Hvert er „útlendingavandamálið“? Karen Kjartansdóttir skrifar 30. október 2024 20:17 Á fyrstu níu mánuðum ársins 2024 hafa 894 einstaklingar frá Úkraínu fengið mannúðarleyfi til dvalar hér á landi vegna stríðsástandsins og 158 einstaklingar samanlagt frá stærstu hópum annarra landa sem hafa hlotið alþjóðlega vernd. Stærstu hóparnir sem hafa fengið alþjóðlega vernd samanstanda af 56 einstaklingum frá Venesúela og 38 frá Palestínu. Á Íslandi búa nú 65.870 erlendir ríkisborgarar samkvæmt Hagstofunni, fólk sem við köllum oft einu nafni útlendinga. Sá hópur hefur stækkað um 0,24% það sem af er ári ef þau sem hafa fengið alþjóðlega vernd eru talin, en um 1,58% ef Úkraínumenn eru teknir með. Því spyr ég: Hvað ætla flokkarnir, sem sífellt tala um að „taka á útlendingamálum“ og „ná stjórn á landamærunum“, raunverulega að gera? Er markmiðið að minnka þann hóp útlendinga sem hingað kemur? Vilja þeir hætta að ráða útlendinga í vinnu? Ganga úr Evrópska efnahagssvæðinu (EES)? Hætta að taka á móti Úkraínumönnum eða sleppa því alfarið að veita alþjóðlega vernd, sem væri brot á Genfarsáttmálanum frá 1951? Staðan í málefnum flóttafólks hefur í raun lítið breyst undanfarin ár, nema fyrir þá stóru hópa Úkraínumanna og Venesúelabúa sem íslensk stjórnvöld ákváðu að veita vernd vegna sérstakra aðstæðna í heimalöndum þeirra. Úkraínumenn flúðu stríðsástandið í Úkraínu og fengu mannúðarleyfi, en Venesúelabúar fengu tímabundna viðbótarvernd samkvæmt sérstakri ákvörðun þar um, vegna efnahags- og pólitískrar kreppu í heimalandi sínu. Þessir hópar hafa verið helstu drifkraftarnir á bak við aukinn fjölda flóttafólks og hækkandi kostnað í útlendingamálum. Í því samhengi er vert að nefna að sérstaklega voru Venesúelabúar með mjög háa atvinnuþátttöku, eða 86,5%, sem var hærri en meðal innfæddra. Þeir greiddu skatta og stóðu undir sér fjárhagslega, sem hafði jákvæð áhrif á samfélagið. Hins vegar, þegar stjórnvöld breyttu fyrri stefnu sinni og hættu að veita þeim vernd, misstu þeir rétt til að vinna og urðu háðir opinberri framfærslu áður en þeir voru sendir úr landi. Þetta leiddi til verulegs kostnaðarauka fyrir ríkið, þar sem fólk sem áður var sjálfbjarga þurfti nú að treysta á húsnæði og framfærslu frá opinberum aðilum. Þetta atriði útskýrir fyrst og fremst af hverju kostnaður við útlendingamálin jókst. Ástæðan var ekki almenn fjölgun flóttafólks heldur meðvituð ákvörðun um stefnu stjórnvalda gagnvart þessum tilteknu hópum. Þannig er kostnaðaraukningin fyrst og fremst tengd stefnubreytingum sem höfðu áhrif á atvinnuréttindi Venesúelabúa. Nánar er hægt að lesa sér til um þennan kostnað á síðu Stjórnarráðsins sem finna má á hlekk í heimildum hér neðar í greininni. Flokkarnir sem tala um að „taka á útlendingamálunum“ þurfa þá að útskýra hvort þeir ætli að hætta að taka á móti Úkraínumönnum eða erlendu vinnuafli. Ef svo er, hvaða atvinnugreinar eiga þá að taka á sig búsifjar vegna starfsmannaskorts? Margir lykilgeirar í íslensku hagkerfi reiða sig í auknum mæli á erlent vinnuafl til að halda uppi rekstri, í hvaða atvinnugreinum vilja þessir stjórnmálamenn helst skera niður í? Hér eru nokkur dæmi, en engan veginn tæmandi listi: Ferðaþjónusta: Ferðaþjónustan er ein stærsta atvinnugrein landsins og treystir á erlenda starfsmenn til að manna þjónustustörfin. Byggingariðnaður: Mörg stór framkvæmda- og byggingaverkefni væru ekki möguleg án erlends vinnuafls sem sinnir bæði sérhæfðum og almennum störfum. Hjúkrunarheimili og leikskólar: Velferðar- og menntageirinn reiðir sig á erlent vinnuafl til að tryggja nægjanlegan fjölda starfsfólks á hjúkrunarheimilum, í leikskólum og annarri grunnþjónustu. Samgöngufyrirtæki: Erlendir starfsmenn gegna mikilvægu hlutverki í flutningum og samgöngum. Landbúnaður: Kjötframleiðsla hefur áratugum saman reitt sig á erlenda starfsmenn, þar sem innlent vinnuafl hefur ekki dugað til að mæta eftirspurn. Sjávarútvegur: Fiskvinnsla hefur einnig áratugum saman reitt sig á erlent vinnuafl, þar sem íslenskir starfsmenn fylla ekki öll störf í greininni. Tæknigeirinn: Íslensk fyrirtæki í hugbúnaðar- og upplýsingatækni hafa leitað í síauknum mæli til erlendra sérfræðinga vegna sérhæfðra starfa. Heilbrigðisþjónusta: Sjúkrahús og heilsugæsla reiða sig á erlent starfsfólk til að mæta þörfum í heilbrigðiskerfinu. Matvælaiðnaður: Fisk- og kjötvinnsla, ásamt gróðurhúsaræktun, notar erlent vinnuafl til að tryggja framleiðslu, sem annars væri erfitt að manna með íslensku vinnuafli. Þrif og viðhald: Starfsfólk í hreingerningum og viðhaldi á fasteignum er að stórum hluta erlent, og sú þjónusta er ómissandi í samfélaginu. Ef erlendu starfsfólki yrði fækkað myndi það setja þrýsting á þessar greinar og þar með allt samfélagið. Skortur á starfsfólki myndi leiða til minna framboðs á þjónustu og samdráttar í framleiðslu, hagvexti, lífsgæðum og velferð. Þannig vaknar spurningin: Eru flokkarnir, sem tala um að „taka á útlendingamálum“, tilbúnir að takast á við þessar afleiðingar? Fjöldi útlendinga á árinu 2024 skiptist þannig í prósentum: Erlent vinnuafl: 98,43% Úkraínumenn: 1,34% Aðrir: 0,24% Hvers vegna er allur fókus umræðunnar 2024 á þessum 0,24% sem Excel tekst ekki einu sinni að gera greinileg fyrir mig á kökuriti? Getur verið að stóru viðfangsefnin í stjórnmálunum sé að finna annars staðar en hjá þessum agnarsmáa hópi flóttafólks, eða hjá mikilvægu vinnandi fólki í samfélaginu okkar? Heimildir Hagstofa Íslands. (2024). Mannfjöldinn 1. janúar 2024. Sótt af https://hagstofa.is/utgafur/frettasafn/mannfjoldi/mannfjoldinn-1-januar-2024 Útlendingastofnun. (2024). Tölfræði verndarsviðs janúar-september 2024. Sótt af https://assets.ctfassets.net/8k0h54kbe6bj/2rqOXRQXw7zneGGCmfCY0P/6568c254a71bc06d7e4abbdac8e192d3/T_lfr__i_verndarsvi_s_jan_ar-september_2024.pdf Stjórnarráðið. (2024). Fjármálaáætlun 2025–2029: Greinargerð. Sótt af https://www.stjornarradid.is/fjarmalaaaetlun-2025-2029/greinargerd/kafli/?itemid=408ba390-fa51-11ee-b883-005056bcde1f Höfundur er ráðgjafi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Innflytjendamál Hælisleitendur Venesúela Palestína Úkraína Mest lesið Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun Almageddon? Eyþór Kristleifsson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson Skoðun Svartir föstudagar í boði íslenskra stjórnvalda Haukur Guðmundsson Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson Skoðun Skoðun Skoðun Arfur stjórnmálanna 2024 Elvar Eyvindsson skrifar Skoðun Kjósum rétt(indi) fyrir fatlað fólk! Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Frelsi er allra, ekki fárra útvaldra Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Menntun og tækifæri: Hvað veljum við fyrir Ísland? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Eyðimerkurganga kosningabaráttunnar? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Kjóstu meiri árangur Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða hlekkur ert þú í keðjunni? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Laxeldið verður ekki stöðvað Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Þroskamerki þjóðar Tómas Torfason skrifar Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson skrifar Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson skrifar Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson skrifar Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Þegar náttúruvinir hitta frambjóðendur. Hjálpartæki kjósandans Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Svartir föstudagar í boði íslenskra stjórnvalda Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Eitt heimili, ein fjölskylda og ein heilsa Pétur Heimisson skrifar Skoðun BRCA Elín Íris Fanndal Jónasdóttir skrifar Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Að kjósa með nútíma hugsunarhætti Ragnhildur Katla Jónsdóttir skrifar Sjá meira
Á fyrstu níu mánuðum ársins 2024 hafa 894 einstaklingar frá Úkraínu fengið mannúðarleyfi til dvalar hér á landi vegna stríðsástandsins og 158 einstaklingar samanlagt frá stærstu hópum annarra landa sem hafa hlotið alþjóðlega vernd. Stærstu hóparnir sem hafa fengið alþjóðlega vernd samanstanda af 56 einstaklingum frá Venesúela og 38 frá Palestínu. Á Íslandi búa nú 65.870 erlendir ríkisborgarar samkvæmt Hagstofunni, fólk sem við köllum oft einu nafni útlendinga. Sá hópur hefur stækkað um 0,24% það sem af er ári ef þau sem hafa fengið alþjóðlega vernd eru talin, en um 1,58% ef Úkraínumenn eru teknir með. Því spyr ég: Hvað ætla flokkarnir, sem sífellt tala um að „taka á útlendingamálum“ og „ná stjórn á landamærunum“, raunverulega að gera? Er markmiðið að minnka þann hóp útlendinga sem hingað kemur? Vilja þeir hætta að ráða útlendinga í vinnu? Ganga úr Evrópska efnahagssvæðinu (EES)? Hætta að taka á móti Úkraínumönnum eða sleppa því alfarið að veita alþjóðlega vernd, sem væri brot á Genfarsáttmálanum frá 1951? Staðan í málefnum flóttafólks hefur í raun lítið breyst undanfarin ár, nema fyrir þá stóru hópa Úkraínumanna og Venesúelabúa sem íslensk stjórnvöld ákváðu að veita vernd vegna sérstakra aðstæðna í heimalöndum þeirra. Úkraínumenn flúðu stríðsástandið í Úkraínu og fengu mannúðarleyfi, en Venesúelabúar fengu tímabundna viðbótarvernd samkvæmt sérstakri ákvörðun þar um, vegna efnahags- og pólitískrar kreppu í heimalandi sínu. Þessir hópar hafa verið helstu drifkraftarnir á bak við aukinn fjölda flóttafólks og hækkandi kostnað í útlendingamálum. Í því samhengi er vert að nefna að sérstaklega voru Venesúelabúar með mjög háa atvinnuþátttöku, eða 86,5%, sem var hærri en meðal innfæddra. Þeir greiddu skatta og stóðu undir sér fjárhagslega, sem hafði jákvæð áhrif á samfélagið. Hins vegar, þegar stjórnvöld breyttu fyrri stefnu sinni og hættu að veita þeim vernd, misstu þeir rétt til að vinna og urðu háðir opinberri framfærslu áður en þeir voru sendir úr landi. Þetta leiddi til verulegs kostnaðarauka fyrir ríkið, þar sem fólk sem áður var sjálfbjarga þurfti nú að treysta á húsnæði og framfærslu frá opinberum aðilum. Þetta atriði útskýrir fyrst og fremst af hverju kostnaður við útlendingamálin jókst. Ástæðan var ekki almenn fjölgun flóttafólks heldur meðvituð ákvörðun um stefnu stjórnvalda gagnvart þessum tilteknu hópum. Þannig er kostnaðaraukningin fyrst og fremst tengd stefnubreytingum sem höfðu áhrif á atvinnuréttindi Venesúelabúa. Nánar er hægt að lesa sér til um þennan kostnað á síðu Stjórnarráðsins sem finna má á hlekk í heimildum hér neðar í greininni. Flokkarnir sem tala um að „taka á útlendingamálunum“ þurfa þá að útskýra hvort þeir ætli að hætta að taka á móti Úkraínumönnum eða erlendu vinnuafli. Ef svo er, hvaða atvinnugreinar eiga þá að taka á sig búsifjar vegna starfsmannaskorts? Margir lykilgeirar í íslensku hagkerfi reiða sig í auknum mæli á erlent vinnuafl til að halda uppi rekstri, í hvaða atvinnugreinum vilja þessir stjórnmálamenn helst skera niður í? Hér eru nokkur dæmi, en engan veginn tæmandi listi: Ferðaþjónusta: Ferðaþjónustan er ein stærsta atvinnugrein landsins og treystir á erlenda starfsmenn til að manna þjónustustörfin. Byggingariðnaður: Mörg stór framkvæmda- og byggingaverkefni væru ekki möguleg án erlends vinnuafls sem sinnir bæði sérhæfðum og almennum störfum. Hjúkrunarheimili og leikskólar: Velferðar- og menntageirinn reiðir sig á erlent vinnuafl til að tryggja nægjanlegan fjölda starfsfólks á hjúkrunarheimilum, í leikskólum og annarri grunnþjónustu. Samgöngufyrirtæki: Erlendir starfsmenn gegna mikilvægu hlutverki í flutningum og samgöngum. Landbúnaður: Kjötframleiðsla hefur áratugum saman reitt sig á erlenda starfsmenn, þar sem innlent vinnuafl hefur ekki dugað til að mæta eftirspurn. Sjávarútvegur: Fiskvinnsla hefur einnig áratugum saman reitt sig á erlent vinnuafl, þar sem íslenskir starfsmenn fylla ekki öll störf í greininni. Tæknigeirinn: Íslensk fyrirtæki í hugbúnaðar- og upplýsingatækni hafa leitað í síauknum mæli til erlendra sérfræðinga vegna sérhæfðra starfa. Heilbrigðisþjónusta: Sjúkrahús og heilsugæsla reiða sig á erlent starfsfólk til að mæta þörfum í heilbrigðiskerfinu. Matvælaiðnaður: Fisk- og kjötvinnsla, ásamt gróðurhúsaræktun, notar erlent vinnuafl til að tryggja framleiðslu, sem annars væri erfitt að manna með íslensku vinnuafli. Þrif og viðhald: Starfsfólk í hreingerningum og viðhaldi á fasteignum er að stórum hluta erlent, og sú þjónusta er ómissandi í samfélaginu. Ef erlendu starfsfólki yrði fækkað myndi það setja þrýsting á þessar greinar og þar með allt samfélagið. Skortur á starfsfólki myndi leiða til minna framboðs á þjónustu og samdráttar í framleiðslu, hagvexti, lífsgæðum og velferð. Þannig vaknar spurningin: Eru flokkarnir, sem tala um að „taka á útlendingamálum“, tilbúnir að takast á við þessar afleiðingar? Fjöldi útlendinga á árinu 2024 skiptist þannig í prósentum: Erlent vinnuafl: 98,43% Úkraínumenn: 1,34% Aðrir: 0,24% Hvers vegna er allur fókus umræðunnar 2024 á þessum 0,24% sem Excel tekst ekki einu sinni að gera greinileg fyrir mig á kökuriti? Getur verið að stóru viðfangsefnin í stjórnmálunum sé að finna annars staðar en hjá þessum agnarsmáa hópi flóttafólks, eða hjá mikilvægu vinnandi fólki í samfélaginu okkar? Heimildir Hagstofa Íslands. (2024). Mannfjöldinn 1. janúar 2024. Sótt af https://hagstofa.is/utgafur/frettasafn/mannfjoldi/mannfjoldinn-1-januar-2024 Útlendingastofnun. (2024). Tölfræði verndarsviðs janúar-september 2024. Sótt af https://assets.ctfassets.net/8k0h54kbe6bj/2rqOXRQXw7zneGGCmfCY0P/6568c254a71bc06d7e4abbdac8e192d3/T_lfr__i_verndarsvi_s_jan_ar-september_2024.pdf Stjórnarráðið. (2024). Fjármálaáætlun 2025–2029: Greinargerð. Sótt af https://www.stjornarradid.is/fjarmalaaaetlun-2025-2029/greinargerd/kafli/?itemid=408ba390-fa51-11ee-b883-005056bcde1f Höfundur er ráðgjafi.
Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar