Vinnumarkaður án aðgreiningar, útópía nútímastefnu Erica do Carmo Ólason skrifar 15. apríl 2024 09:31 Nýlega sendi Múlalundur frá sér tilkynningu um breytingar á rekstri sem felast m.a. í því að öllum starfsmönnum með skerta starfsgetu verði sagt upp. Ástæða þessara breytinga var sögð vera stefna Sameinuðu þjóðanna um að vinnumarkaður eigi að vera staður án aðgreiningar og allir þurfi að fá tækifæri til þess að starfa á almennum vinnumarkaði óháð færni. Í samræmi við þessa stefnu þurfa vinnustaðir eins og Múlalundur að víkja. Nú velti ég fyrir mér hvort samfélagið hafi burði til að takast á við þessa þróun. Múlalundur var stofnaður til þess að koma til móts við ákveðinn vanda. Þótt margt hafi breyts í samfélaginu síðan þá eru sömu vandamálin enn til staðar. Árið 1959 birtist grein í ársriti SÍBS eftir Guðmund Löve sem fjallaði um að einstaklingar með skerta vinnufærni kæmust ekki inn á almennan vinnumarkað. Í þeirri grein setti hann fram eftirfarandi sviðsmynd: Einstaklingar sem höfðu verið á Reykjalundi og gátu ekki stundað fulla vinnu strax eftir endurhæfingu komust ekki á almennan vinnumarkað því „létt vinna“ var ekki í boði. Öryrkjar sem vildu vinna á almennum vinnumarkaði þurftu að bíða mánuðum jafnvel árum saman eftir starfi við hæfi. Þeir sem voru með skerta vinnufærni og lítið vinnuþrek og gátu ekki unnið fullan vinnudag fengu ekki vinnu á almennum vinnumarkaði vegna þess að þeir náðu ekki þeim vinnuhraða sem var krafist þar. Þannig var staða mála þá og Múlalundur var stofnaður til að koma í veg fyrir fátækt og vanvirkni hjá þessum minnihlutahópi. Þá varð til vinnustaður þar sem þessi hópur gat lagt sitt af mörkum til samfélagsins með virðingu og reisn, þó líkamleg fötlun og/eða önnur skerðing væri fyrir hendi. Stofnendur Múlalundar voru framsýnir og sáu að samfélagið í heild myndi græða á því að einstaklingar með skerta starfsgetu fengju tækifæri til þess að stunda launaða vinnu. Þó mikið vatn hafi runnið til sjávar síðan 1959 og talsverðar breytingar hafi orðið á samfélagi og vinnumarkaði hefur þörf fyrir stað eins og Múlalund ekki breyst. Í starfi mínu með einstaklingum, sem eru með skerta vinnufærni af ýmsum toga og geta oft ekki mætt kröfum hins almenna vinnumarkaðar, hef ég orðið vör við mjög svipuð vandamál: Einstaklingar sem hafa verið í endurhæfingu á Reykjalundi og hjá VIRKstarfsendurhæfingarsjóði eiga erfitt með að komast inn á almennan vinnumarkað aftur. Þrátt fyrir að í dag sé meiri sveigjanleiki gagnvart vinnuhlutfalli eru margir sem upplifa sig knúna til að leita sér að nýrri vinnu eftir veikindi eða slys. Öryrkjar sem geta unnið á almennum vinnumarkaði þurfa enn þá að bíða mjög lengi eftir starfi sem tekur tillit til þarfa þeirra. Atvinna með stuðningi (AMS) hjálpar þó mikið til og Vinnumálastofnun hefur staðið sig vel þar. Samfélagið virðist samt ekki tilbúið til að veita einstaklingum með ákveðnar sérþarfir vinnu. Staðan er sérstaklega erfið fyrir þau sem eru öryrkjar vegna geðraskana, vitrænnar skerðingar eða þroskahömlunar. Fólk með skerta starfsgetu og lítið vinnuþrek á enn þá erfitt með að komast á almennan vinnumarkað. Þrátt fyrir að sumir vinnustaðir bjóði upp á mismunandi vinnuhlutfall, geta einstaklingar með skerta vinnufærni oft ekki nýtt sér það, því veikindi þeirra eru þess eðlis að einkennin eru mjög misjöfn. Það eru mjög fáir vinnustaðir sem koma til móts við það og bjóða upp á sveigjanlegan vinnutíma. Enn fremur þarf að huga að vinnuhraða, álagi og langvarandi streitu. Í samfélagi okkar í dag eiga mörg erfitt með að vinna á þeim hraða sem krafist