Upplýsingahernaður Helgi Hrafn Gunnarsson skrifar 6. janúar 2025 17:01 Það er upplýsingastríð í gangi sem almenningi er mestmegnis ósýnilegt, þótt almenningur sé sjálfur fórnarlambið. Í því eru margir þátttakendur, sem í stuttu máli má lýsa sem valdhyggjuöflum, en einn er þó beinlínis stofnanavæddur og skipulagður hluti stríðsrekstrar, og er það stríðsvél Rússlands. Réttar upplýsingar Skoðanaskipti einstaklinga með ólík sjónarmið er frumforsenda þess að lýðræðislegir ferlar virki þannig að þjóðfélög dragi réttar ályktanir og taki réttar ákvarðanir. Allt þetta er háð réttum upplýsingum. Því meira af réttum upplýsingum, því líklegri eru skynsamlegar ályktanir og réttar ákvarðanir. Því minna af réttum upplýsingum og meira af röngum, því líklegri eru mistök af öllu tagi. Því þvældari, ringlaðari og heiftarlegri sem öll skoðanaskipti eru, og þannig lýðræðislegu ferlarnir í kjölfarið, því betra fyrir gerræðisríki eins og Rússland. Lýðræðisríki eru hins vegar jafnan minni, enda virða þau undantekningalítið tilvistarrétt hvors annars en sinna hernaðarlegum varnarhagsmunum sínum með samningum og samstarfi sín á milli. Augljóslega krefst slíkt samstarf ákveðinnar samheldni, sem í kjölfarið verður að byggja á nokkurn veginn sameiginlegri sýn á það hver veruleikinn er hverju sinni, og sú sameiginlega sýn byggir á því að sem flestir innri aðilar hafi réttar upplýsingar. Sannfæring er ekki markmiðið Þannig skiptir engu máli fyrir Rússland hverju fólk trúir í sjálfu sér, svo lengi sem ekki of margir þátttakendur í samtalinu trúa því sem er satt og rétt. Markmið upplýsingastríðsins er því alls ekki að sannfæra einn eða neinn um ágæti neins málstaðar, heldur um að telja fólki trú um að sannleikurinn sé í grundvallaratriðum óaðgengilegur og venjulegu fólki ofviða. Best er ef fólk veigrar sér við að taka þátt í samtölum yfirhöfuð, og að það skipti sér þá ellegar í margar, litlar, grjótharðar fylkingar sem dreifa athygli og umræðu sem víðast, jafnvel um smáatriði. Undir þessum kringumstæðum er mun auðveldara fyrir gerræðisríki eins og Rússland að athafna sig eins og þeim sýnist vegna þess að viðnámsþróttur og samheldni lýðræðisríkjanna er þá minni. Sannleikurinn er flókinn en lygin einföld Sá grundvallargalli er við sannleiksleitina, að lygi og rangfærslur dreifast betur en sannleikur og röksemd, vegna þess að það eru takmörk fyrir því hversu einfaldur sannleikurinn verður áður en hann hættir að vera sannur, en lygi og rangfærslur má einfalda eftir geðþótta. Það má síðan hrúga út litlum, snjöllum, einföldum upphrópunum, slagorðum og gysi, til að það líti út fyrir að vera efnismeira eða óumdeildara en það raunverulega er. Verst er þó þegar rangfærslur innihalda einhvern smávægilegan sannleika, sem höfðar þá til þeirra sem þekkja hann, en fela einnig í sér ofureinföldun, kenna röngu vandamáli um eða á annan hátt afvegaleiðir. Þannig er hálfsannleikur oft verri en bláköld lygi, því að hálfsannleikur höfðar einnig til þeirra sem þekkja til efnisins, en spillir á sama tíma fyrir upplýstri umræðu. Engar einfaldar lausnir Þetta er óleyst vandamál og helstu hugmyndir um að sporna við þessu fela einnig í sér áskoranir með tilliti til opinnar umræðu. Þær geta jafnvel sjálfar átt sinn þátt í því að hindra mikilvæg skoðanaskipti, þvert á ætlaðan tilgang. Vera má að hægt sé að búa til betri lausnir, en enn sem komið er, eru þær allavega ekki augljósar, og ólíklega einfaldar. Á sama tíma er sannleiksleitin í eðli sínu