Er lýsi eins skaðlegt og það er bragðvont? Dögg Guðmundsdóttir og Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifa 30. maí 2024 11:15 Hvað er lýsi? Lýsi er fiskiolía unnin úr lifur ýmist þorska, ufsa eða lúðu en þorskalýsi er þó algengast. Lýsi er ríkt af A og D-vítamínum og inniheldur mikið magn fjölómettaðra fitusýra líkt og omega-3 fitusýra sem að eru okkur nauðsynlegar. Einstaklingar sem borða holla og fjölbreytta fæðu þurfa almennt ekki að taka inn fæðubótarefni en allir Íslendingar þurfa þó að taka inn D-vítamín sérstaklega sem fæðubótarefni, annaðhvort sem lýsi eða D-vítamíntöflur. Það er vegna þess hve norðarlega við búum og sólin getur því ein og sér ekki fært okkur nægilegt magn D-vítamíns. Villandi æsifréttamennska Nýlega birtist grein um lýsi sem vakti þó nokkuð mikla athygli en hún fjallaði um að lýsi gæti aukið líkur á hjarta- og æðasjúkdómum. Greinin fjallaði um niðurstöður nýrrar rannsóknar og því haldið fram að lýsi gæti aukið hættu á heilablóðfalli og gáttatifi hjá fólki sem býr við góða hjarta- og æðaheilsu. Skiljanlega fékk greinin töluvert mikla athygli enda á lýsi stóran stað í hjörtum Íslendinga. Nýjar rannsóknir eru alltaf kærkomin viðbót þar sem við erum alltaf að reyna að vita meira þegar kemur að næringu. Það krefst hins vegar viðeigandi þekkingar að túlka rannsóknir rétt og sjá hvaða upplýsingar rannsóknin gefur okkur og hvar hún stendur á brauðfótum sem að fjölmiðlar gera almennt ekki. Greinin sem um ræðir er unnin upp úr rannsókn sem var gerð úr stóru gagnasafni og var spurningalisti lagður fyrir. Rannsókninni fylgdi hins vegar ekki nákvæm heilsufarsskoðun hvers og eins. Hér er þá gott að stoppa við en rannsóknin hafði ýmsar takmarkanir og galla sem býður upp á bjögun sem vert er að hafa í huga. Athygli vekur að þau sem voru greind með hjarta- og æðasjúkdóma voru sérflokkuð í rannsókninni og þar hafði omega-3 fæðubót verndandi áhrif. Sem er punktur sem einmitt vekur upp spurningar um bjögun og fleira í hópnum sem ekki var með sjúkdómsgreiningar. Hvergi í rannsókninni var farið í skammtastærðir og formúlur þeirra fiskiolíu fæðubótarefna sem þátttakendur voru að taka. Því geta niðurstöður ekki gefið okkur orsakasamhengi. Rannsóknin hefur þó einhverja styrki, eins og að hún byggir á stóru þýði þátttakenda. Niðurstöður rannsóknarinnar segja okkur þó helst að frekari rannsókna sé þörf á inntöku lýsis og tengsla við hjarta- og æðasjúkdóma til að útiloka skaðleg áhrif. Þess má einnig geta að það er til töluvert magn rannsókna sem skoða aðrar heilsufarsútkomur og fá niðurstöður um jákvæð áhrif fiskolíu. Nokkur atriði til að hafa í huga - Það er best að fá næringarefni í sínu frumformi úr heilum matvælum. Hins vegar þótt það sé besta leiðin þýðir það ekki að aðrar leiðir séu skaðlegar séu skammtar innan eðlilegra marka. Matvæli rík af omega-3 eru t.d. feitur fiskur eins og lax, silungur, makríll og túnfiskur og matvæli eins og valhnetur, hörfræ og chia fræ. - Fyrir þau sem borða ekki ákveðin matvæli með ákveðnum næringarefnum er skynsamlegt að taka fæðubót. - Tengsl næringarefna við heilsufarsútkomur geta verið ólíkar hjá heilbrigðum einstaklingum samanborið við einstaklinga með sjúkdóma. - Meira er ekki betra. Þó svo að fæðubótarefni fáist í lausasölu í matvöruverslunum og apótekum þýðir það ekki að það sé með öllu áhættulaust. Ofurskammtar geta verið skaðlegir heilsunni og ætti því alltaf að skoða skammtastærðir vel fyrir inntöku. Ofurskammtar af omega-3 eru ekki skynsamlegir og sumar klínískar rannsóknir (til dæmis í umræðukafla höfunda rannsóknarinnar) notast við mjög stóra skammta. Fyrir 6 ára og eldri eru ráðlagðar 2 teskeiðar (10 ml) af lýsi á dag. Í þeim skammti er magn omega-3 fitusýra rúmlega 2 g. Samkvæmt Matvælaöryggisstofnun Evrópu (EFSA) er langtímaneysla á omega-3 (EPA og DHA) bætiefna í skömmtum allt að 5 g á dag, örugg. Að lokum… Viljum við hvetja fjölmiðla til að leita ráða næringarfræðinga þegar skrifa á um næringu og rannsóknir sem fjalla um næringu. Viðfangsefnið er stórt og snertir alla þar sem við borðum jú öll. Að túlka rannsóknir um næringu er vandasamt verk þar sem þarf að hafa í huga margskonar líkamleg áhrif, bæði skammtíma- og langtíma, auk umhverfisáhrifa, hegðana, venja og ótal fleiri þátta. Að birta greinar sem segja ekki allann sannleikann getur valdið því að einstaklingar taki úr mataræði sínu mjög þarfa fæðubót án þess að bæta öðru við. Samkvæmt nýjustu landskönnun á mataræði Íslendinga er stór hluti ekki að taka inn nóg D vítamín og lýsi því kærkomin viðbót. Fyrir þá sem kjósa hins vegar að taka ekki lýsi þurfa þeir að velja aðra D-vítamín fæðubót. Fjölmiðlar hafa einstakt tækifæri til að vera hluti af lausninni á tímum þar sem upplýsingaóreiða um næringu hefur aldrei verið meiri og verið þannig öflugt tól að bættri lýðheilsu. Er ekki komið nóg af því að nota stakar næringarrannsóknir sem smellubeitu og vekja ótta hjá fólki um jákvæðar fæðuvenjur. Ef vel er að verki staðið geta fjölmiðlar verið öflugt tól í að veita skýrar upplýsingar um næringu og þannig efla lýðheilsu þjóðarinnar. Höfundar eru meistaranemar í næringarfræði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilsa Mest lesið Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun Vanhæfur Sjálfstæðisflokkur Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Myllan sem mala átti gull Andrés Kristjánsson Skoðun Fé án hirðis Þorvaldur Lúðvík Sigurjónsson Skoðun Fáum presta aftur inn í skólana Rósa Guðbjartsdóttir Skoðun Pírati pissar í skóinn sinn Helgi Áss Grétarsson Skoðun Goðsögnin um UFS-sjóði sem róttækar „woke"- fjárfestingar Már Wolfgang Mixa Skoðun Rösk og reiðubúin fyrir landsbyggðina Hópur Röskvuliða Skoðun Sjö mýtur um loftslagsbreytingar Kristinn Már Hilmarsson,Elva Rakel Jónsdóttir Skoðun Framtíð Öskjuhlíðar Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Mannúð og hugrekki - gegn stríðsglæpum og þjóðarmorði Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Framtíð menntunar – byggjum á trausti, ekki tortryggni Helga Kristín Kolbeins skrifar Skoðun Fé án hirðis Þorvaldur Lúðvík Sigurjónsson skrifar Skoðun Gæludýr geta dimmu í dagsljós breytt Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Myllan sem mala átti gull Andrés Kristjánsson skrifar Skoðun Sjö mýtur um loftslagsbreytingar Kristinn Már Hilmarsson,Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Pírati pissar í skóinn sinn Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Fáum presta aftur inn í skólana Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Rösk og reiðubúin fyrir landsbyggðina Hópur Röskvuliða skrifar Skoðun Icelandic Learning is a Gendered Health Issue Logan Lee Sigurðsson skrifar Skoðun Goðsögnin um UFS-sjóði sem róttækar „woke"- fjárfestingar Már Wolfgang Mixa skrifar Skoðun Framtíð Öskjuhlíðar Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Vanhæfur Sjálfstæðisflokkur Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Mælt fyrir miklum kjarabótum öryrkja og aldraðra Inga Sæland skrifar Skoðun Mannréttindabrot og stríðsglæpir Rússa í Úkraínu Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Getur Sturlunga snúið aftur? Leifur B. Dagfinnsson skrifar Skoðun Vaka stendur með Menntavísindasviði í verki Gunnar Ásgrímsson skrifar Skoðun Vorbókaleysingar Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Er þetta í alvöru umdeild skoðun fámenns hóps? Snorri Másson skrifar Skoðun Liðveisla fyrir öll Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir skrifar Skoðun Að standa við stóru orðin Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Aðför að landsbyggðinni – og tilraun til að slá ryki í augu almennings Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir skrifar Skoðun Ég virði þig og þín mörk, virðir þú mig og mín mörk ? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Sjá meira
Hvað er lýsi? Lýsi er fiskiolía unnin úr lifur ýmist þorska, ufsa eða lúðu en þorskalýsi er þó algengast. Lýsi er ríkt af A og D-vítamínum og inniheldur mikið magn fjölómettaðra fitusýra líkt og omega-3 fitusýra sem að eru okkur nauðsynlegar. Einstaklingar sem borða holla og fjölbreytta fæðu þurfa almennt ekki að taka inn fæðubótarefni en allir Íslendingar þurfa þó að taka inn D-vítamín sérstaklega sem fæðubótarefni, annaðhvort sem lýsi eða D-vítamíntöflur. Það er vegna þess hve norðarlega við búum og sólin getur því ein og sér ekki fært okkur nægilegt magn D-vítamíns. Villandi æsifréttamennska Nýlega birtist grein um lýsi sem vakti þó nokkuð mikla athygli en hún fjallaði um að lýsi gæti aukið líkur á hjarta- og æðasjúkdómum. Greinin fjallaði um niðurstöður nýrrar rannsóknar og því haldið fram að lýsi gæti aukið hættu á heilablóðfalli og gáttatifi hjá fólki sem býr við góða hjarta- og æðaheilsu. Skiljanlega fékk greinin töluvert mikla athygli enda á lýsi stóran stað í hjörtum Íslendinga. Nýjar rannsóknir eru alltaf kærkomin viðbót þar sem við erum alltaf að reyna að vita meira þegar kemur að næringu. Það krefst hins vegar viðeigandi þekkingar að túlka rannsóknir rétt og sjá hvaða upplýsingar rannsóknin gefur okkur og hvar hún stendur á brauðfótum sem að fjölmiðlar gera almennt ekki. Greinin sem um ræðir er unnin upp úr rannsókn sem var gerð úr stóru gagnasafni og var spurningalisti lagður fyrir. Rannsókninni fylgdi hins vegar ekki nákvæm heilsufarsskoðun hvers og eins. Hér er þá gott að stoppa við en rannsóknin hafði ýmsar takmarkanir og galla sem býður upp á bjögun sem vert er að hafa í huga. Athygli vekur að þau sem voru greind með hjarta- og æðasjúkdóma voru sérflokkuð í rannsókninni og þar hafði omega-3 fæðubót verndandi áhrif. Sem er punktur sem einmitt vekur upp spurningar um bjögun og fleira í hópnum sem ekki var með sjúkdómsgreiningar. Hvergi í rannsókninni var farið í skammtastærðir og formúlur þeirra fiskiolíu fæðubótarefna sem þátttakendur voru að taka. Því geta niðurstöður ekki gefið okkur orsakasamhengi. Rannsóknin hefur þó einhverja styrki, eins og að hún byggir á stóru þýði þátttakenda. Niðurstöður rannsóknarinnar segja okkur þó helst að frekari rannsókna sé þörf á inntöku lýsis og tengsla við hjarta- og æðasjúkdóma til að útiloka skaðleg áhrif. Þess má einnig geta að það er til töluvert magn rannsókna sem skoða aðrar heilsufarsútkomur og fá niðurstöður um jákvæð áhrif fiskolíu. Nokkur atriði til að hafa í huga - Það er best að fá næringarefni í sínu frumformi úr heilum matvælum. Hins vegar þótt það sé besta leiðin þýðir það ekki að aðrar leiðir séu skaðlegar séu skammtar innan eðlilegra marka. Matvæli rík af omega-3 eru t.d. feitur fiskur eins og lax, silungur, makríll og túnfiskur og matvæli eins og valhnetur, hörfræ og chia fræ. - Fyrir þau sem borða ekki ákveðin matvæli með ákveðnum næringarefnum er skynsamlegt að taka fæðubót. - Tengsl næringarefna við heilsufarsútkomur geta verið ólíkar hjá heilbrigðum einstaklingum samanborið við einstaklinga með sjúkdóma. - Meira er ekki betra. Þó svo að fæðubótarefni fáist í lausasölu í matvöruverslunum og apótekum þýðir það ekki að það sé með öllu áhættulaust. Ofurskammtar geta verið skaðlegir heilsunni og ætti því alltaf að skoða skammtastærðir vel fyrir inntöku. Ofurskammtar af omega-3 eru ekki skynsamlegir og sumar klínískar rannsóknir (til dæmis í umræðukafla höfunda rannsóknarinnar) notast við mjög stóra skammta. Fyrir 6 ára og eldri eru ráðlagðar 2 teskeiðar (10 ml) af lýsi á dag. Í þeim skammti er magn omega-3 fitusýra rúmlega 2 g. Samkvæmt Matvælaöryggisstofnun Evrópu (EFSA) er langtímaneysla á omega-3 (EPA og DHA) bætiefna í skömmtum allt að 5 g á dag, örugg. Að lokum… Viljum við hvetja fjölmiðla til að leita ráða næringarfræðinga þegar skrifa á um næringu og rannsóknir sem fjalla um næringu. Viðfangsefnið er stórt og snertir alla þar sem við borðum jú öll. Að túlka rannsóknir um næringu er vandasamt verk þar sem þarf að hafa í huga margskonar líkamleg áhrif, bæði skammtíma- og langtíma, auk umhverfisáhrifa, hegðana, venja og ótal fleiri þátta. Að birta greinar sem segja ekki allann sannleikann getur valdið því að einstaklingar taki úr mataræði sínu mjög þarfa fæðubót án þess að bæta öðru við. Samkvæmt nýjustu landskönnun á mataræði Íslendinga er stór hluti ekki að taka inn nóg D vítamín og lýsi því kærkomin viðbót. Fyrir þá sem kjósa hins vegar að taka ekki lýsi þurfa þeir að velja aðra D-vítamín fæðubót. Fjölmiðlar hafa einstakt tækifæri til að vera hluti af lausninni á tímum þar sem upplýsingaóreiða um næringu hefur aldrei verið meiri og verið þannig öflugt tól að bættri lýðheilsu. Er ekki komið nóg af því að nota stakar næringarrannsóknir sem smellubeitu og vekja ótta hjá fólki um jákvæðar fæðuvenjur. Ef vel er að verki staðið geta fjölmiðlar verið öflugt tól í að veita skýrar upplýsingar um næringu og þannig efla lýðheilsu þjóðarinnar. Höfundar eru meistaranemar í næringarfræði.
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun
Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar
Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar
Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir skrifar
Skoðun Aðför að landsbyggðinni – og tilraun til að slá ryki í augu almennings Ingibjörg Isaksen skrifar
Skoðun Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir skrifar
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun