Menntaumræða á villigötum Gunnlaugur Magnússon skrifar 25. október 2024 15:01 Ljóst er að menntamál er eitt af aðalatriðum kosningabaráttu ársins en menntun yngri kynslóða þarfnast svo sannarlega betri stjórnunnar en hingað til hefur verið beitt. Sem dæmi má nefna tilraunir ráðherra fráfarandi ríkisstjórnar til að finna lausnir á vandamálum skólanna, annars vegar með því að leggja niður stofnanir og stofna nýjar, hins vegar með því að velta fyrir sér nýjum breytingum á lengd náms þrátt fyrir að reynslan af síðustu breytingum sé enn fersk og varla í takti við þau markmið sem sett voru upp. Þá má einnig nefna þá gagnrýni sem ummæli borgarstjóra Reykjavíkur um kennarastéttina vöktu, en þar er lýst takmörkuðum skilningi á stöðu kennarastéttarinnar og virðingarleysi gangvart störfum kennara. Björn Brynjúlfur Björnsson, framkvæmdastjóri viðskiptaráðs kom þó fram með tölur til að staðfesta mál borgarstjórans. Því ber að fagna þegar menntaumræðan fer fram grundvölluð í gögnum en ég hef ákveðnar athugasemdir við túlkun og framsetningu Viðskiptaráðs á þeim tölum sem lagðar voru fram. Tölurnar sem Viðskiptaráð setur fram hvað varðar fjölgun kennara og nemenda koma frá vef Hagstofunnar sem býður fram á útreikninga á einmitt þessum breytum og ártölum. Ártalið 1998 er byrjunarreitur útreikningsins og þar sem Hagstofan sýnir ekki eldri gögn eru sviptingar fyrri ára ósýnileg í tölunum, til dæmis hver áhrifin voru á kennarastéttina þegar þau urðu starfsfólk sveitarfélaganna og ekki ríkisstarfsmenn seint á síðustu öld. Við frekari rýni segja bæði eldri tölur frá Hagstofunni sem og þær sem Viðskiptaráð setur fram flóknari sögu en gefið er í skyn í grein ráðsins. Til dæmis fjölgaði nemendum per stöðugildi kennara frá 2008 til 2012 og ef nýjustu tölur Hagstofunnar eru skoðaðar má sjá stöðuga fækkun kennara milli 2008 til 2016. Fjöldi kennara í varð ekki sambærilegur við 2008 fyrr en árið 2017 þrátt fyrir stöðuga aukningu nemenda yfir allt tímabilið. Samtímis hefur nemendum með flóknari þarfir og erlendan bakgrunn fjölgað og einmitt þar má finna lógíska útskýring á aukinni þörf fyrir starfsfólk í skólakerfinu. Að lokum stinga þessar breytingar með aukningu kennara og fækkun nemenda ekki sérstaklega í stúf í samanburði við önnur OECD lönd samkvæmt skýrslunni sem vitnað er til, Education at a Glance 2024. Framsetning Viðskiptaráðs um fjölgun nemenda og starfsfólks er með öðrum orðum ekki nákvæm þótt tölurnar séu ekki rangar. Það sama má segja um tölurnar sem Viðskiptaráð setur fram um veikindahlutföll kennara á Íslandi og um starfsálag þeirra í alþjóðlegu samhengi. Því ber að fagna að Viðskiptaráð veiti óvenju háu veikindahlutfalli kennara athygli og einnig að vísað sé í starfsaðstæður sem mögulega skýringu. Það virðist hinsvegar þversagnakennt að samtímis tala um að kennarar hafi fjölgað um of, séu með of fáa nemendur og alltof litla kennsluskyldu. Sérstaklega í ljósi rannsókna um kulnun í stéttinni og starfsálag kennara. Viðskiptaráð segir einnig íslenska grunnskólakerfið dýrt í samanburði við önnur OECD lönd. en flækjustigið er aftur meira en virðist af samanburðinum. Það að íslenskt samfélag fjárfesti mikið í menntakerfinu er hins vegar er bæði jákvætt og til fyrirmyndar, enda væri það að vera við meðaltal á lista OECD þar sem fjöldi landa fjárfestir lítið í menntun íbúa sinna varla eftirsóknarvert fyrir metnaðarfullt þekkingarsamfélag. Það er hins vegar mjög augljós útskýring á að að dreifstýrt menntakerfi Íslands með fjölda örsmárra sveitarfélaga sé dýrt per nemenda eða með færri nemendur per kennara að meðaltali miðað við OECD. Á Íslandi eru enda einungis örfá sveitarfélög með bolmagn til að byggja upp hagkvæmt stuðningskerfi við skólana en í tölunum um kostnað kerfisins er sveitarfélögum eins og Reykjavík með 140.000 íbúa og Bolungarvík með tæpa 1.000 íbúa blandað saman. Fyrir vikið munu öll meðaltöl um kostnað og umfang kerfisins á landsvísu vera há, sérstaklega í samanburði við mun stærri lönd. Viðskiptaráð segir í síðari ummælum á að sú staða sé afleiðing pólitískra ákvarðana sem gætu verið öðruvísi. Ég er auðvitað sammála því en bendi á að út frá þeim tölum sem settar eru fram mætti færa rök fyrir að ríkið ætti að taka til sín ábyrgðina á fjármögnun og stjórn skólakerfisins til að nýta úrræðin betur. Athugasemdirnar við tölur Viðskiptaráðs er engin afneitun á því að íslenskt menntakerfi eigi við mörg vandamál að glíma, ekki síst hvað varðar nýliðun og heilbrigði í kennarastétt, aðgengi að leikskólum með menntað starfsfólk, vellíðan nemenda og læsi þeirra sem og skort á innlendum verkfærum til að meta menntakerfið. Að sjálfsögðu tek ég sem stunda rannsóknir á menntamálum undir það að rannsaka beri bæði vandamálin og mögulegar lausnir á þeim vel og vandlega, sérstaklega þegar það kemur að starfsaðstæðum kennara sem gerir þá veikari en aðrar stéttir. Færa má rök fyrir því að þessi vandamál eigi rætur sínar í stjórnun kerfisins. Menntamálapólitík á Íslandi er nefnilega oft óreiðukennd, einkennist af ráðherraræði og að eigin sögn skorti á fagmennsku, skorti á víðari markmiðum til lengri tíma, einkennist oft af innflutningi á hugmyndafræði og hugtakasafni alþjóðlegra stofnana (eins og OECD), byggir meira á metnaðarfullum klisjum en mælanlegum markmiðum og virðingarleysi gagnvart kennurum er landlægt. Víða er pottur brotinn í menntamálum en það þarf að skoða það sem afleiðingu stjórnunar kerfisins því kennarastéttin hefur það alveg áreiðanlega ekki of náðugt í vinnuni. Höfundur er dósent við Menntavísindadeild Uppsalaháskóla. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla- og menntamál Kennaraverkfall 2024 Mest lesið Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Neyð Róhingja Sigurjón Örn Stefánsson Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason Skoðun Daði Pálmar Ragnarsson Bakþankar Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Enginn stjórnmálaflokkur mun niðurgreiða sálfræðiþjónustu og útrýma biðlistum Þórarinn Hjartarson Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson Skoðun Skoðun Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Sjá meira
Ljóst er að menntamál er eitt af aðalatriðum kosningabaráttu ársins en menntun yngri kynslóða þarfnast svo sannarlega betri stjórnunnar en hingað til hefur verið beitt. Sem dæmi má nefna tilraunir ráðherra fráfarandi ríkisstjórnar til að finna lausnir á vandamálum skólanna, annars vegar með því að leggja niður stofnanir og stofna nýjar, hins vegar með því að velta fyrir sér nýjum breytingum á lengd náms þrátt fyrir að reynslan af síðustu breytingum sé enn fersk og varla í takti við þau markmið sem sett voru upp. Þá má einnig nefna þá gagnrýni sem ummæli borgarstjóra Reykjavíkur um kennarastéttina vöktu, en þar er lýst takmörkuðum skilningi á stöðu kennarastéttarinnar og virðingarleysi gangvart störfum kennara. Björn Brynjúlfur Björnsson, framkvæmdastjóri viðskiptaráðs kom þó fram með tölur til að staðfesta mál borgarstjórans. Því ber að fagna þegar menntaumræðan fer fram grundvölluð í gögnum en ég hef ákveðnar athugasemdir við túlkun og framsetningu Viðskiptaráðs á þeim tölum sem lagðar voru fram. Tölurnar sem Viðskiptaráð setur fram hvað varðar fjölgun kennara og nemenda koma frá vef Hagstofunnar sem býður fram á útreikninga á einmitt þessum breytum og ártölum. Ártalið 1998 er byrjunarreitur útreikningsins og þar sem Hagstofan sýnir ekki eldri gögn eru sviptingar fyrri ára ósýnileg í tölunum, til dæmis hver áhrifin voru á kennarastéttina þegar þau urðu starfsfólk sveitarfélaganna og ekki ríkisstarfsmenn seint á síðustu öld. Við frekari rýni segja bæði eldri tölur frá Hagstofunni sem og þær sem Viðskiptaráð setur fram flóknari sögu en gefið er í skyn í grein ráðsins. Til dæmis fjölgaði nemendum per stöðugildi kennara frá 2008 til 2012 og ef nýjustu tölur Hagstofunnar eru skoðaðar má sjá stöðuga fækkun kennara milli 2008 til 2016. Fjöldi kennara í varð ekki sambærilegur við 2008 fyrr en árið 2017 þrátt fyrir stöðuga aukningu nemenda yfir allt tímabilið. Samtímis hefur nemendum með flóknari þarfir og erlendan bakgrunn fjölgað og einmitt þar má finna lógíska útskýring á aukinni þörf fyrir starfsfólk í skólakerfinu. Að lokum stinga þessar breytingar með aukningu kennara og fækkun nemenda ekki sérstaklega í stúf í samanburði við önnur OECD lönd samkvæmt skýrslunni sem vitnað er til, Education at a Glance 2024. Framsetning Viðskiptaráðs um fjölgun nemenda og starfsfólks er með öðrum orðum ekki nákvæm þótt tölurnar séu ekki rangar. Það sama má segja um tölurnar sem Viðskiptaráð setur fram um veikindahlutföll kennara á Íslandi og um starfsálag þeirra í alþjóðlegu samhengi. Því ber að fagna að Viðskiptaráð veiti óvenju háu veikindahlutfalli kennara athygli og einnig að vísað sé í starfsaðstæður sem mögulega skýringu. Það virðist hinsvegar þversagnakennt að samtímis tala um að kennarar hafi fjölgað um of, séu með of fáa nemendur og alltof litla kennsluskyldu. Sérstaklega í ljósi rannsókna um kulnun í stéttinni og starfsálag kennara. Viðskiptaráð segir einnig íslenska grunnskólakerfið dýrt í samanburði við önnur OECD lönd. en flækjustigið er aftur meira en virðist af samanburðinum. Það að íslenskt samfélag fjárfesti mikið í menntakerfinu er hins vegar er bæði jákvætt og til fyrirmyndar, enda væri það að vera við meðaltal á lista OECD þar sem fjöldi landa fjárfestir lítið í menntun íbúa sinna varla eftirsóknarvert fyrir metnaðarfullt þekkingarsamfélag. Það er hins vegar mjög augljós útskýring á að að dreifstýrt menntakerfi Íslands með fjölda örsmárra sveitarfélaga sé dýrt per nemenda eða með færri nemendur per kennara að meðaltali miðað við OECD. Á Íslandi eru enda einungis örfá sveitarfélög með bolmagn til að byggja upp hagkvæmt stuðningskerfi við skólana en í tölunum um kostnað kerfisins er sveitarfélögum eins og Reykjavík með 140.000 íbúa og Bolungarvík með tæpa 1.000 íbúa blandað saman. Fyrir vikið munu öll meðaltöl um kostnað og umfang kerfisins á landsvísu vera há, sérstaklega í samanburði við mun stærri lönd. Viðskiptaráð segir í síðari ummælum á að sú staða sé afleiðing pólitískra ákvarðana sem gætu verið öðruvísi. Ég er auðvitað sammála því en bendi á að út frá þeim tölum sem settar eru fram mætti færa rök fyrir að ríkið ætti að taka til sín ábyrgðina á fjármögnun og stjórn skólakerfisins til að nýta úrræðin betur. Athugasemdirnar við tölur Viðskiptaráðs er engin afneitun á því að íslenskt menntakerfi eigi við mörg vandamál að glíma, ekki síst hvað varðar nýliðun og heilbrigði í kennarastétt, aðgengi að leikskólum með menntað starfsfólk, vellíðan nemenda og læsi þeirra sem og skort á innlendum verkfærum til að meta menntakerfið. Að sjálfsögðu tek ég sem stunda rannsóknir á menntamálum undir það að rannsaka beri bæði vandamálin og mögulegar lausnir á þeim vel og vandlega, sérstaklega þegar það kemur að starfsaðstæðum kennara sem gerir þá veikari en aðrar stéttir. Færa má rök fyrir því að þessi vandamál eigi rætur sínar í stjórnun kerfisins. Menntamálapólitík á Íslandi er nefnilega oft óreiðukennd, einkennist af ráðherraræði og að eigin sögn skorti á fagmennsku, skorti á víðari markmiðum til lengri tíma, einkennist oft af innflutningi á hugmyndafræði og hugtakasafni alþjóðlegra stofnana (eins og OECD), byggir meira á metnaðarfullum klisjum en mælanlegum markmiðum og virðingarleysi gagnvart kennurum er landlægt. Víða er pottur brotinn í menntamálum en það þarf að skoða það sem afleiðingu stjórnunar kerfisins því kennarastéttin hefur það alveg áreiðanlega ekki of náðugt í vinnuni. Höfundur er dósent við Menntavísindadeild Uppsalaháskóla.
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Enginn stjórnmálaflokkur mun niðurgreiða sálfræðiþjónustu og útrýma biðlistum Þórarinn Hjartarson Skoðun
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Enginn stjórnmálaflokkur mun niðurgreiða sálfræðiþjónustu og útrýma biðlistum Þórarinn Hjartarson Skoðun