Hagfræðin á Heimildinni Bjarnheiður Hallsdóttir skrifar 2. maí 2024 10:30 Í samfélagsumræðunni undanfarið hefur það orðið að nokkurs konar samkvæmisleik að halda því fram að ferðaþjónusta eigi sök á flestu sem miður hefur farið í hagkerfinu undanfarin ár. Að sögn sjálfskipaðra sérfræðinga um efnahagsmál er hún orsök almennrar þenslu, verðbólgu, hárra stýrivaxta og framboðsskorts á húsnæðismarkaði. Sumir þessara álitsgjafa og samfélagsrýna hafa sömuleiðis bent á lausnir á þessum vanda, sem einkum felast í einhvers konar skattlagningu til að “hemja” ferðaþjónustu og hamla því að hún vaxi frekar. Það má svo bæta við að þessar lausnir yrðu svo á sama tíma fínasta fjáröflun fyrir fjárfrekan ríkissjóð.Því miður gleymist hins vegar sú hlið mála, hvað slíkar ráðstafanir og aðgerðir hefðu í för með sér. Þórður Snær Júlíusson ritstjóri Heimilidarinnar skrifaði ádrepuna “Elsku ráðherrar, hættið að gefa Ísland” til stjórnvalda þann 26.apríl, með hvatningu til almennrar aukinnar skattlagningar nánast allra atvinnuvega í landinu. Þar segir meðal annars: “Þá er ótalin vangeta okkar sem þjóðar til að innheimta almennt auðlindagjald vegna ferðaþjónustu. Gríðarlegur vöxtur hennar hefur haft mörg jákvæð áhrif. Hagvöxtur hefur verið mikill, yfir tuttugu þúsund störf hafa skapast og gjaldeyrir flæðir inn í landið. Þessi vöxtur er hins vegar ekki sjálfbær. Við ráðum ekki við hann og vöxturinn skapar alls kyns spennu vegna þess að eftirspurn er langt umfram framboð. Mýmörg neikvæð hliðaráhrif verða á samfélagið. Á húsnæðismarkað, alla samgönguinnviði, löggæslu, heilbrigðisþjónustu, menntakerfið, á náttúru og almenn lífsgæði. Ferðaþjónustan býr því til kostnað fyrir þá sem fyrir eru. Fyrir þann kostnað ættu ferðamenn eða ferðaþjónustan að greiða eðlilegt gjald. Í stað þess að leggja slíkt gjald á þá hafa íslensk stjórnvöld frekar vökvað bálið með bensíni með því að innleiða örvandi hvata. Þær aðgerðir eru stór ástæða þess að við erum að glíma við þráláta verðbólgu og þurfum himinháa vexti til að reyna að ná henni niður.” Stefán Ólafsson, ráðgjafi hjá Eflingu stéttarfélagi ritaði grein í Heimildina þann 27. apríl, undir nafninu “Verðbólgan í vítahring Seðlabankans”, þar sem segir: Þá þarf ríkið að tempra vöxt ferðaþjónustunnar sem hefur skapað mikið ójafnvægi gagnvart innviðum í landinu, auk þess sem hinn öri vöxtur ferðamanna og einkaneysla þeirra hefur bein verðbólguáhrif. Til að ná þessu fram mætti setja á komugjöld og draga úr skattaafslætti fyrirtækja í ferðaþjónustu. Fleiri úrræði af svipuðum toga koma til álita.” Ég verð nú að segja að sem betur fer sitja þessir menn ekki í ríkisstjórn og eru ekki ábyrgir fyrir stjórn efnahagsmála á landinu, enda er flest sem þeir bera á borð hér í besta falli umdeilanlegt og versta falli kolrangt. Í þessu samhengi er rétt að hafa eftirfarandi staðreyndir í huga: Ferðaþjónusta er nú þegar skattlögð í bak og fyrir og skilar meira en 150 milljörðum í skatttekjur í sjóði ríkis og sveitarfélaga. Gistináttaskattur var lagður á að nýju um síðustu áramót, hækkaður um 100% og var einnig lagður á skemmtiferðaskip. Ferðaþjónusta skilaði um 600 milljörðum gjaldeyristekna á árinu 2023 og átti stóran þátt í því að gengi krónunnar hefur haldist nokkuð stöðugt og þar með unnið gegn verðbólgu Hlutfall innflytjenda meðal starfsmanna í ferðaþjónustu er vissulega hátt, eða um 44% í svokölluðum “einkennandi greinum ferðaþjónustunnar”. Ekkert launungarmál er að ferðaþjónusta krefst mikils mannafla til að skapa verðmæti. Aftur á móti er hlutfall innflytjenda í öðrum stórum atvinnugreinum sömuleiðis hátt, eða tæp 40% í sjávarútvegi, 35% í byggingariðnaði og rúm 27% í iðnaði almennt og 32% í ýmsri sérhæfðri þjónustu. Um fjórðungur vinnuafls í heild er af erlendu bergi brotinn. Ferðaþjónusta er því alls ekkert einsdæmi hvað þetta varðar. Við Íslendingar gerum kröfu um framúrskarandi lífskjör og áframhaldandi vöxt þeirra. Staðreyndin er einfaldlega sú að við erum ekki nógu mörg til að standa undir þessum kröfum. Í því samhengi er rétt að nefna að náttúruleg fjölgun Íslendinga stendur einungis undir ca. 0,5% hagvexti á ársgrundvelli. Ergo: Við verðum að flytja inn vinnuafl í allar atvinnugreinar. Það er fráleitt að halda því fram að það sé svo einfalt að uppgangur ferðaþjónustunnar eftir heimsfaraldur beri mesta ábyrgð á því ástandi sem við glímum nú við. Samskonar uppgangur átti sér stað á árunum 2015-2018 og varð sá óvænti hvalreki meðal annars til þess að hér fór ekki allt á hvolf út af launahækkunum umfram svigrúm á þeim árum. Á þessu tímabili var verðbólga að meðaltali 1,8%. Fjöldi starfandi í ferðaþjónustu og fjöldi ferðamanna haldast vel í hendur og því er ástæðuna fyrir hærri verðbólgu nú að finna einhvers staðar annars staðar en hjá ferðaþjónustunni. Framlag húsnæðisliðarins til ársverðbólgu tók að aukast löngu áður en sóttvarnartakmörkunum var aflétt, vaxtalækkanir og uppsafnaður sparnaður heimila virðast hafa haft töluvert meiri áhrif. Því má með vissu segja að verðbólguna sem nú geysar, megi að stórum hluta rekja til ýmissa afleiðinga heimsfaraldurs og fleiri þátta. Það er ábyrgðarhluti að láta gamminn geysa um að leggja álögur á atvinnugreinar og þrengja þar með að möguleikum þeirra til verðmætasköpunar. Það má aldrei gleymast að langstærstur hluti ferðaþjónustufyrirtækja eru lítil og meðalstór fjölskyldufyrirtæki með starfsemi um allt land. Þúsundir fjölskyldna eiga lífsafkomu sína undir ferðaþjónustu og mörg byggðalög hafa gengið í endurnýjun lífdaga vegna ferðaþjónustu eftir áralanga hnignun. Mikil einföldun felst í því að telja vanda hagkerfisins falinn í einni atvinnugrein og að hagkerfinu geti á einhvern hátt verið betur borgið með því að draga úr umsvifum hennar. Öllum má vera ljóst að svo er ekki. Það er ástæða fyrir því að ekki hafa verið lögð komugjöld á farþega til Íslands og það er sömuleiðis ástæða fyrir því að virðisaukaskattur á ferðaþjónustu er ekki í hæsta þrepi. Einfalda útskýringin er “samkeppnishæfni”. Á síðasta ári féllu stjórnvöld í Eistlandi til dæmis frá því að hækka virðisaukaskatt á gistiþjónustu í efsta þrep þar sem hagfræðileg úttekt sýndi að það myndi lækka skatttekjur ríkisins af virðisaukaskatti vegna áhrifa hækkunarinnar á eftirspurn. Um þessar mundir er aðgerðaáætlun stefnumótunar í ferðaþjónustu til ársins 2030 í þinglegri meðferð. Um er að ræða samstarfsverkefni atvinnugreinarinnar og stjórnvalda. Þar er meðal annars fjallað um framtíðarskipulag gjaldtöku og álagsstýringar. Eigum við ekki að láta þá sem best til þekkja sjá um þessi mál og leiða þau í þann farveg, sem gagnast greininni og samfélaginu best? Ég hvet alla þá sem kveða sér hljóðs í umræðunni um efnahagsmál til að kynna sér gangverk ferðaþjónustu hér á landi og í alþjóðlegu samhengi á alheimsmörkuðum áður en þeir kasta fram óábyrgum tillögum, án þess að gera grein fyrir afleiðingum þeirra. afleiðingunum. Afleiðingum sem hefðu áhrif á afkomu einstakra starfsmanna, á fjölskyldur, fyrirtæki, fjárfesta, sveitarfélög og ekki síst þjóðarbúið - sem jú eru gerðar ríkar kröfur til, ekki síst um þessar mundir. Bjarnheiður Hallsdóttir, framkvæmdastjóri Kötlu DMI ehf og fyrrverandi formaður Samtaka ferðaþjónustunnar Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Bjarnheiður Hallsdóttir Ferðamennska á Íslandi Mest lesið Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson Skoðun Samfélag án Pírata Lenya Rún Taha Karim Skoðun Foreldrar, ömmur og afar þessa lands - áskorun til ykkar! Ragnheiður Stephensen Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun Hver er munurinn á Viðreisn og Samfylkingu? Soffía Svanhvít Árnadóttir Skoðun Þarf ég að flytja úr landi? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir Skoðun Helvítis fokking fokk!! Er ekki nóg komið? Maríanna H. Helgadóttir Skoðun Annarra manna peningar eru peningar okkar allra Davíð Þór Jónsson Skoðun Bannað að lækna sykursýki II Lukka Pálsdóttir Skoðun Ég á ‘etta, ég má ‘etta Jón Ármann Steinsson Skoðun Skoðun Skoðun Af hverju kýs ég Samfylkinguna? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Uppeldi, færni til framtíðar - fór í skúffu stjórnvalda! Una María Óskarsdóttir skrifar Skoðun Við sem förum til Tenerife - Vaxta og húsnæðispyntingar á almenningi komið frá lífeyrissjóðum og leigufélögum Hreinn Pétursson skrifar Skoðun Hvar eru málefni barna og ungs fólks? Gunnar E. Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Þetta með verðgildin Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Stöndum með trans börnum og foreldrum þeirra! Birna Guðmundsdóttir,Elín Oddný Sigurðardóttir,Ynda Eldborg skrifar Skoðun Ég á ‘etta, ég má ‘etta Jón Ármann Steinsson skrifar Skoðun Dómsmálið sem gæti kippt grunninum undan Heidelberg-verksmiðjunni Jón Hjörleifur Stefánsson skrifar Skoðun Viljum við sósíalisma? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson skrifar Skoðun Rjúfum kyrrstöðu í vegaframkvæmdum um allt land G.Svana Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsa bænda Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Hvenær á að skattleggja lífeyri? Inn eða út? Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Glasið er hálffullt Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Skilvirkari og einfaldari stjórnsýsla í þágu almennings Guðlaugur Þór Þórðarson skrifar Skoðun Gervilíf Geir Gunnar Markússon skrifar Skoðun Málsvari hinsegin samfélagsins og mannréttinda Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Framtíð til sölu Júlíus Kristjánsson skrifar Skoðun Kona, vertu ekki fyrir! Elín Björg Jónsdóttir,Halldóra Sigríður Sveinsdóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir skrifar Skoðun Hagsmunir Evrópu í orkumálum stangast á við okkar hagsmuni Magnús Gehringer skrifar Skoðun Eitt lag enn með Lilju Hópur óperusöngvara skrifar Skoðun Skaðsemi vindtúrbínuvera á íslenska náttúru Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hver er munurinn á Viðreisn og Samfylkingu? Soffía Svanhvít Árnadóttir skrifar Skoðun Kennarinn sem hvarf Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Hamborgarhryggur - minnst viðeigandi jólamaturinn Óskar H. Valtýsson skrifar Skoðun Annarra manna peningar eru peningar okkar allra Davíð Þór Jónsson skrifar Skoðun Fasismi er að trenda – erum við að sofna á verðinum? Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Ehf-gatið og leiðir til að loka því Matthias Harksen skrifar Skoðun Heilbrigðisvandamál heilbrigðiskerfisins Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Heimilislæknir ----- þverfaglegt heilsugæsluteymi! Pétur Heimisson skrifar Sjá meira
Í samfélagsumræðunni undanfarið hefur það orðið að nokkurs konar samkvæmisleik að halda því fram að ferðaþjónusta eigi sök á flestu sem miður hefur farið í hagkerfinu undanfarin ár. Að sögn sjálfskipaðra sérfræðinga um efnahagsmál er hún orsök almennrar þenslu, verðbólgu, hárra stýrivaxta og framboðsskorts á húsnæðismarkaði. Sumir þessara álitsgjafa og samfélagsrýna hafa sömuleiðis bent á lausnir á þessum vanda, sem einkum felast í einhvers konar skattlagningu til að “hemja” ferðaþjónustu og hamla því að hún vaxi frekar. Það má svo bæta við að þessar lausnir yrðu svo á sama tíma fínasta fjáröflun fyrir fjárfrekan ríkissjóð.Því miður gleymist hins vegar sú hlið mála, hvað slíkar ráðstafanir og aðgerðir hefðu í för með sér. Þórður Snær Júlíusson ritstjóri Heimilidarinnar skrifaði ádrepuna “Elsku ráðherrar, hættið að gefa Ísland” til stjórnvalda þann 26.apríl, með hvatningu til almennrar aukinnar skattlagningar nánast allra atvinnuvega í landinu. Þar segir meðal annars: “Þá er ótalin vangeta okkar sem þjóðar til að innheimta almennt auðlindagjald vegna ferðaþjónustu. Gríðarlegur vöxtur hennar hefur haft mörg jákvæð áhrif. Hagvöxtur hefur verið mikill, yfir tuttugu þúsund störf hafa skapast og gjaldeyrir flæðir inn í landið. Þessi vöxtur er hins vegar ekki sjálfbær. Við ráðum ekki við hann og vöxturinn skapar alls kyns spennu vegna þess að eftirspurn er langt umfram framboð. Mýmörg neikvæð hliðaráhrif verða á samfélagið. Á húsnæðismarkað, alla samgönguinnviði, löggæslu, heilbrigðisþjónustu, menntakerfið, á náttúru og almenn lífsgæði. Ferðaþjónustan býr því til kostnað fyrir þá sem fyrir eru. Fyrir þann kostnað ættu ferðamenn eða ferðaþjónustan að greiða eðlilegt gjald. Í stað þess að leggja slíkt gjald á þá hafa íslensk stjórnvöld frekar vökvað bálið með bensíni með því að innleiða örvandi hvata. Þær aðgerðir eru stór ástæða þess að við erum að glíma við þráláta verðbólgu og þurfum himinháa vexti til að reyna að ná henni niður.” Stefán Ólafsson, ráðgjafi hjá Eflingu stéttarfélagi ritaði grein í Heimildina þann 27. apríl, undir nafninu “Verðbólgan í vítahring Seðlabankans”, þar sem segir: Þá þarf ríkið að tempra vöxt ferðaþjónustunnar sem hefur skapað mikið ójafnvægi gagnvart innviðum í landinu, auk þess sem hinn öri vöxtur ferðamanna og einkaneysla þeirra hefur bein verðbólguáhrif. Til að ná þessu fram mætti setja á komugjöld og draga úr skattaafslætti fyrirtækja í ferðaþjónustu. Fleiri úrræði af svipuðum toga koma til álita.” Ég verð nú að segja að sem betur fer sitja þessir menn ekki í ríkisstjórn og eru ekki ábyrgir fyrir stjórn efnahagsmála á landinu, enda er flest sem þeir bera á borð hér í besta falli umdeilanlegt og versta falli kolrangt. Í þessu samhengi er rétt að hafa eftirfarandi staðreyndir í huga: Ferðaþjónusta er nú þegar skattlögð í bak og fyrir og skilar meira en 150 milljörðum í skatttekjur í sjóði ríkis og sveitarfélaga. Gistináttaskattur var lagður á að nýju um síðustu áramót, hækkaður um 100% og var einnig lagður á skemmtiferðaskip. Ferðaþjónusta skilaði um 600 milljörðum gjaldeyristekna á árinu 2023 og átti stóran þátt í því að gengi krónunnar hefur haldist nokkuð stöðugt og þar með unnið gegn verðbólgu Hlutfall innflytjenda meðal starfsmanna í ferðaþjónustu er vissulega hátt, eða um 44% í svokölluðum “einkennandi greinum ferðaþjónustunnar”. Ekkert launungarmál er að ferðaþjónusta krefst mikils mannafla til að skapa verðmæti. Aftur á móti er hlutfall innflytjenda í öðrum stórum atvinnugreinum sömuleiðis hátt, eða tæp 40% í sjávarútvegi, 35% í byggingariðnaði og rúm 27% í iðnaði almennt og 32% í ýmsri sérhæfðri þjónustu. Um fjórðungur vinnuafls í heild er af erlendu bergi brotinn. Ferðaþjónusta er því alls ekkert einsdæmi hvað þetta varðar. Við Íslendingar gerum kröfu um framúrskarandi lífskjör og áframhaldandi vöxt þeirra. Staðreyndin er einfaldlega sú að við erum ekki nógu mörg til að standa undir þessum kröfum. Í því samhengi er rétt að nefna að náttúruleg fjölgun Íslendinga stendur einungis undir ca. 0,5% hagvexti á ársgrundvelli. Ergo: Við verðum að flytja inn vinnuafl í allar atvinnugreinar. Það er fráleitt að halda því fram að það sé svo einfalt að uppgangur ferðaþjónustunnar eftir heimsfaraldur beri mesta ábyrgð á því ástandi sem við glímum nú við. Samskonar uppgangur átti sér stað á árunum 2015-2018 og varð sá óvænti hvalreki meðal annars til þess að hér fór ekki allt á hvolf út af launahækkunum umfram svigrúm á þeim árum. Á þessu tímabili var verðbólga að meðaltali 1,8%. Fjöldi starfandi í ferðaþjónustu og fjöldi ferðamanna haldast vel í hendur og því er ástæðuna fyrir hærri verðbólgu nú að finna einhvers staðar annars staðar en hjá ferðaþjónustunni. Framlag húsnæðisliðarins til ársverðbólgu tók að aukast löngu áður en sóttvarnartakmörkunum var aflétt, vaxtalækkanir og uppsafnaður sparnaður heimila virðast hafa haft töluvert meiri áhrif. Því má með vissu segja að verðbólguna sem nú geysar, megi að stórum hluta rekja til ýmissa afleiðinga heimsfaraldurs og fleiri þátta. Það er ábyrgðarhluti að láta gamminn geysa um að leggja álögur á atvinnugreinar og þrengja þar með að möguleikum þeirra til verðmætasköpunar. Það má aldrei gleymast að langstærstur hluti ferðaþjónustufyrirtækja eru lítil og meðalstór fjölskyldufyrirtæki með starfsemi um allt land. Þúsundir fjölskyldna eiga lífsafkomu sína undir ferðaþjónustu og mörg byggðalög hafa gengið í endurnýjun lífdaga vegna ferðaþjónustu eftir áralanga hnignun. Mikil einföldun felst í því að telja vanda hagkerfisins falinn í einni atvinnugrein og að hagkerfinu geti á einhvern hátt verið betur borgið með því að draga úr umsvifum hennar. Öllum má vera ljóst að svo er ekki. Það er ástæða fyrir því að ekki hafa verið lögð komugjöld á farþega til Íslands og það er sömuleiðis ástæða fyrir því að virðisaukaskattur á ferðaþjónustu er ekki í hæsta þrepi. Einfalda útskýringin er “samkeppnishæfni”. Á síðasta ári féllu stjórnvöld í Eistlandi til dæmis frá því að hækka virðisaukaskatt á gistiþjónustu í efsta þrep þar sem hagfræðileg úttekt sýndi að það myndi lækka skatttekjur ríkisins af virðisaukaskatti vegna áhrifa hækkunarinnar á eftirspurn. Um þessar mundir er aðgerðaáætlun stefnumótunar í ferðaþjónustu til ársins 2030 í þinglegri meðferð. Um er að ræða samstarfsverkefni atvinnugreinarinnar og stjórnvalda. Þar er meðal annars fjallað um framtíðarskipulag gjaldtöku og álagsstýringar. Eigum við ekki að láta þá sem best til þekkja sjá um þessi mál og leiða þau í þann farveg, sem gagnast greininni og samfélaginu best? Ég hvet alla þá sem kveða sér hljóðs í umræðunni um efnahagsmál til að kynna sér gangverk ferðaþjónustu hér á landi og í alþjóðlegu samhengi á alheimsmörkuðum áður en þeir kasta fram óábyrgum tillögum, án þess að gera grein fyrir afleiðingum þeirra. afleiðingunum. Afleiðingum sem hefðu áhrif á afkomu einstakra starfsmanna, á fjölskyldur, fyrirtæki, fjárfesta, sveitarfélög og ekki síst þjóðarbúið - sem jú eru gerðar ríkar kröfur til, ekki síst um þessar mundir. Bjarnheiður Hallsdóttir, framkvæmdastjóri Kötlu DMI ehf og fyrrverandi formaður Samtaka ferðaþjónustunnar
Skoðun Við sem förum til Tenerife - Vaxta og húsnæðispyntingar á almenningi komið frá lífeyrissjóðum og leigufélögum Hreinn Pétursson skrifar
Skoðun Stöndum með trans börnum og foreldrum þeirra! Birna Guðmundsdóttir,Elín Oddný Sigurðardóttir,Ynda Eldborg skrifar
Skoðun Dómsmálið sem gæti kippt grunninum undan Heidelberg-verksmiðjunni Jón Hjörleifur Stefánsson skrifar
Skoðun Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Kona, vertu ekki fyrir! Elín Björg Jónsdóttir,Halldóra Sigríður Sveinsdóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir skrifar