Hvetur fólk til að skipta sér meira af öðrum Lovísa Arnardóttir skrifar 5. júlí 2024 09:03 Margrét Valdimarsdóttir, dósent í afbrotafræði, segir fólk ekki eiga að vera hrætt við að skipta sér af. Ef engin hætta er á ferð er samt betra að hafa sagt eitthvað. Vísir/Arnar Afbrotafræðingur segir fólk ekki eiga að vera hrætt við að vera afskiptasamt ef það telur annað fólk í hættu eða í þörf á aðstoð. Ábyrgðarþynning [e. bystander effect] geri það að verkum að fólk bregðist síður við. „Ef sérð eitthvað, segðu eitthvað“ segir Margrét Valdimarsdóttir dósent við Háskóla Íslands í afbrotafræði. Hún ræddi ábyrgðarþynningu í Bítinu á Bylgjunni í morgun. Margrét útskýrir hugtakið þannig að þegar eitthvað gerist, því fleiri sem eru vitni að því, því ólíklegra sé að einhver bregðist við. „Það er raunin,“ segir Margrét. Hugtakið hafi fyrst komið fram árið 1964 eftir að ung kona var myrt við heimili sitt. Kitty Genovese var 28 ára gömul og var á leið heim til sín eftir vinnu. Það var um miðja nótt í New York í Bandaríkjunum árið 1964. Þá var ráðist á hana, henni nauðgað og hún myrt. Eftir það lá hún svo í götunni í frekar langan tíma áður en hún fannst látin. Um það bil tveimur vikum síðar var birt grein í New York Times þar sem fullyrt var að 38 hefðu verið vitni að árásinni og ekki hringt í lögreglu eða skipt sér af. „Það brást enginn við,“ segir Margrét og að í kjölfarið hafi sálfræðingar fjallað um ábyrgðarþynningu við þessar aðstæður. Margrét segir að þegar fleiri eru vitni að einhverjum atburði þá dreifist ábyrgðin og þaðan komi íslenska þýðingin um ábyrgðarþynningu. „Þú finnur til minni ábyrgðar.“ Viljum sjá viðbrögð annarra Hún segir þetta hafa verið rannsakað mikið síðustu ár og að niðurstöður þessara rannsóknar hafi sýnt að félagslegu áhrifin eru svo sterk. „Við erum svo miklar félagsverur. Ef að við verðum vitni að einhverjum atburði. Ef það eru fleiri í kringum okkur og við erum ekki alveg viss um hvernig sé viðeigandi að bregðast við, hvernig sé rétt að bregðast við, þá höldum við alltaf að aðrir viti frekar. Að við séum þau einu í aðstæðunum sem séu óviss,“ segir Margrét og að við lítum því á aðrar manneskjur til að fá þeirra viðbrögð til að fá vísbendingar um rétt viðbrögð. „Ef enginn annar er að bregðast við þá drögum við þá ályktun að okkar dómgreind sé ekki rétt,“ segir Margrét. Að atburðurinn sé ekki svo alvarlegur og það þurfi ekki að bregðast við. Hún segir annað dæmi þegar ráðist var á blaðakonur í Egyptalandi á miðju torgi og enginn brást við. Margrét segir best að hringja á aðstoð ef einhver er í hættu. Betra sé að fleiri hringi.Vísir/Vilhelm Margrét segir að á þessu hafi verið gerðar ýmsar tilraunir til að sjá hvort það sé einhver ákveðin týpa fólks sem bregst frekar við og hvort það séu einhverjar ákveðnar aðstæður. „Það sem við vitum er að því alvarlegri eða hættulegri sem atburðurinn er þá virðist vera meiri líkur á að einhver bregðist við. Vegna þess að þá er það skýrara að það þurfi eitthvað inngrip,“ segir Margrét. Hún segir mikilvægt í þessu samhengi að fólk sem hefur heyrt af þessu hugtaki ´sé líklegra til að bregðast við og fræða aðra að við séum öll ábyrgt fyrir hvoru öðru í samfélaginu. Hún segir að bara með því að segja eitthvað geturðu aukið líkurnar á því að aðrir bregðist við. Ef þú vilt ekki blanda þér í hættulegar aðstæður geturðu byrjað á því og þá bregðist aðrir mögulega við. Konur bregðist við börnum og karlar við konum Hvort að smæð íslensks samfélags skipti máli segir Margrét að meiri líkur séu á einhverjum viðbrögðum í íslensku samfélagi vegna þess að þegar fólk þekkist er líklegra að það bregðist við. Þá sé líklegra að það fái vísbendingu um að það séu rétt viðbrögð. Ása Ninna Pétursdóttir þáttastjórnandi sagði frá því þegar hún brást við atviki í Kringlunni þegar móðir sló fjögurra ára gamalt barn sitt. Margrét segir hennar viðbrögð hafa verið rétt og segir að samkvæmt rannsóknum séu konur líklegri til að bregðast við ef það er barn sem er í hættu. Karlar séu líklegri til að bregðast við ef það er verið að gera eitthvað á hlut kvenna. Betra að spyrja Margrét tekur annað dæmi sem getur til dæmis komið upp á skemmtistöðum eða útihátíðum. Fólk geti séð karl og konu saman. Konan kannski virðist mjög drukkin og það kvikni grunur um að maðurinn muni mögulega misnota sér ástand hennar. Það séu eðlileg viðbrögð að ganga upp að þeim og spyrja hvort allt sé í góðu. Margrét segir betra að spyrja ef fólk heldur að einhver sé í hættu eða þurfi á aðstoð að halda. Það sé allt í lagi að hafa rangt fyrir sér.Vísir/Kolbeinn Tumi „Í þessu, þegar við erum að meta hvort við eigum að bregðast við eða ekki. Það er svo stór þáttur í þessu er ótti við álit annarra. Að við séum einhvern veginn að gera mistök. Að okkar dómgreind sé ekki í lagi. Ef enginn annars er að bregðast við séum við að sjá þetta á rangan hátt því allir aðrir vita,“ segir Margret. Það sem fólk verði að vita að það eru allir að hugsa það sama í þessum aðstæðum. Það sé í lagi að vera afskiptasamur. Ef fólk meti aðstæður á rangan hátt og engin hætta er á ferð þá er það allt í lagi að hafa sagt eitthvað. „Það kemur frá góðum stað og er miklu betra en að bregðast ekki við þegar það er þörf.“ Lögreglumál Vísindi Bítið Tengdar fréttir Lögreglan hafi brugðist rétt við í líkamsárásarmáli Afbrotafræðingur segir líkamsárásardóm yfir lögreglumanni ólíklegan til að grafa undan trausti til lögreglunnar, þar sem hún tók málið til rannsóknar að eigin frumkvæði og vék viðkomandi lögreglumanni strax frá störfum. 5. júní 2024 11:30 Gætum séð aukningu í svipuðum aðgerðum og á Akureyri Handtaka manns á Akureyri sem er tengdur ISIS-hryðjuverkasamtökunum er einsdæmi hér á landi. Afbrotafræðingur segir aðgerðum sem þessari geta fjölgað hér á landi á næstu árum með fjölgun flóttamanna. 13. janúar 2024 13:01 Mest lesið Arion opnar dagvistun til að auðvelda starfsfólki að brúa bilið Innlent Ætla ekki að aðstoða hundruð manna í lokaðri námu Erlent Hugmyndir Ingu séu aðför að kjörum alls vinnandi fólks Innlent Sósíalistar mælast inni og Vinstri græn í lífshættu Innlent Áfram séreign inn á lánin og ekkert kílómetragjald í bili Innlent Leynilega upptakan á Edition-hótelinu: „Ef ég á að taka fimmta sætið vil ég verða þinn maður í þessu“ Innlent „Leið eins og ég hefði verið kýld í magann þegar ég las þetta“ Innlent Tilnefning Gaetz sem dómsmálaráðherra vekur furðu og reiði Erlent „Nei, Áslaug Arna“ Innlent Fimm sveitarstjórnarfulltrúar í Strandabyggð beðist lausnar Innlent Fleiri fréttir Hitamet féll Keppast við að tjá sig um skrif Þórðar: Kristrún taki stóra áhættu með að halda honum á lista Viðbrögð Sósíalista og VG við nýrri könnun og daggæsla hjá Arion Málaferlin auki gildi verksins og hann sé hvergi af baki dottinn Bein útsending: Utanríkisstefna á umbrotatímum Refsing milduð í stóra skútumálinu Sósíalistar færu ekki í stjórn sem ætlaði að selja Íslandsbanka Hugmyndir Ingu séu aðför að kjörum alls vinnandi fólks Hjúkrunarfræðingar hafa skrifað undir samning Arion opnar dagvistun til að auðvelda starfsfólki að brúa bilið Einkavæðing í heilbrigðiskerfinu: Skýr mörk á milli hægri og vinstri Lýsa eftir konu með heilabilun Samherji lagði listamanninn Odee Myndband sýnir umfang skriðanna í Eyrarhlíð Fimm sveitarstjórnarfulltrúar í Strandabyggð beðist lausnar Sósíalistar mælast inni og Vinstri græn í lífshættu Þinglok strax eftir helgina Glæný Maskínukönnun kynnt í hádegisfréttum Sammála um níkótínpúðana en ekki áfengissöluna Áfram séreign inn á lánin og ekkert kílómetragjald í bili Flateyringum ráðlagt að sjóða neysluvatn Maðurinn sem lögregla lýsti eftir er fundinn „Leið eins og ég hefði verið kýld í magann þegar ég las þetta“ „Nei, Áslaug Arna“ Grænlendingar fá Erling til að gera Grænland grænna Rúmar hundrað milljónir í þágu barna í Mosfellsbæ Eftirlýstur frambjóðandi dregur sig í hlé Leynilega upptakan á Edition-hótelinu: „Ef ég á að taka fimmta sætið vil ég verða þinn maður í þessu“ Brot úr leyniupptökunum í fréttatímanum „Berum ekki ábyrgð á því sem að fólk segir úti í bæ“ Sjá meira
„Ef sérð eitthvað, segðu eitthvað“ segir Margrét Valdimarsdóttir dósent við Háskóla Íslands í afbrotafræði. Hún ræddi ábyrgðarþynningu í Bítinu á Bylgjunni í morgun. Margrét útskýrir hugtakið þannig að þegar eitthvað gerist, því fleiri sem eru vitni að því, því ólíklegra sé að einhver bregðist við. „Það er raunin,“ segir Margrét. Hugtakið hafi fyrst komið fram árið 1964 eftir að ung kona var myrt við heimili sitt. Kitty Genovese var 28 ára gömul og var á leið heim til sín eftir vinnu. Það var um miðja nótt í New York í Bandaríkjunum árið 1964. Þá var ráðist á hana, henni nauðgað og hún myrt. Eftir það lá hún svo í götunni í frekar langan tíma áður en hún fannst látin. Um það bil tveimur vikum síðar var birt grein í New York Times þar sem fullyrt var að 38 hefðu verið vitni að árásinni og ekki hringt í lögreglu eða skipt sér af. „Það brást enginn við,“ segir Margrét og að í kjölfarið hafi sálfræðingar fjallað um ábyrgðarþynningu við þessar aðstæður. Margrét segir að þegar fleiri eru vitni að einhverjum atburði þá dreifist ábyrgðin og þaðan komi íslenska þýðingin um ábyrgðarþynningu. „Þú finnur til minni ábyrgðar.“ Viljum sjá viðbrögð annarra Hún segir þetta hafa verið rannsakað mikið síðustu ár og að niðurstöður þessara rannsóknar hafi sýnt að félagslegu áhrifin eru svo sterk. „Við erum svo miklar félagsverur. Ef að við verðum vitni að einhverjum atburði. Ef það eru fleiri í kringum okkur og við erum ekki alveg viss um hvernig sé viðeigandi að bregðast við, hvernig sé rétt að bregðast við, þá höldum við alltaf að aðrir viti frekar. Að við séum þau einu í aðstæðunum sem séu óviss,“ segir Margrét og að við lítum því á aðrar manneskjur til að fá þeirra viðbrögð til að fá vísbendingar um rétt viðbrögð. „Ef enginn annar er að bregðast við þá drögum við þá ályktun að okkar dómgreind sé ekki rétt,“ segir Margrét. Að atburðurinn sé ekki svo alvarlegur og það þurfi ekki að bregðast við. Hún segir annað dæmi þegar ráðist var á blaðakonur í Egyptalandi á miðju torgi og enginn brást við. Margrét segir best að hringja á aðstoð ef einhver er í hættu. Betra sé að fleiri hringi.Vísir/Vilhelm Margrét segir að á þessu hafi verið gerðar ýmsar tilraunir til að sjá hvort það sé einhver ákveðin týpa fólks sem bregst frekar við og hvort það séu einhverjar ákveðnar aðstæður. „Það sem við vitum er að því alvarlegri eða hættulegri sem atburðurinn er þá virðist vera meiri líkur á að einhver bregðist við. Vegna þess að þá er það skýrara að það þurfi eitthvað inngrip,“ segir Margrét. Hún segir mikilvægt í þessu samhengi að fólk sem hefur heyrt af þessu hugtaki ´sé líklegra til að bregðast við og fræða aðra að við séum öll ábyrgt fyrir hvoru öðru í samfélaginu. Hún segir að bara með því að segja eitthvað geturðu aukið líkurnar á því að aðrir bregðist við. Ef þú vilt ekki blanda þér í hættulegar aðstæður geturðu byrjað á því og þá bregðist aðrir mögulega við. Konur bregðist við börnum og karlar við konum Hvort að smæð íslensks samfélags skipti máli segir Margrét að meiri líkur séu á einhverjum viðbrögðum í íslensku samfélagi vegna þess að þegar fólk þekkist er líklegra að það bregðist við. Þá sé líklegra að það fái vísbendingu um að það séu rétt viðbrögð. Ása Ninna Pétursdóttir þáttastjórnandi sagði frá því þegar hún brást við atviki í Kringlunni þegar móðir sló fjögurra ára gamalt barn sitt. Margrét segir hennar viðbrögð hafa verið rétt og segir að samkvæmt rannsóknum séu konur líklegri til að bregðast við ef það er barn sem er í hættu. Karlar séu líklegri til að bregðast við ef það er verið að gera eitthvað á hlut kvenna. Betra að spyrja Margrét tekur annað dæmi sem getur til dæmis komið upp á skemmtistöðum eða útihátíðum. Fólk geti séð karl og konu saman. Konan kannski virðist mjög drukkin og það kvikni grunur um að maðurinn muni mögulega misnota sér ástand hennar. Það séu eðlileg viðbrögð að ganga upp að þeim og spyrja hvort allt sé í góðu. Margrét segir betra að spyrja ef fólk heldur að einhver sé í hættu eða þurfi á aðstoð að halda. Það sé allt í lagi að hafa rangt fyrir sér.Vísir/Kolbeinn Tumi „Í þessu, þegar við erum að meta hvort við eigum að bregðast við eða ekki. Það er svo stór þáttur í þessu er ótti við álit annarra. Að við séum einhvern veginn að gera mistök. Að okkar dómgreind sé ekki í lagi. Ef enginn annars er að bregðast við séum við að sjá þetta á rangan hátt því allir aðrir vita,“ segir Margret. Það sem fólk verði að vita að það eru allir að hugsa það sama í þessum aðstæðum. Það sé í lagi að vera afskiptasamur. Ef fólk meti aðstæður á rangan hátt og engin hætta er á ferð þá er það allt í lagi að hafa sagt eitthvað. „Það kemur frá góðum stað og er miklu betra en að bregðast ekki við þegar það er þörf.“
Lögreglumál Vísindi Bítið Tengdar fréttir Lögreglan hafi brugðist rétt við í líkamsárásarmáli Afbrotafræðingur segir líkamsárásardóm yfir lögreglumanni ólíklegan til að grafa undan trausti til lögreglunnar, þar sem hún tók málið til rannsóknar að eigin frumkvæði og vék viðkomandi lögreglumanni strax frá störfum. 5. júní 2024 11:30 Gætum séð aukningu í svipuðum aðgerðum og á Akureyri Handtaka manns á Akureyri sem er tengdur ISIS-hryðjuverkasamtökunum er einsdæmi hér á landi. Afbrotafræðingur segir aðgerðum sem þessari geta fjölgað hér á landi á næstu árum með fjölgun flóttamanna. 13. janúar 2024 13:01 Mest lesið Arion opnar dagvistun til að auðvelda starfsfólki að brúa bilið Innlent Ætla ekki að aðstoða hundruð manna í lokaðri námu Erlent Hugmyndir Ingu séu aðför að kjörum alls vinnandi fólks Innlent Sósíalistar mælast inni og Vinstri græn í lífshættu Innlent Áfram séreign inn á lánin og ekkert kílómetragjald í bili Innlent Leynilega upptakan á Edition-hótelinu: „Ef ég á að taka fimmta sætið vil ég verða þinn maður í þessu“ Innlent „Leið eins og ég hefði verið kýld í magann þegar ég las þetta“ Innlent Tilnefning Gaetz sem dómsmálaráðherra vekur furðu og reiði Erlent „Nei, Áslaug Arna“ Innlent Fimm sveitarstjórnarfulltrúar í Strandabyggð beðist lausnar Innlent Fleiri fréttir Hitamet féll Keppast við að tjá sig um skrif Þórðar: Kristrún taki stóra áhættu með að halda honum á lista Viðbrögð Sósíalista og VG við nýrri könnun og daggæsla hjá Arion Málaferlin auki gildi verksins og hann sé hvergi af baki dottinn Bein útsending: Utanríkisstefna á umbrotatímum Refsing milduð í stóra skútumálinu Sósíalistar færu ekki í stjórn sem ætlaði að selja Íslandsbanka Hugmyndir Ingu séu aðför að kjörum alls vinnandi fólks Hjúkrunarfræðingar hafa skrifað undir samning Arion opnar dagvistun til að auðvelda starfsfólki að brúa bilið Einkavæðing í heilbrigðiskerfinu: Skýr mörk á milli hægri og vinstri Lýsa eftir konu með heilabilun Samherji lagði listamanninn Odee Myndband sýnir umfang skriðanna í Eyrarhlíð Fimm sveitarstjórnarfulltrúar í Strandabyggð beðist lausnar Sósíalistar mælast inni og Vinstri græn í lífshættu Þinglok strax eftir helgina Glæný Maskínukönnun kynnt í hádegisfréttum Sammála um níkótínpúðana en ekki áfengissöluna Áfram séreign inn á lánin og ekkert kílómetragjald í bili Flateyringum ráðlagt að sjóða neysluvatn Maðurinn sem lögregla lýsti eftir er fundinn „Leið eins og ég hefði verið kýld í magann þegar ég las þetta“ „Nei, Áslaug Arna“ Grænlendingar fá Erling til að gera Grænland grænna Rúmar hundrað milljónir í þágu barna í Mosfellsbæ Eftirlýstur frambjóðandi dregur sig í hlé Leynilega upptakan á Edition-hótelinu: „Ef ég á að taka fimmta sætið vil ég verða þinn maður í þessu“ Brot úr leyniupptökunum í fréttatímanum „Berum ekki ábyrgð á því sem að fólk segir úti í bæ“ Sjá meira
Lögreglan hafi brugðist rétt við í líkamsárásarmáli Afbrotafræðingur segir líkamsárásardóm yfir lögreglumanni ólíklegan til að grafa undan trausti til lögreglunnar, þar sem hún tók málið til rannsóknar að eigin frumkvæði og vék viðkomandi lögreglumanni strax frá störfum. 5. júní 2024 11:30
Gætum séð aukningu í svipuðum aðgerðum og á Akureyri Handtaka manns á Akureyri sem er tengdur ISIS-hryðjuverkasamtökunum er einsdæmi hér á landi. Afbrotafræðingur segir aðgerðum sem þessari geta fjölgað hér á landi á næstu árum með fjölgun flóttamanna. 13. janúar 2024 13:01
Leynilega upptakan á Edition-hótelinu: „Ef ég á að taka fimmta sætið vil ég verða þinn maður í þessu“ Innlent
Leynilega upptakan á Edition-hótelinu: „Ef ég á að taka fimmta sætið vil ég verða þinn maður í þessu“
Leynilega upptakan á Edition-hótelinu: „Ef ég á að taka fimmta sætið vil ég verða þinn maður í þessu“ Innlent