Rangfeðranir Sævar Þór Jónsson skrifar 19. janúar 2025 16:01 Fyrir nokkrum árum komst Íslensk erfðagreining að þeirri niðurstöðu að 1,9% Íslendinga væru rangfeðraðir. Nánar tiltekið er hlutfallið 3% meðal þeirra sem fæddir eru fyrir 1970 en fellur niður í 1% eftir það tímamark. Það er því töluverður fjöldi landsmanna sem hefur verið eða er rangfeðraður. Mörg komast ekki að því fyrr en á fullorðinsárum að þau séu rangfeðruð, jafnvel eftir miðjan aldur þegar foreldrar eru fallnir frá. Fæstir vita þó hvernig þeir eiga að bera sig að til að fá faðerni sitt lagfært. Að leiðrétta faðerni verður ekki gert nema með dómi og þarf þá viðkomandi að leita liðsinni lögmanns. Ef einstaklingur hefur verið rangfeðraður þarf alltaf að byrja á því að affeðra. Það verður ekki gert nema með dómi og fyrsta skrefið er að höfða svokallað vefengingarmál. Með vefengingu á faðerni eru þau lagalegu tengsl sem til staðar eru milli barnsins og þess manns sem hefur ranglega verið skráður faðir þess rofin. Slíkt mál getur barnið sjálft höfðað, móðir þess, skráður faðir eða sá maður sem telur sig vera föður þess. Sé skráður faðir eða sá sem telur sig föður barns látinn þá geta þeir erfingjar hans sem ganga jafnhliða eða næst barninu að erfðum höfðað vefengingarmál. Í vefengingarmáli úrskurðar dómari að mannerfðafræðileg rannsókn skuli fara fram á barni og skráðum föður og ræður niðurstaða rannsóknarinnar málalyktum. Þegar búið er að affeðra er hægt að huga að réttri feðrun. Séu báðir blóðforeldrar á lífi getur feðrun farið fram með einfaldri viðurkenningu, að því gefnu að báðir foreldrar vilji gangast við barninu. Sé annað blóðforeldið látið eða vilji ekki gangast við barninu þarf að höfða faðernismál fyrir dómi. Slíkt mál getur barnið sjálft höfðað, móðir þess eða sá maður sem telur sig vera réttan föður. Sé blóðfaðir látinn þarf að stefna þeim erfingjum hans sem ganga barninu jafnhliða eða næst að erfðum. Oftast eru það hálfsystkin sem stæðu þá jafnhliða að erfðum en ef þeim er ekki til að dreifa þá þarf að stefna öðrum erfingjum. Í sumum tilvikum getur það reynst vandkvæðum bundið að finna blóðföður. Það á sérstaklega við þegar barnið er orðið fullorðið og foreldrarnir fallnir frá og fáir eftir til frásagnar. Í flestum tilfellum hafa svona leyndarmál þó varðveist innan fjölskyldna með einum eða öðrum hætti. Þess er þó dæmi að einstaklingur hafi staðið uppi eftir vefengingu án nokkurra vísbendinga um hver gæti verið blóðfaðir. Til er tækni sem getur aðstoðað við að finna blóðtengsl sem geta gefið vísbendingar um þetta efni. MyHeritage er alþjóðlegt fyrirtæki sem framkvæmir rannsóknir á erfðaefni og veitir fólki aðgang að netsíðu þar sem það getur rakið uppruna sinn og fundið aðra notendur sem tengjast þeim blóðböndum. Ég þekki dæmi um einstakling sem hafði verið affeðraður með dómi en vissi ekki hver blóðfaðir sinn gæti verið. Með aðstoð MyHeritage fann viðkomandi einstakling sem var sagður tengjast honum blóðböndum og væri að öllum líkindum föðurbróðir hans. Undir rekstri faðernismáls úrskurðar dómari um að fram fari mannerfðafræðileg rannsókn, alveg eins og gert er í vefengingarmálum. Þegar blóðfaðir er látinn þarf alltaf að kanna hvort til séu lífsýni úr honum á lífsýnasafni meinafræðideildar Landspítalans. Nú til dags er það nær undantekningarlaust að lífsýni finnst. Hins vegar er ekki alltaf hægt að nýta lífsýnin ef þau eru orðin gömul eða hafa skemmst af einhverjum sökum. Í slíkum tilvikum er hægt að fá úrskurð um að sýni sé tekið úr erfingjum mannsins, börnum eða þeim sem næstir honum standa. Kostnaður við bæði vefengingar- og faðernismál greiðist úr ríkissjóði ef barnið sjálft höfðar málið. Það eru grundvallarréttindi að þekkja báða foreldra sína og af þeim sökum á viðkomandi ekki að þurfa að bera neinn kostnað af þessum málaferlum. Faðernis- og vefengingarmál er líka undanþegin dómsmálagjöldum eins og þingfestingargjaldi. Þá ber að hafa í huga að barnið getur verið dæmt til þess að greiða gagnaðila í dómsmáli málskostnað ef það tapar málinu, t.d. ef röngum manni hefur verið stefnt. Einnig eru dæmi þess að faðernismáli hafi verið vísað frá dómi vegna vanreifunar og var þá barnið einnig dæmt til greiðslu málskostnaðar. Þótt sérreglur barnalaga gildi um réttarfar þessara mála þá gilda eftir sem áður formreglur einkamálaréttarfars og reglur laga um meðferð einkamála að öðru leyti. Því ber lögmönnum, sem taka þessi mál að sér, að vanda til verka eftir sem áður. Höfundur er Hæstaréttarlögmaður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sævar Þór Jónsson Fjölskyldumál Mest lesið Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson Skoðun Skoðun Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Sjá meira
Fyrir nokkrum árum komst Íslensk erfðagreining að þeirri niðurstöðu að 1,9% Íslendinga væru rangfeðraðir. Nánar tiltekið er hlutfallið 3% meðal þeirra sem fæddir eru fyrir 1970 en fellur niður í 1% eftir það tímamark. Það er því töluverður fjöldi landsmanna sem hefur verið eða er rangfeðraður. Mörg komast ekki að því fyrr en á fullorðinsárum að þau séu rangfeðruð, jafnvel eftir miðjan aldur þegar foreldrar eru fallnir frá. Fæstir vita þó hvernig þeir eiga að bera sig að til að fá faðerni sitt lagfært. Að leiðrétta faðerni verður ekki gert nema með dómi og þarf þá viðkomandi að leita liðsinni lögmanns. Ef einstaklingur hefur verið rangfeðraður þarf alltaf að byrja á því að affeðra. Það verður ekki gert nema með dómi og fyrsta skrefið er að höfða svokallað vefengingarmál. Með vefengingu á faðerni eru þau lagalegu tengsl sem til staðar eru milli barnsins og þess manns sem hefur ranglega verið skráður faðir þess rofin. Slíkt mál getur barnið sjálft höfðað, móðir þess, skráður faðir eða sá maður sem telur sig vera föður þess. Sé skráður faðir eða sá sem telur sig föður barns látinn þá geta þeir erfingjar hans sem ganga jafnhliða eða næst barninu að erfðum höfðað vefengingarmál. Í vefengingarmáli úrskurðar dómari að mannerfðafræðileg rannsókn skuli fara fram á barni og skráðum föður og ræður niðurstaða rannsóknarinnar málalyktum. Þegar búið er að affeðra er hægt að huga að réttri feðrun. Séu báðir blóðforeldrar á lífi getur feðrun farið fram með einfaldri viðurkenningu, að því gefnu að báðir foreldrar vilji gangast við barninu. Sé annað blóðforeldið látið eða vilji ekki gangast við barninu þarf að höfða faðernismál fyrir dómi. Slíkt mál getur barnið sjálft höfðað, móðir þess eða sá maður sem telur sig vera réttan föður. Sé blóðfaðir látinn þarf að stefna þeim erfingjum hans sem ganga barninu jafnhliða eða næst að erfðum. Oftast eru það hálfsystkin sem stæðu þá jafnhliða að erfðum en ef þeim er ekki til að dreifa þá þarf að stefna öðrum erfingjum. Í sumum tilvikum getur það reynst vandkvæðum bundið að finna blóðföður. Það á sérstaklega við þegar barnið er orðið fullorðið og foreldrarnir fallnir frá og fáir eftir til frásagnar. Í flestum tilfellum hafa svona leyndarmál þó varðveist innan fjölskyldna með einum eða öðrum hætti. Þess er þó dæmi að einstaklingur hafi staðið uppi eftir vefengingu án nokkurra vísbendinga um hver gæti verið blóðfaðir. Til er tækni sem getur aðstoðað við að finna blóðtengsl sem geta gefið vísbendingar um þetta efni. MyHeritage er alþjóðlegt fyrirtæki sem framkvæmir rannsóknir á erfðaefni og veitir fólki aðgang að netsíðu þar sem það getur rakið uppruna sinn og fundið aðra notendur sem tengjast þeim blóðböndum. Ég þekki dæmi um einstakling sem hafði verið affeðraður með dómi en vissi ekki hver blóðfaðir sinn gæti verið. Með aðstoð MyHeritage fann viðkomandi einstakling sem var sagður tengjast honum blóðböndum og væri að öllum líkindum föðurbróðir hans. Undir rekstri faðernismáls úrskurðar dómari um að fram fari mannerfðafræðileg rannsókn, alveg eins og gert er í vefengingarmálum. Þegar blóðfaðir er látinn þarf alltaf að kanna hvort til séu lífsýni úr honum á lífsýnasafni meinafræðideildar Landspítalans. Nú til dags er það nær undantekningarlaust að lífsýni finnst. Hins vegar er ekki alltaf hægt að nýta lífsýnin ef þau eru orðin gömul eða hafa skemmst af einhverjum sökum. Í slíkum tilvikum er hægt að fá úrskurð um að sýni sé tekið úr erfingjum mannsins, börnum eða þeim sem næstir honum standa. Kostnaður við bæði vefengingar- og faðernismál greiðist úr ríkissjóði ef barnið sjálft höfðar málið. Það eru grundvallarréttindi að þekkja báða foreldra sína og af þeim sökum á viðkomandi ekki að þurfa að bera neinn kostnað af þessum málaferlum. Faðernis- og vefengingarmál er líka undanþegin dómsmálagjöldum eins og þingfestingargjaldi. Þá ber að hafa í huga að barnið getur verið dæmt til þess að greiða gagnaðila í dómsmáli málskostnað ef það tapar málinu, t.d. ef röngum manni hefur verið stefnt. Einnig eru dæmi þess að faðernismáli hafi verið vísað frá dómi vegna vanreifunar og var þá barnið einnig dæmt til greiðslu málskostnaðar. Þótt sérreglur barnalaga gildi um réttarfar þessara mála þá gilda eftir sem áður formreglur einkamálaréttarfars og reglur laga um meðferð einkamála að öðru leyti. Því ber lögmönnum, sem taka þessi mál að sér, að vanda til verka eftir sem áður. Höfundur er Hæstaréttarlögmaður.
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun