Samkeppni á áætlunarflugi til og frá Íslandi hefur verið þjóðfélaginu öllu til mikilla hagsbóta Steingrímur Ægisson skrifar 8. apríl 2024 15:30 Ræða forstjóra Icelandair á aðalfundi nýlega Á aðalfundi Icelandair í mars sl. fjallaði Bogi Nils Bogason forstjóri félagsins í ræðu um samkeppni í áætlunarflugi til og frá Íslandi. Vék hann m.a. að rekstrarumhverfi flugfélaga sem starfa hér á landi og bar þær saman við aðstæður annars staðar í Evrópu. Í ræðu Boga kom meðal annars fram það mat að hann teldi ekki raunhæft að reka tvö tengiflugfélög með heimahöfn á Keflavíkurflugvelli með sjálfbærum hætti. Samkeppni innlendra flugfélaga gæti þó verið af hinu góða en til lengri tíma þyrfti reksturinn að vera sjálfbær. Forstjórinn vék einnig að því að aðeins á einum tengiflugvelli í Evrópu fyrir utan Keflavík væru tvö flugfélög með heimahöfn, þ.e. á Heathrow í London. Þessi ummæli forstjóra Icelandair er varla hægt að túlka öðruvísi en svo en að hann telji að ekki sé rými á markaðnum fyrir tvö flugfélög sem bjóði upp á áætlunarflug á milli Íslands og áfangastaða í Evrópu og Norður-Ameríku þar Keflavíkurflugvöllur er tengistöð og jafnframt heimahöfn flugfélaganna. Icelandair og PLAY byggja á þessu módeli. Kjörstaðan að mati forstjórans væri því sú að tengifluginu væri aðeins sinnt af einu flugfélagi og þá líklega því sem hann sjálfur veitir forstöðu, þ.e. Icelandair, og þá jafnframt að samkeppni á þessum markaði myndi leggjast af. Þessi sjónarmið forstjóra Icelandair valda nokkrum vonbrigðum enda er almennt viðurkennt að samkeppni sé mikilvæg þar sem hún stuðlar að lægra verði og betri þjónustu og eykur þar með velferð neytenda og stuðlar að hagkvæmni í atvinnulífinu. Samkeppnin knýr fyrirtæki einnig til að hagræða og vinnur gegn sóun. Þá styður samkeppni við nýsköpun og framfarir í atvinnurekstri og leiðir til þjóðhagslegrar hagkvæmni. Reynslan af samkeppni í rúm 20 ár góð en Icelandair og stjórnvöld hafa beitt hindrunum Þessara kosta samkeppni sér meðal annars stað í áætlunarflugi til og frá Íslandi. Segja má að samkeppnin hafi hafist fyrir alvöru fyrir rúmum tveimur áratugum þegar Iceland Express hóf flug frá Keflavík til Kaupmannahafnar og London snemma árs 2003. Fljótlega bættust fleiri áfangastaðir í Evrópu við og svo árið 2010 einnig New York og Boston vestanhafs. Þar með sköpuðust forsendur fyrir annað kerfi tengiflugs til og frá Íslandi. Iceland Express átti þó erfitt uppdráttar enda mætti félagið hörðum aðgerðum Icelandair sem fólu í sér ítrekaða ólögmæta undirverðlagningu. Jafnframt mættu minni keppinautar í flugafgreiðslu ólögmætum aðgerðum dótturfélags Icelandair á því sviði, en aðgengi að hagkvæmri flugafgreiðslu er ein forsenda samkeppni í flugi. Þá lögðu Isavia og stjórnvöld stein í götu Iceland Express með því að búa ekki svo um hnútana að félagið fengi úthlutað mikilvægum afgreiðslutímum (e. slots) til að sinna tengifluginu en létu Icelandair hins vegar njóta forgangs í því efni. WOW Air haslaði sér völl um mitt ár 2012 og nokkrum mánuðum síðar yfirtók félagið Iceland Express. WOW Air mætti einnig hindrunum af hálfu Icelandair og stjórnvalda eins og Iceland Express hafði áður gert. WOW Air náði þó að stækka hratt og var tímabundið með umfangsmikið tengiflug til og frá landinu. WOW Air varð hins vegar gjaldþrota seint á árinu 2018. Um mitt ár 2021 tók PLAY við keflinu og býður það félag núna upp á áætlunarflug til áfangastaða bæði í Evrópu og Norður-Ameríku með tengiflug um Keflavík í samkeppni við Icelandair. Þó þessi um það bil tveggja áratuga samkeppni í áætlunarflugi til og frá landinu hafi verið brokkgeng og viðburðarík, t.d. vegna bankahruns og COVID faraldurs, þarf ekki að fjölyrða að samkeppnin hefur í heild haft mjög jákvæð áhrif. Þannig lækkuðu fargjöld frá Keflavík til Kaupmannahafnar og London um allt að 30-40% við innkomu Iceland Express á þá markaði árið 2003 og til Boston og New York árið 2010 lækkaði verð um allt að helming. Þá sýndi það sig að verðsamkeppni jókst með innkomu WOW Air og PLAY. Þessar verðlækkanir hafa leitt til mikils sparnaðar fyrir íslenskan almenning og fyrirtæki og gert fleirum fært að ferðast. Auk þess hefur lægra verð og aukin tíðni flugferða leitt til verulegrar fjölgunar ferðamanna og er ferðaþjónusta nú orðin ein stærsta atvinnugrein landsins. Heimahöfnin mikilvæg í samkeppninni Samkeppni flugfélaga með heimahöfn hér hefur síðan vakið áhuga og skapað aðstæður fyrir erlend flugfélög að fljúga hingað til lands. Samkeppni sem erlendu flugfélögin veita er mikilvæg, en er brothætt því áætlanir þeirra breytast hratt í takt við aðstæður hverju sinni. Meðal annars þess vegna er samkeppni flugfélaga með heimahöfn hér, sem reka tengiflug yfir Atlantshafið, burðarás í samkeppni í flugi til og frá landinu. Það er ekki sjálfgefið að Ísland búi við jafn greiðar samgöngur og raunin hefur verið síðustu tvo áratugi. Eflaust eru engin dæmi um að jafn fámenn þjóð í jafn afskekktu landi búi við slíkan munað. Sérstaðan endurspeglast m.a. í því að Keflavíkurflugvöllur er nær eina gáttin fyrir þá sem ferðast til og frá landinu. Lega landsins mitt á milli Evrópu og Ameríku, framtak forvera Icelandair í því nýta sér þá stöðu til að koma á tengiflugi milli heimsálfa og síðast en ekki síst vilji annarra fyrirtækja til að skapa samkeppni í því flugi hefur gert þetta kleift. Það myndi því hafa alvarleg áhrif ef samkeppni fyrirtækja sem fljúga héðan og sinna tengiflugi myndi leggjast af og einokun á þessu sviði komast aftur á. Sunnudagsreglan og áskilnaður og flugmiðakaup báðar leiðir Man einhver t.d. eftir sunnudagsreglu Icelandair sem fól það í sér að ef viðkomandi farþegi keypti hefðbundið fargjald þurfti hann að vera aðfararnótt hvíldardagsins í erlendri borg. Annars greiddi hann það sem kallað var fullt fargjald sem lét nærri að vera það sama og verð á viðskiptafarrými? Man einhver líka þegar aðeins var hægt að kaupa ódýrari flugmiða báðar leiðir, frá Íslandi og til landsins aftur, jafnvel þótt engin áform væru um seinna flugið, t.d. ef um búferlaflutninga var að ræða? Að ógleymdum mun hærri fargjöldum áður fyrr, svo munar tugum prósenta þegar engrar samkeppni naut við. Þó ólíklegt verði að teljast að sambærilegir skilmálar yrðu teknir upp á ný ef aðeins eitt flugfélag yrði starfandi hér með heimahöfn og einhvers aðalds myndi gæta frá erlendum flugfélögum, væri það ekki til hagsbóta, hvorki fyrir almenning eða ferðaþjónustuna í heild sinni, ef engrar samkeppni nyti við á þessu mikilvæga sviði viðskipta. Höfundur er verkefnastjóri hjá Samkeppniseftirlitinu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fréttir af flugi Samkeppnismál Icelandair Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Búum til börn Ingibjörg Isaksen Skoðun Til hamingju, Kópavogur! Ásdís Kristjánsdóttir Skoðun Heillandi Halla Hrund Stefán Hilmarsson Skoðun Útrýming mannsins á RÚV Vala Hafstað Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur Skoðun Almenningur á betra skilið en kastljós án upplýsingar Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Kosningar og kíghósti Hanna Katrín Friðriksson Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Baldur fýkur ekki eftir vindi Hjördís Rut Sigurjónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Til hamingju, Kópavogur! Ásdís Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Búum til börn Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Ákall um aðgerðir í mansalsmálum Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Holan í kerfinu Jóhann Friðrik Friðriksson skrifar Skoðun Í dag er alþjóðlegi Lupusdagurinn Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Skálkaskjól Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Fimm ástæður fyrir því að Ísland á að taka á móti fólki á flótta Þórhallur Guðmundsson skrifar Skoðun Fá allir sama orlof? Sigríður Auðunsdóttir skrifar Skoðun Flokkur fólksins mun ekki samþykkja að hækka leigu hjá Félagsbústöðum Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Almenningur á betra skilið en kastljós án upplýsingar Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Kosningar og kíghósti Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Grafa skoðanakannanir undan lýðræðinu? Guðlaugur Bragason skrifar Skoðun Hugmyndin sú sama í grunninn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Stutt við barnafjölskyldur Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Er maðurinn í útrýmingarhættu? Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Baldur fýkur ekki eftir vindi Hjördís Rut Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Í tilefni af Alþjóðlega safnadeginum Dagrún Ósk Jónsdóttir skrifar Skoðun Ástþór Magnússon í spádómum? Gunnar Karl Halldórsson skrifar Skoðun Athugasemdir við grein um samgöngumál Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Riðulaust Ísland! Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur skrifar Skoðun Siðferðileg heilindi Háskóla Íslands á tímum þjóðarmorðs Háskólafólk fyrir Palestínu skrifar Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Þrír dæmigerðir dagar skemmtiferðaskipafarþega í júlí Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Minnisleysi eða þekkingarskortur? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dáin og deyjandi dýr en engin neyð? Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Dagur til umhugsunar Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Að leysa vandann með quick fix Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Var upplýsingagjöf í covidfaraldrinum upplýsingaóreiða? Steingrímur Atlason skrifar Sjá meira
Ræða forstjóra Icelandair á aðalfundi nýlega Á aðalfundi Icelandair í mars sl. fjallaði Bogi Nils Bogason forstjóri félagsins í ræðu um samkeppni í áætlunarflugi til og frá Íslandi. Vék hann m.a. að rekstrarumhverfi flugfélaga sem starfa hér á landi og bar þær saman við aðstæður annars staðar í Evrópu. Í ræðu Boga kom meðal annars fram það mat að hann teldi ekki raunhæft að reka tvö tengiflugfélög með heimahöfn á Keflavíkurflugvelli með sjálfbærum hætti. Samkeppni innlendra flugfélaga gæti þó verið af hinu góða en til lengri tíma þyrfti reksturinn að vera sjálfbær. Forstjórinn vék einnig að því að aðeins á einum tengiflugvelli í Evrópu fyrir utan Keflavík væru tvö flugfélög með heimahöfn, þ.e. á Heathrow í London. Þessi ummæli forstjóra Icelandair er varla hægt að túlka öðruvísi en svo en að hann telji að ekki sé rými á markaðnum fyrir tvö flugfélög sem bjóði upp á áætlunarflug á milli Íslands og áfangastaða í Evrópu og Norður-Ameríku þar Keflavíkurflugvöllur er tengistöð og jafnframt heimahöfn flugfélaganna. Icelandair og PLAY byggja á þessu módeli. Kjörstaðan að mati forstjórans væri því sú að tengifluginu væri aðeins sinnt af einu flugfélagi og þá líklega því sem hann sjálfur veitir forstöðu, þ.e. Icelandair, og þá jafnframt að samkeppni á þessum markaði myndi leggjast af. Þessi sjónarmið forstjóra Icelandair valda nokkrum vonbrigðum enda er almennt viðurkennt að samkeppni sé mikilvæg þar sem hún stuðlar að lægra verði og betri þjónustu og eykur þar með velferð neytenda og stuðlar að hagkvæmni í atvinnulífinu. Samkeppnin knýr fyrirtæki einnig til að hagræða og vinnur gegn sóun. Þá styður samkeppni við nýsköpun og framfarir í atvinnurekstri og leiðir til þjóðhagslegrar hagkvæmni. Reynslan af samkeppni í rúm 20 ár góð en Icelandair og stjórnvöld hafa beitt hindrunum Þessara kosta samkeppni sér meðal annars stað í áætlunarflugi til og frá Íslandi. Segja má að samkeppnin hafi hafist fyrir alvöru fyrir rúmum tveimur áratugum þegar Iceland Express hóf flug frá Keflavík til Kaupmannahafnar og London snemma árs 2003. Fljótlega bættust fleiri áfangastaðir í Evrópu við og svo árið 2010 einnig New York og Boston vestanhafs. Þar með sköpuðust forsendur fyrir annað kerfi tengiflugs til og frá Íslandi. Iceland Express átti þó erfitt uppdráttar enda mætti félagið hörðum aðgerðum Icelandair sem fólu í sér ítrekaða ólögmæta undirverðlagningu. Jafnframt mættu minni keppinautar í flugafgreiðslu ólögmætum aðgerðum dótturfélags Icelandair á því sviði, en aðgengi að hagkvæmri flugafgreiðslu er ein forsenda samkeppni í flugi. Þá lögðu Isavia og stjórnvöld stein í götu Iceland Express með því að búa ekki svo um hnútana að félagið fengi úthlutað mikilvægum afgreiðslutímum (e. slots) til að sinna tengifluginu en létu Icelandair hins vegar njóta forgangs í því efni. WOW Air haslaði sér völl um mitt ár 2012 og nokkrum mánuðum síðar yfirtók félagið Iceland Express. WOW Air mætti einnig hindrunum af hálfu Icelandair og stjórnvalda eins og Iceland Express hafði áður gert. WOW Air náði þó að stækka hratt og var tímabundið með umfangsmikið tengiflug til og frá landinu. WOW Air varð hins vegar gjaldþrota seint á árinu 2018. Um mitt ár 2021 tók PLAY við keflinu og býður það félag núna upp á áætlunarflug til áfangastaða bæði í Evrópu og Norður-Ameríku með tengiflug um Keflavík í samkeppni við Icelandair. Þó þessi um það bil tveggja áratuga samkeppni í áætlunarflugi til og frá landinu hafi verið brokkgeng og viðburðarík, t.d. vegna bankahruns og COVID faraldurs, þarf ekki að fjölyrða að samkeppnin hefur í heild haft mjög jákvæð áhrif. Þannig lækkuðu fargjöld frá Keflavík til Kaupmannahafnar og London um allt að 30-40% við innkomu Iceland Express á þá markaði árið 2003 og til Boston og New York árið 2010 lækkaði verð um allt að helming. Þá sýndi það sig að verðsamkeppni jókst með innkomu WOW Air og PLAY. Þessar verðlækkanir hafa leitt til mikils sparnaðar fyrir íslenskan almenning og fyrirtæki og gert fleirum fært að ferðast. Auk þess hefur lægra verð og aukin tíðni flugferða leitt til verulegrar fjölgunar ferðamanna og er ferðaþjónusta nú orðin ein stærsta atvinnugrein landsins. Heimahöfnin mikilvæg í samkeppninni Samkeppni flugfélaga með heimahöfn hér hefur síðan vakið áhuga og skapað aðstæður fyrir erlend flugfélög að fljúga hingað til lands. Samkeppni sem erlendu flugfélögin veita er mikilvæg, en er brothætt því áætlanir þeirra breytast hratt í takt við aðstæður hverju sinni. Meðal annars þess vegna er samkeppni flugfélaga með heimahöfn hér, sem reka tengiflug yfir Atlantshafið, burðarás í samkeppni í flugi til og frá landinu. Það er ekki sjálfgefið að Ísland búi við jafn greiðar samgöngur og raunin hefur verið síðustu tvo áratugi. Eflaust eru engin dæmi um að jafn fámenn þjóð í jafn afskekktu landi búi við slíkan munað. Sérstaðan endurspeglast m.a. í því að Keflavíkurflugvöllur er nær eina gáttin fyrir þá sem ferðast til og frá landinu. Lega landsins mitt á milli Evrópu og Ameríku, framtak forvera Icelandair í því nýta sér þá stöðu til að koma á tengiflugi milli heimsálfa og síðast en ekki síst vilji annarra fyrirtækja til að skapa samkeppni í því flugi hefur gert þetta kleift. Það myndi því hafa alvarleg áhrif ef samkeppni fyrirtækja sem fljúga héðan og sinna tengiflugi myndi leggjast af og einokun á þessu sviði komast aftur á. Sunnudagsreglan og áskilnaður og flugmiðakaup báðar leiðir Man einhver t.d. eftir sunnudagsreglu Icelandair sem fól það í sér að ef viðkomandi farþegi keypti hefðbundið fargjald þurfti hann að vera aðfararnótt hvíldardagsins í erlendri borg. Annars greiddi hann það sem kallað var fullt fargjald sem lét nærri að vera það sama og verð á viðskiptafarrými? Man einhver líka þegar aðeins var hægt að kaupa ódýrari flugmiða báðar leiðir, frá Íslandi og til landsins aftur, jafnvel þótt engin áform væru um seinna flugið, t.d. ef um búferlaflutninga var að ræða? Að ógleymdum mun hærri fargjöldum áður fyrr, svo munar tugum prósenta þegar engrar samkeppni naut við. Þó ólíklegt verði að teljast að sambærilegir skilmálar yrðu teknir upp á ný ef aðeins eitt flugfélag yrði starfandi hér með heimahöfn og einhvers aðalds myndi gæta frá erlendum flugfélögum, væri það ekki til hagsbóta, hvorki fyrir almenning eða ferðaþjónustuna í heild sinni, ef engrar samkeppni nyti við á þessu mikilvæga sviði viðskipta. Höfundur er verkefnastjóri hjá Samkeppniseftirlitinu.
Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
„Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur Skoðun
Skoðun Fimm ástæður fyrir því að Ísland á að taka á móti fólki á flótta Þórhallur Guðmundsson skrifar
Skoðun Flokkur fólksins mun ekki samþykkja að hækka leigu hjá Félagsbústöðum Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar
Skoðun Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar
Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur skrifar
Skoðun Siðferðileg heilindi Háskóla Íslands á tímum þjóðarmorðs Háskólafólk fyrir Palestínu skrifar
Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson skrifar
Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
„Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur Skoðun