er, hvað þá þau sem eru með skerta vinnufærni. Fleiri tilfelli kulnunar og örmögnunar benda til neikvæðrar þróunar óháð starfsgetu. Eins og að framan greinir hefur staða einstaklinga með skerta starfsgetu ekki mikið breyst til hins betra. Samfélagið er vissulega ekki eins og það var árið 1959. Öryrkjar í dag eru sumir hverjir betur staddir og hafa fleiri tækifæri til að vera á almennum vinnumarkaði nú heldur en þá. En sem samfélag erum við langt frá því að geta mætt mismunandi þörfum og veitt þann stuðning sem þarf. Starfsmenn þurfa yfirleitt að laga sig að verkefnum og umhverfi vinnustaðarins en ekki aðlaga verkefni og umhverfi að sér. Á vinnustaðnum er mjög sjaldan gerð aðlögun sem mætir þörfum hvers og eins, ef maður passar ekki þar inn þá er fundinn maður í manns stað. Oft eru kröfur á almennum vinnustöðum svo miklar að við sem köllum okkur heilbrigð eigum á hættu að missa heilsuna. Fólk með skerta vinnufærni er ekki einsleitur hópur og hluti þess hóps gæti eflaust verið á almennum vinnumarkaði en aðrir síður. Þau sem eru til dæmis mjög viðkvæm fyrir umhverfisáreitum gætu átt í erfiðleikum. Önnur gætu sinnt starfinu en vegna geðrænna áskorana, vitrænnar skerðingar eða heilaskaða kynnu þau að þurfa sérhæfðan stuðning sem ekki er í boði. Einnig eru til dæmi um að fólk með fötlun upplifi einangrun vegna þess að því finnst það ekki eiga samleið með vinnufélögunum. Öll þurfum við vinnustað þar sem okkur er mætt með virðingu og skilningi og við upplifum að tilheyra ákveðnu samfélagi. Mér vitanlega hefur ekki verið gripið til sérstakra aðgerða á almennum vinnustöðum til þess að gera fólki með fötlun betur kleift að fá atvinnu við hæfi. Að stefna öllum á almennan vinnumarkað er að mínu mati hættuleg þróun, því það gæti endað þannig að hluti þessa minnihlutahóps finni sig ekki þar. Þar af leiðandi missa þessir einstaklingar tækifæri til að leggja sitt af mörkum til samfélagsins með virðingu og reisn og það getur valdið þeim andlegri vanlíðan og verri lífsgæðum. Ég ætla að leyfa mér að segja að afleiðingin getur orðið aukin byrði á velferðarkerfinu og samfélaginu í heild. Með því að breyta rekstri Múlalundar á þann hátt að einstaklingar með skerta starfsgetu séu ekki lengur kjarninn í rekstri hans erum við að mínu mati að brjóta á réttindum fólks með fötlun til þess að eiga sér stað í okkar samfélagi. Stað þar sem fötlun er mætt með skilningi, takmarkanir eru ekki álitnar „truflandi“, og fólk tengist samstarfsmönnum sínum, finnur fyrir tilgangi og aflar lífsviðurværis til jafns við aðra þegna samfélagsins. Það sem stofnendur Múlalundar gáfu okkur í þau 65 ár sem staðurinn hefur verið starfandi er núna verið að taka frá okkur einungis vegna þess að það þurfa allir að passa í sama mótið. Mikið væri gott ef einstaklingar með fötlun hefðu tækifæri til þess að velja sér vinnustað sem mætir þörfum þeirra. Múlalundur hefur veitt einstaklingum með skerta starfsgetu og fjölskyldum þeirra öryggi og ég tel það mikilvægt að Múlalundur haldi áfram að vera klettur í lífi þeirra. Höfundur er iðjuþjálfi á Reykjalundi. Guðmundur Löve, „Múlalundur, Öryrkjavinnustofa SÍBS í Reykjavík", Reykjalundur, 13. árg. 1959, bls. 3-5. https://www.ruv.is/frettir/innlent/2024-03-15-breyttur-rekstur-mulalundar-ognuverandi-starfsmenn-fara-a-almennan-vinnumarkad-40742 Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Vinnumarkaður Málefni fatlaðs fólks Mest lesið Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu. Stefán Jón Hafstein Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Halldór 4.10.2025 Halldór Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu. Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Sjá meira
Nýlega sendi Múlalundur frá sér tilkynningu um breytingar á rekstri sem felast m.a. í því að öllum starfsmönnum með skerta starfsgetu verði sagt upp. Ástæða þessara breytinga var sögð vera stefna Sameinuðu þjóðanna um að vinnumarkaður eigi að vera staður án aðgreiningar og allir þurfi að fá tækifæri til þess að starfa á almennum vinnumarkaði óháð færni. Í samræmi við þessa stefnu þurfa vinnustaðir eins og Múlalundur að víkja. Nú velti ég fyrir mér hvort samfélagið hafi burði til að takast á við þessa þróun. Múlalundur var stofnaður til þess að koma til móts við ákveðinn vanda. Þótt margt hafi breyts í samfélaginu síðan þá eru sömu vandamálin enn til staðar. Árið 1959 birtist grein í ársriti SÍBS eftir Guðmund Löve sem fjallaði um að einstaklingar með skerta vinnufærni kæmust ekki inn á almennan vinnumarkað. Í þeirri grein setti hann fram eftirfarandi sviðsmynd: Einstaklingar sem höfðu verið á Reykjalundi og gátu ekki stundað fulla vinnu strax eftir endurhæfingu komust ekki á almennan vinnumarkað því „létt vinna“ var ekki í boði. Öryrkjar sem vildu vinna á almennum vinnumarkaði þurftu að bíða mánuðum jafnvel árum saman eftir starfi við hæfi. Þeir sem voru með skerta vinnufærni og lítið vinnuþrek og gátu ekki unnið fullan vinnudag fengu ekki vinnu á almennum vinnumarkaði vegna þess að þeir náðu ekki þeim vinnuhraða sem var krafist þar. Þannig var staða mála þá og Múlalundur var stofnaður til að koma í veg fyrir fátækt og vanvirkni hjá þessum minnihlutahópi. Þá varð til vinnustaður þar sem þessi hópur gat lagt sitt af mörkum til samfélagsins með virðingu og reisn, þó líkamleg fötlun og/eða önnur skerðing væri fyrir hendi. Stofnendur Múlalundar voru framsýnir og sáu að samfélagið í heild myndi græða á því að einstaklingar með skerta starfsgetu fengju tækifæri til þess að stunda launaða vinnu. Þó mikið vatn hafi runnið til sjávar síðan 1959 og talsverðar breytingar hafi orðið á samfélagi og vinnumarkaði hefur þörf fyrir stað eins og Múlalund ekki breyst. Í starfi mínu með einstaklingum, sem eru með skerta vinnufærni af ýmsum toga og geta oft ekki mætt kröfum hins almenna vinnumarkaðar, hef ég orðið vör við mjög svipuð vandamál: Einstaklingar sem hafa verið í endurhæfingu á Reykjalundi og hjá VIRKstarfsendurhæfingarsjóði eiga erfitt með að komast inn á almennan vinnumarkað aftur. Þrátt fyrir að í dag sé meiri sveigjanleiki gagnvart vinnuhlutfalli eru margir sem upplifa sig knúna til að leita sér að nýrri vinnu eftir veikindi eða slys. Öryrkjar sem geta unnið á almennum vinnumarkaði þurfa enn þá að bíða mjög lengi eftir starfi sem tekur tillit til þarfa þeirra. Atvinna með stuðningi (AMS) hjálpar þó mikið til og Vinnumálastofnun hefur staðið sig vel þar. Samfélagið virðist samt ekki tilbúið til að veita einstaklingum með ákveðnar sérþarfir vinnu. Staðan er sérstaklega erfið fyrir þau sem eru öryrkjar vegna geðraskana, vitrænnar skerðingar eða þroskahömlunar. Fólk með skerta starfsgetu og lítið vinnuþrek á enn þá erfitt með að komast á almennan vinnumarkað. Þrátt fyrir að sumir vinnustaðir bjóði upp á mismunandi vinnuhlutfall, geta einstaklingar með skerta vinnufærni oft ekki nýtt sér það, því veikindi þeirra eru þess eðlis að einkennin eru mjög misjöfn. Það eru mjög fáir vinnustaðir sem koma til móts við það og bjóða upp á sveigjanlegan vinnutíma. Enn fremur þarf að huga að vinnuhraða, álagi og langvarandi streitu. Í samfélagi okkar í dag eiga mörg erfitt með að vinna á þeim hraða sem krafist er, hvað þá þau sem eru með skerta vinnufærni. Fleiri tilfelli kulnunar og örmögnunar benda til neikvæðrar þróunar óháð starfsgetu. Eins og að framan greinir hefur staða einstaklinga með skerta starfsgetu ekki mikið breyst til hins betra. Samfélagið er vissulega ekki eins og það var árið 1959. Öryrkjar í dag eru sumir hverjir betur staddir og hafa fleiri tækifæri til að vera á almennum vinnumarkaði nú heldur en þá. En sem samfélag erum við langt frá því að geta mætt mismunandi þörfum og veitt þann stuðning sem þarf. Starfsmenn þurfa yfirleitt að laga sig að verkefnum og umhverfi vinnustaðarins en ekki aðlaga verkefni og umhverfi að sér. Á vinnustaðnum er mjög sjaldan gerð aðlögun sem mætir þörfum hvers og eins, ef maður passar ekki þar inn þá er fundinn maður í manns stað. Oft eru kröfur á almennum vinnustöðum svo miklar að við sem köllum okkur heilbrigð eigum á hættu að missa heilsuna. Fólk með skerta vinnufærni er ekki einsleitur hópur og hluti þess hóps gæti eflaust verið á almennum vinnumarkaði en aðrir síður. Þau sem eru til dæmis mjög viðkvæm fyrir umhverfisáreitum gætu átt í erfiðleikum. Önnur gætu sinnt starfinu en vegna geðrænna áskorana, vitrænnar skerðingar eða heilaskaða kynnu þau að þurfa sérhæfðan stuðning sem ekki er í boði. Einnig eru til dæmi um að fólk með fötlun upplifi einangrun vegna þess að því finnst það ekki eiga samleið með vinnufélögunum. Öll þurfum við vinnustað þar sem okkur er mætt með virðingu og skilningi og við upplifum að tilheyra ákveðnu samfélagi. Mér vitanlega hefur ekki verið gripið til sérstakra aðgerða á almennum vinnustöðum til þess að gera fólki með fötlun betur kleift að fá atvinnu við hæfi. Að stefna öllum á almennan vinnumarkað er að mínu mati hættuleg þróun, því það gæti endað þannig að hluti þessa minnihlutahóps finni sig ekki þar. Þar af leiðandi missa þessir einstaklingar tækifæri til að leggja sitt af mörkum til samfélagsins með virðingu og reisn og það getur valdið þeim andlegri vanlíðan og verri lífsgæðum. Ég ætla að leyfa mér að segja að afleiðingin getur orðið aukin byrði á velferðarkerfinu og samfélaginu í heild. Með því að breyta rekstri Múlalundar á þann hátt að einstaklingar með skerta starfsgetu séu ekki lengur kjarninn í rekstri hans erum við að mínu mati að brjóta á réttindum fólks með fötlun til þess að eiga sér stað í okkar samfélagi. Stað þar sem fötlun er mætt með skilningi, takmarkanir eru ekki álitnar „truflandi“, og fólk tengist samstarfsmönnum sínum, finnur fyrir tilgangi og aflar lífsviðurværis til jafns við aðra þegna samfélagsins. Það sem stofnendur Múlalundar gáfu okkur í þau 65 ár sem staðurinn hefur verið starfandi er núna verið að taka frá okkur einungis vegna þess að það þurfa allir að passa í sama mótið. Mikið væri gott ef einstaklingar með fötlun hefðu tækifæri til þess að velja sér vinnustað sem mætir þörfum þeirra. Múlalundur hefur veitt einstaklingum með skerta starfsgetu og fjölskyldum þeirra öryggi og ég tel það mikilvægt að Múlalundur haldi áfram að vera klettur í lífi þeirra. Höfundur er iðjuþjálfi á Reykjalundi. Guðmundur Löve, „Múlalundur, Öryrkjavinnustofa SÍBS í Reykjavík", Reykjalundur, 13. árg. 1959, bls. 3-5. https://www.ruv.is/frettir/innlent/2024-03-15-breyttur-rekstur-mulalundar-ognuverandi-starfsmenn-fara-a-almennan-vinnumarkad-40742
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu. Stefán Jón Hafstein Skoðun
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu. Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu. Stefán Jón Hafstein Skoðun
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun