Þjóðin tapar, bankarnir græða – Innleiðing RÍR og mótspyrna bankanna Aron Heiðar Steinsson skrifar 11. mars 2025 16:30 Innleiðing reikning í reikning (RÍR) greiðslulausna á Íslandi hefur verið löng og flókin saga, full af tafsömum viðbrögðum og skorti á samkeppnisvilja. RÍR, sem á ensku kallast Account-to-Account (A2A), felur í sér að greiðslur fara beint af bankareikningi greiðanda yfir á reikning móttakanda, án þess að fara í gegnum milliliði eins og kortafyrirtæki. Í öðrum löndum, sér í lagi í Evrópu, hafa lausnir eins og Swish, Vipps og Blik umbreytt greiðslumarkaði með því að bjóða neytendum og fyrirtækjum ódýrari og skilvirkari leiðir til að stunda viðskipti. Á Íslandi hefur þessi þróun hins vegar staðið í stað, þrátt fyrir augljósan ávinning. Ástæðurnar eru margar, en sú stærsta er sú að bankarnir hafa einfaldlega ekki viljað missa tökin á greiðslumiðluninni. Á síðustu árum hafa fjölmargir aðilar reynt að koma RÍR lausnum í gagnið hér á landi. Þar á meðal var Reiknistofa bankanna, sem var komin langt með slíka lausn um 2019-2020 en hún hvarf á dularfullan hátt af borðinu. Þegar Covid-faraldurinn gekk yfir var allt sett á ís, en eftir það hafa bankarnir sýnt lítinn áhuga á að hrinda þessu verkefni í framkvæmd. Þeir hafa dregið lappirnar með því að tafsa á tæknilegum útfærslum, koma með endalausar réttlætingar og halda áfram að rukka íslensk fyrirtæki um há færslugjöld fyrir kortaviðskipti. Þrátt fyrir að lög og reglugerðir hafi opnað fyrir samkeppni í greiðslumiðlun, hefur hún ekki raunverulega átt sér stað. Bankarnir hafa fundið leiðir til að viðhalda eigin yfirburðum, til dæmis með því að tefja aðgengi þriðja aðila að reikningsupplýsingum og greiðslutengingum. Fyrirtæki eins og Blikk, sem hefur verið að reyna að koma inn sem valkostur, hefur þurft að takast á við ótal hindranir. Þótt PSD2-reglugerðin eigi að tryggja opnara fjármálaumhverfi, hefur hún á Íslandi orðið að hálfgerðum pappírstígri, þar sem bankarnir eru enn með alla þræði í sínum höndum. Það sem gerir þetta sérstaklega áhugavert er ekki bara kostnaðurinn sem fyrirtæki og neytendur bera, heldur einnig þjóðaröryggissjónarmiðin. Greiðslumiðlun á Íslandi er nú nær eingöngu háð Visa og Mastercard, alþjóðlegum fyrirtækjum sem gætu, ef pólitískar eða viðskiptalegar aðstæður breytast, lokað á Ísland með litlum fyrirvara líkt og stefndi í 2008 en varð hjá komið með naumindum. Það er einfaldlega ekki ásættanlegt að nauðsynleg viðskipti eins og kaup á matvöru eða lyfjum séu svo háð erlendum fyrirtækjum. Á Norðurlöndunum tóku bankarnir snemma ákvörðun um að þróa sínar eigin lausnir í samkeppni við kortafyrirtækin. Þeir áttuðu sig á því að ef þeir myndu ekki gera það sjálfir, myndu alþjóðlegir tæknirisar eins og Google Pay og Apple Pay taka við. Í stað þess að verja skammtímatekjur af færslugjöldum, fóru þeir í framfarir sem tryggðu þeim langvarandi stöðu í greiðslumiðlun. Á Íslandi virðist hins vegar ríkja allt önnur hugsun – hér hafa bankarnir kosið að tefja breytingar eins lengi og þeir mögulega geta, í stað þess að taka af skarið og skapa betri lausnir fyrir viðskiptavini sína. Þegar kemur að því að breyta þessu þarf bæði pólitískan vilja og þrýsting frá almenningi og fyrirtækjum. Seðlabankinn hefur formlega vald til að krefjast þess að RÍR greiðslulausnir verði teknar í notkun, en hefur ekki beitt því af nægilegri hörku. Stjórnvöld gætu einnig gripið inn í með því að setja strangari reglur um opna greiðslumiðlun og koma í veg fyrir að bankarnir geti hindrað nýjar lausnir. En það er líka á ábyrgð neytenda og fyrirtækja að krefjast breytinga. Þeir þurfa að gera sér grein fyrir því hve mikið þetta kostar þá og þrýsta á að RÍR verði raunverulegur valkostur. Saga RÍR á Íslandi er því saga um tregðu og hindranir. Það er skýrt að bankarnir hafa ekki hagsmuni af því að hraða þessari þróun og hafa því staðið í vegi fyrir henni á allan mögulegan hátt. En það sem hefur þegar gerst á Norðurlöndunum sýnir að breytingar eru mögulegar. Spurningin er bara hvort Ísland ætli að halda áfram að vera eftirbátur í greiðslumiðlun, eða hvort við stöndum upp og krefjumst þess að fá sama val og aðrar þjóðir. Höfundur er rafmagnstæknifræðingur og nemandi í Executive MBA við Háskóla Reykjavíkur Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fjármálafyrirtæki Mest lesið Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Sjá meira
Innleiðing reikning í reikning (RÍR) greiðslulausna á Íslandi hefur verið löng og flókin saga, full af tafsömum viðbrögðum og skorti á samkeppnisvilja. RÍR, sem á ensku kallast Account-to-Account (A2A), felur í sér að greiðslur fara beint af bankareikningi greiðanda yfir á reikning móttakanda, án þess að fara í gegnum milliliði eins og kortafyrirtæki. Í öðrum löndum, sér í lagi í Evrópu, hafa lausnir eins og Swish, Vipps og Blik umbreytt greiðslumarkaði með því að bjóða neytendum og fyrirtækjum ódýrari og skilvirkari leiðir til að stunda viðskipti. Á Íslandi hefur þessi þróun hins vegar staðið í stað, þrátt fyrir augljósan ávinning. Ástæðurnar eru margar, en sú stærsta er sú að bankarnir hafa einfaldlega ekki viljað missa tökin á greiðslumiðluninni. Á síðustu árum hafa fjölmargir aðilar reynt að koma RÍR lausnum í gagnið hér á landi. Þar á meðal var Reiknistofa bankanna, sem var komin langt með slíka lausn um 2019-2020 en hún hvarf á dularfullan hátt af borðinu. Þegar Covid-faraldurinn gekk yfir var allt sett á ís, en eftir það hafa bankarnir sýnt lítinn áhuga á að hrinda þessu verkefni í framkvæmd. Þeir hafa dregið lappirnar með því að tafsa á tæknilegum útfærslum, koma með endalausar réttlætingar og halda áfram að rukka íslensk fyrirtæki um há færslugjöld fyrir kortaviðskipti. Þrátt fyrir að lög og reglugerðir hafi opnað fyrir samkeppni í greiðslumiðlun, hefur hún ekki raunverulega átt sér stað. Bankarnir hafa fundið leiðir til að viðhalda eigin yfirburðum, til dæmis með því að tefja aðgengi þriðja aðila að reikningsupplýsingum og greiðslutengingum. Fyrirtæki eins og Blikk, sem hefur verið að reyna að koma inn sem valkostur, hefur þurft að takast á við ótal hindranir. Þótt PSD2-reglugerðin eigi að tryggja opnara fjármálaumhverfi, hefur hún á Íslandi orðið að hálfgerðum pappírstígri, þar sem bankarnir eru enn með alla þræði í sínum höndum. Það sem gerir þetta sérstaklega áhugavert er ekki bara kostnaðurinn sem fyrirtæki og neytendur bera, heldur einnig þjóðaröryggissjónarmiðin. Greiðslumiðlun á Íslandi er nú nær eingöngu háð Visa og Mastercard, alþjóðlegum fyrirtækjum sem gætu, ef pólitískar eða viðskiptalegar aðstæður breytast, lokað á Ísland með litlum fyrirvara líkt og stefndi í 2008 en varð hjá komið með naumindum. Það er einfaldlega ekki ásættanlegt að nauðsynleg viðskipti eins og kaup á matvöru eða lyfjum séu svo háð erlendum fyrirtækjum. Á Norðurlöndunum tóku bankarnir snemma ákvörðun um að þróa sínar eigin lausnir í samkeppni við kortafyrirtækin. Þeir áttuðu sig á því að ef þeir myndu ekki gera það sjálfir, myndu alþjóðlegir tæknirisar eins og Google Pay og Apple Pay taka við. Í stað þess að verja skammtímatekjur af færslugjöldum, fóru þeir í framfarir sem tryggðu þeim langvarandi stöðu í greiðslumiðlun. Á Íslandi virðist hins vegar ríkja allt önnur hugsun – hér hafa bankarnir kosið að tefja breytingar eins lengi og þeir mögulega geta, í stað þess að taka af skarið og skapa betri lausnir fyrir viðskiptavini sína. Þegar kemur að því að breyta þessu þarf bæði pólitískan vilja og þrýsting frá almenningi og fyrirtækjum. Seðlabankinn hefur formlega vald til að krefjast þess að RÍR greiðslulausnir verði teknar í notkun, en hefur ekki beitt því af nægilegri hörku. Stjórnvöld gætu einnig gripið inn í með því að setja strangari reglur um opna greiðslumiðlun og koma í veg fyrir að bankarnir geti hindrað nýjar lausnir. En það er líka á ábyrgð neytenda og fyrirtækja að krefjast breytinga. Þeir þurfa að gera sér grein fyrir því hve mikið þetta kostar þá og þrýsta á að RÍR verði raunverulegur valkostur. Saga RÍR á Íslandi er því saga um tregðu og hindranir. Það er skýrt að bankarnir hafa ekki hagsmuni af því að hraða þessari þróun og hafa því staðið í vegi fyrir henni á allan mögulegan hátt. En það sem hefur þegar gerst á Norðurlöndunum sýnir að breytingar eru mögulegar. Spurningin er bara hvort Ísland ætli að halda áfram að vera eftirbátur í greiðslumiðlun, eða hvort við stöndum upp og krefjumst þess að fá sama val og aðrar þjóðir. Höfundur er rafmagnstæknifræðingur og nemandi í Executive MBA við Háskóla Reykjavíkur
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun