reikniformúlu yrði vægi Íslands innan ráðherraráðsins allajafna einungis um 0,08% kæmi til þess að landið gengi í Evrópusambandið. Það er lítið sem ekkert. Þar með talið í sjávarútvegs- og orkumálum. Sambærilegt við einungis 5% hlutdeild í þingmanni á Alþingi. Hvað þing Evrópusambandsins varðar hefði Ísland sex þingmenn af rúmlega 700. Það væri á við hálfan þingmann á Alþingi. Eilítið skárra en í tilfelli ráðherraráðsins en að sama skapi ávísun á lítil sem engin áhrif. Fulltrúar í framkvæmdastjórn sambandsins sitja þar ekki fyrir hönd heimalanda sinna enda er þeim beinlínis óheimilt að draga taum þeirra. Þeir eru einfaldlega embættismenn þess. Með öðrum orðum gæti Íslendingur sem sæti í framkvæmdastjórninni engan veginn talizt málsvari íslenzkra hagsmuna. Frá því að hafa áhrif til „sætis við borðið“ Milliríkja- og alþjóðasamstarf miðast allajafna við það að ríki sitji við sama borð þegar teknar eru ákvarðanir. Áherzla Evrópusambandsins á íbúafjölda þegar vægi ríkja þess er annars vegar er hins vegar eðlileg í ljósi lokamarkmiðs samrunaþróunarinnar innan sambandsins. Það er að til yrði eitt sambandsríki. Þannig kom til að mynda fram í Schuman-yfirlýsingunni svonefndri árið 1950 sem markaði upphaf samrunaþróunarinnar að hún myndi á lokum leiða til evrópsks sambandsríkis („the federation of Europe“). Markvisst hefur unnið að lokamarkmiðinu allar götur síðan. Nú síðast birtist það til að mynda í stefnuskrá núverandi ríkisstjórnar Þýzkalands þar sem kemur fram að áfram skuli unnið að því að Evrópusambandið verði að sambandsríki eða eins og það er orðað á þýzku: „föderalen europäischen Bundesstaat“. Lykilatriðið hér er vitanlega orðið „áfram“. Leitun hefur hreinlega verið að pólitískum forystumönnum innan sambandsins á liðnum árum og áratugum sem ekki hafa opinberlega stutt lokamarkmiðið um eitt ríki. Mjög langur vegur er enn fremur frá því að aldrei séu teknar ákvarðanir á vettvangi Evrópusambandsins sem fara gegn mikilvægum hagsmunum einstakra ríkja þess eins og stundum hefur verið haldið fram í gegnum tíðina. Talsvert minna þó í seinni tíð. Kæmi til þess að Ísland gengi í sambandið yrðum við Íslendingar eftirleiðis að vona að þær ákvarðanir sem teknar væru á vettvangi þess hentuðu íslenzkum hagsmunum og aðstæðum enda væru þær ekki teknar með það í huga og við ekki við stjórnvölinn í þeim efnum. Tal um að Ísland þurfi að ganga í Evrópusambandið til þess að eiga sæti við borðið hljómar ef til vill vel í eyrum einhverra þar til málið er skoðað nánar. Það er ekki að ástæðulausu að málflutningur Evrópusambandssinna breyttist fyrir 15-20 árum síðan úr því að Ísland þyrfti að ganga í sambandið til þess að hafa þar áhrif yfir í tal um „sæti við borðið“. Engin trygging er jú fyrir því að hlustað væri á þann sem þar sæti. Fyrir utan annað er vitanlega lítið gagn að því að eiga sæti við borðið þegar ekki er setið við sama borð. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál).
Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun
Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun
Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson Skoðun
Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar
Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar
Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun
Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun
Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson Skoðun