erfið. Bestu leiðirnar sem við höfum til hennar eru annað hvort grundvallaðar á vísindalegri aðferð eða svokölluðu markaðstorgi hugmyndanna. Hvorugt tryggir þó að við komumst að því sem er satt, heldur gefa okkur einungis tækifæri til þess. Ef við erum til dæmis ekki reiðubúin til að trúa því sem er óþægilegt eða óheppilegt fyrir okkur, þá duga þessar aðferðir mjög skammt. Þá gera þær ekkert gagn ef við erum með öllu óviljug um að taka þátt í markaðstorgi hugmyndanna yfirhöfuð. Það sem við getum þó gert En eitt getum við þó gert, sem er að vera meðvituð um þetta, og tileinkað okkur viðhorf og samskiptavenjur í samræmi við miskunnarlausa sannleiksleit, lýðræðisgildin sjálf og eftir atvikum vísindalega aðferð. Við getum forðast óbilgirni, útskúfun og skautun, en kunnað að vera ósammála, sérstaklega um hlutina sem okkur þykja skipta mestu máli, af einmitt þeirri ástæðu að þeir skipta mestu máli. Þá er mikilvægt að við áttum okkur á, að enginn hópur eða málstaður er undanskilinn þessum hernaði. Reyndar er líklegra að mikilvægustu málstaðirnir lendi mest í honum, einmitt vegna þess að þeir eru mikilvægastir. Það hefur sjaldan, ef nokkurn tíma, reynt jafn mikið á að við öxlum ábyrgðina sem felst í frjálslyndu lýðræðisfyrirkomulagi. Lýðræðið mun falla þegar við, lýðurinn sjálfur, missum trúna á lýðræðisgildin, en þar á meðal eru opin, upplýst og málefnaleg umræða. Í dag finnst mörgum að sú leið sé með öllu ófær, og kappkosta jafnvel við að færa rök gegn henni, en þá eru fréttirnar ennþá verri. Í frjálslyndu lýðræðisfyrirkomulagi er nefnilega engin önnur leið fær. Höfundur er tækniráðgjafi og hugbúnaðarsmiður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Helgi Hrafn Gunnarsson Mest lesið Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson Skoðun Skoðun Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Sjá meira
Það er upplýsingastríð í gangi sem almenningi er mestmegnis ósýnilegt, þótt almenningur sé sjálfur fórnarlambið. Í því eru margir þátttakendur, sem í stuttu máli má lýsa sem valdhyggjuöflum, en einn er þó beinlínis stofnanavæddur og skipulagður hluti stríðsrekstrar, og er það stríðsvél Rússlands. Réttar upplýsingar Skoðanaskipti einstaklinga með ólík sjónarmið er frumforsenda þess að lýðræðislegir ferlar virki þannig að þjóðfélög dragi réttar ályktanir og taki réttar ákvarðanir. Allt þetta er háð réttum upplýsingum. Því meira af réttum upplýsingum, því líklegri eru skynsamlegar ályktanir og réttar ákvarðanir. Því minna af réttum upplýsingum og meira af röngum, því líklegri eru mistök af öllu tagi. Því þvældari, ringlaðari og heiftarlegri sem öll skoðanaskipti eru, og þannig lýðræðislegu ferlarnir í kjölfarið, því betra fyrir gerræðisríki eins og Rússland. Lýðræðisríki eru hins vegar jafnan minni, enda virða þau undantekningalítið tilvistarrétt hvors annars en sinna hernaðarlegum varnarhagsmunum sínum með samningum og samstarfi sín á milli. Augljóslega krefst slíkt samstarf ákveðinnar samheldni, sem í kjölfarið verður að byggja á nokkurn veginn sameiginlegri sýn á það hver veruleikinn er hverju sinni, og sú sameiginlega sýn byggir á því að sem flestir innri aðilar hafi réttar upplýsingar. Sannfæring er ekki markmiðið Þannig skiptir engu máli fyrir Rússland hverju fólk trúir í sjálfu sér, svo lengi sem ekki of margir þátttakendur í samtalinu trúa því sem er satt og rétt. Markmið upplýsingastríðsins er því alls ekki að sannfæra einn eða neinn um ágæti neins málstaðar, heldur um að telja fólki trú um að sannleikurinn sé í grundvallaratriðum óaðgengilegur og venjulegu fólki ofviða. Best er ef fólk veigrar sér við að taka þátt í samtölum yfirhöfuð, og að það skipti sér þá ellegar í margar, litlar, grjótharðar fylkingar sem dreifa athygli og umræðu sem víðast, jafnvel um smáatriði. Undir þessum kringumstæðum er mun auðveldara fyrir gerræðisríki eins og Rússland að athafna sig eins og þeim sýnist vegna þess að viðnámsþróttur og samheldni lýðræðisríkjanna er þá minni. Sannleikurinn er flókinn en lygin einföld Sá grundvallargalli er við sannleiksleitina, að lygi og rangfærslur dreifast betur en sannleikur og röksemd, vegna þess að það eru takmörk fyrir því hversu einfaldur sannleikurinn verður áður en hann hættir að vera sannur, en lygi og rangfærslur má einfalda eftir geðþótta. Það má síðan hrúga út litlum, snjöllum, einföldum upphrópunum, slagorðum og gysi, til að það líti út fyrir að vera efnismeira eða óumdeildara en það raunverulega er. Verst er þó þegar rangfærslur innihalda einhvern smávægilegan sannleika, sem höfðar þá til þeirra sem þekkja hann, en fela einnig í sér ofureinföldun, kenna röngu vandamáli um eða á annan hátt afvegaleiðir. Þannig er hálfsannleikur oft verri en bláköld lygi, því að hálfsannleikur höfðar einnig til þeirra sem þekkja til efnisins, en spillir á sama tíma fyrir upplýstri umræðu. Engar einfaldar lausnir Þetta er óleyst vandamál og helstu hugmyndir um að sporna við þessu fela einnig í sér áskoranir með tilliti til opinnar umræðu. Þær geta jafnvel sjálfar átt sinn þátt í því að hindra mikilvæg skoðanaskipti, þvert á ætlaðan tilgang. Vera má að hægt sé að búa til betri lausnir, en enn sem komið er, eru þær allavega ekki augljósar, og ólíklega einfaldar. Á sama tíma er sannleiksleitin í eðli sínu erfið. Bestu leiðirnar sem við höfum til hennar eru annað hvort grundvallaðar á vísindalegri aðferð eða svokölluðu markaðstorgi hugmyndanna. Hvorugt tryggir þó að við komumst að því sem er satt, heldur gefa okkur einungis tækifæri til þess. Ef við erum til dæmis ekki reiðubúin til að trúa því sem er óþægilegt eða óheppilegt fyrir okkur, þá duga þessar aðferðir mjög skammt. Þá gera þær ekkert gagn ef við erum með öllu óviljug um að taka þátt í markaðstorgi hugmyndanna yfirhöfuð. Það sem við getum þó gert En eitt getum við þó gert, sem er að vera meðvituð um þetta, og tileinkað okkur viðhorf og samskiptavenjur í samræmi við miskunnarlausa sannleiksleit, lýðræðisgildin sjálf og eftir atvikum vísindalega aðferð. Við getum forðast óbilgirni, útskúfun og skautun, en kunnað að vera ósammála, sérstaklega um hlutina sem okkur þykja skipta mestu máli, af einmitt þeirri ástæðu að þeir skipta mestu máli. Þá er mikilvægt að við áttum okkur á, að enginn hópur eða málstaður er undanskilinn þessum hernaði. Reyndar er líklegra að mikilvægustu málstaðirnir lendi mest í honum, einmitt vegna þess að þeir eru mikilvægastir. Það hefur sjaldan, ef nokkurn tíma, reynt jafn mikið á að við öxlum ábyrgðina sem felst í frjálslyndu lýðræðisfyrirkomulagi. Lýðræðið mun falla þegar við, lýðurinn sjálfur, missum trúna á lýðræðisgildin, en þar á meðal eru opin, upplýst og málefnaleg umræða. Í dag finnst mörgum að sú leið sé með öllu ófær, og kappkosta jafnvel við að færa rök gegn henni, en þá eru fréttirnar ennþá verri. Í frjálslyndu lýðræðisfyrirkomulagi er nefnilega engin önnur leið fær. Höfundur er tækniráðgjafi og hugbúnaðarsmiður.
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun