Goðsögnin um UFS-sjóði sem róttækar „woke"- fjárfestingar Már Wolfgang Mixa skrifar 1. apríl 2025 08:00 Í nýlegu viðtali á Vísir.is sagði Arent Orri Jónsson Claessen, forseti Stúdentaráðs Háskóla Íslands, að Z-kynslóðin vilji að fyrirtæki starfi samkvæmt gildum sem hún lítur á sem leiðarljós. Í sama viðtali tók Sigurbjörg Guðmundsdóttir, varaforseti Stúdentaráðs í sama streng og sagði: „... áhersla okkar kynslóðar er mjög sterk á umhverfismálin, sjálfbærnimálin og jafnréttismálin.“ Slíkar áherslur endurspeglast í fjárfestingum sem byggja á umhverfis-, félags- og stjórnarlegum viðmiðum – eða UFS á íslensku, oft nefnt ESG á ensku (Environmental, Social and Governance). Þrátt fyrir þetta viðhorf telja sumir að fjárfestingar sem byggja á þessum þáttum séu í raun fjárhagslega óskynsamlegar. Gagnrýnendur telja slíkar fjárfestingar óarðbærar og knúnar áfram af hugmyndafræði – til dæmis með áherslu á sólarorku eða rafhlöðutækni – sem leiði til fjárhagslegs taps. Sumir fara svo langt að halda því fram að UFS-sjóðir snúist frekar um að ýta undir einhvers konar „woke“-hugmyndafræði en að skapa raunverulega ávöxtun. Nánari skoðun leiðir þó í ljós að slík gagnrýni byggist oft á misskilningi. UFS-sjóðir eru ekki róttæk frávik frá hefðbundinni fjárfestingarstefnu. Flestir þeirra skima einfaldlega út ákveðinn fjölda fyrirtækja sem skora lágt í sjálfbærni eða eru umdeild vegna siðferðislegra þátta, á meðan almennir vísitölusjóðir fylgja hefðbundnum markaðsvísitölum eins og S&P 500. Af hverju eru UFS-sjóðir taldir "woke" af sumum? Misskilningurinn felst í því að margir telja UFS-sjóði beina áherslunni eingöngu að grænum lausnum og framsæknum samfélagsmálum – á kostnað fjárhagslegrar ávöxtunar. Slík sýn hefur einkum fengið hljómgrunn í tilteknum ríkjum Bandaríkjanna, þar sem stjórnmálamenn hafa jafnvel reynt að takmarka UFS-fjárfestingar opinberra lífeyrissjóða á þeirri forsendu að slíkar fjárfestingar skili lakari ávöxtun. Sumt af þessari tortryggni byggir á áberandi UFS mistökum sem eru dregin fram sem „sönnun“ um að slíkar fjárfestingar séu varhugaverðar, eins og gjaldþrot ákveðinna sprotafyrirtækja á endurnýjanlegri orku sem stóðust ekki væntingar. Gagnrýnendur líta á slík dæmi sem sönnun þess að UFS-fjárfestingar séu í eðli sínu áhættusamar. Þetta er þó varhugaverð röksemdafærsla. Slíkar ályktanir eru sambærilegar því að afskrifa hlutabréfafjárfestingar í heild sinni vegna tilvika eins og Enron. Að horfa einungis til nokkurra fyrirtækja í vanda hunsar stærra samhengi: flestir UFS-sjóðir svipa til hefðbundinna vísitölusjóða, að undanskyldum ákveðnum undirhópi útilokaðra fyrirtækja. Hvað er í raun í UFS sjóðum? Vinsælustu UFS-sjóðirnir eru ekki verulega frábrugðnir hefðbundnum fjárfestingarsjóðum. Til að mynda inniheldur UFS-vísitala S&P 500 um 314 af 503 fyrirtækjum í hefðbundinni útgáfu S&P 500 vísitölunnar. Þetta þýðir að UFS-sjóðir halda um tveimur þriðju hluta hefðbundins eignasafns og útiloka einungis takmarkaðan fjölda fyrirtækja á grundvelli UFS-viðmiða. Sumir UFS-sjóðir útiloka enn færri. Flestir stærstu UFS-sjóðir innihalda vel þekkt fyrirtæki á borð við Apple, Microsoft og Meta (Facebook), auk stórfyrirtækja í heilbrigðis-, fjármála- og neysluvöruiðnaði. Þá er einnig horft til frammistöðu fyrirtækja í samanburði við aðra innan sama geira. ExxonMobil – olíufyrirtæki – er til dæmis hluti af S&P 500 UFS-vísitölunni, þar sem það stenst viðmið betur en margir samkeppnisaðilar. Vegna útilokana á tilteknum fyrirtækjum vega önnur fyrirtæki hlutfallslega meira innan UFS-sjóða. Þannig vega stórfyrirtæki eins og Apple að jafnaði meira í UFS-sjóðum en í hefðbundnum vísitölum. Helstu útilokanir UFS-sjóða beinast að fyrirtækjum sem stunda starfsemi í jarðefnaeldsneyti, vopnaframleiðslu, tóbaksframleiðslu, og búa við slaka stjórnarhætti eða hafa komið við sögu alvarlegra hneykslismála. Þrátt fyrir þessar útilokanir eru sjóðirnir ekki í eðli sínu áhættusamir. Þvert á móti hafa UFS-sjóðir oftar en ekki skilað betri ávöxtun en hefðbundnir sjóðir. Síðastliðin fimm ár hefur UFS-vísitalan fyrir S&P 500 skilað hærri samanlagðri ávöxtun en hefðbundin S&P 500 vísitala, sem gengur gegn þeirri hugmynd að útilokanir grafi endilega undan ávöxtun. Munurinn hefur þó verið lítill og sumar rannsóknir sýna andstæð áhrif – en þau eru jafnan óveruleg. UFS er fyrst og fremst sía, ekki róttæk breyting Fyrir fjárfesta sem vilja breiða markaðsáhættu en leggja jafnframt áherslu á sjálfbærni og ábyrga stjórnarhætti – í anda þeirrar kynslóðar sem nú er að taka við – geta UFS-sjóðir verið álitlegur kostur. Þeir bjóða upp á sambærilega eða jafnvel betri ávöxtun en hefðbundnir sjóðir, án þess að fórna fjárhagslegum markmiðum fyrir hugmyndafræði, heldur beina sjónum að framtíðarhæfum fyrirtækjum. Höfundur er dósent við Háskóla Íslands og situr í stjórn Almenna lífeyrissjóðsins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Már Wolfgang Mixa Fjármálamarkaðir Mest lesið Það er flókið að eiga næstum 500 milljarða króna á Íslandi Þórður Snær Júlíusson Skoðun Níðingsverk Jón Daníelsson Skoðun Það er betra fyrir okkur öll að Háskóli Íslands efli fjarnám Darri Rafn Hólmarsson Skoðun Þegar rafmagn hættir að vera sjálfsagður hlutur Árni B. Möller Skoðun Æji nei innflytjendur Davíð Aron Routley Skoðun 5.maí Alþjóðadagur ljósmæðra Unnur Berglind Friðriksdóttir Skoðun Lýðræði og framtíð RÚV: Tími til breytinga? Erling Valur Ingason Skoðun Stríðsglæpir sem munu ekki gleymast! Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Við höfum ekki efni á tvískinnungi SFS Vala Árnadóttir Skoðun Yfirfull fangelsi, brostið kerfi Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Skoðun Skoðun Meistaragráða í lífsreynslu Elín Ebba Ásmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórnvöld, Óskar á heima hér! Þóra Andrésdóttir skrifar Skoðun Dvel þú í draumahöll Hugrún Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Níðingsverk Jón Daníelsson skrifar Skoðun Umhverfi, heilsa og skólamáltíðir Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Æji nei innflytjendur Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Stríðsglæpir sem munu ekki gleymast! Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Samstaða, kjarkur og þor Björn Snæbjörnsson skrifar Skoðun Það er betra fyrir okkur öll að Háskóli Íslands efli fjarnám Darri Rafn Hólmarsson skrifar Skoðun Yfirfull fangelsi, brostið kerfi Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Þegar rafmagn hættir að vera sjálfsagður hlutur Árni B. Möller skrifar Skoðun Það er flókið að eiga næstum 500 milljarða króna á Íslandi Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lýðræði og framtíð RÚV: Tími til breytinga? Erling Valur Ingason skrifar Skoðun 5.maí Alþjóðadagur ljósmæðra Unnur Berglind Friðriksdóttir skrifar Skoðun Endurnýjun hugarfarsins Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Ferðamenn: Vanmetnir skattgreiðendur í íslensku hagkerfi Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Góð vísa... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Við höfum ekki efni á tvískinnungi SFS Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað getum við lært af Víetnamstríðinu? Einar Magnússon skrifar Skoðun Góður rekstur Mosfellsbæjar og framtíðin björt Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir ,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Fristund.is fyrir öll - líka eldra fólk Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir skrifar Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Á að sameina ÍSÍ og UMFÍ? Ómar Stefánsson skrifar Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir skrifar Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Sósíalistar á vaktinni í átta ár Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Sjá meira
Í nýlegu viðtali á Vísir.is sagði Arent Orri Jónsson Claessen, forseti Stúdentaráðs Háskóla Íslands, að Z-kynslóðin vilji að fyrirtæki starfi samkvæmt gildum sem hún lítur á sem leiðarljós. Í sama viðtali tók Sigurbjörg Guðmundsdóttir, varaforseti Stúdentaráðs í sama streng og sagði: „... áhersla okkar kynslóðar er mjög sterk á umhverfismálin, sjálfbærnimálin og jafnréttismálin.“ Slíkar áherslur endurspeglast í fjárfestingum sem byggja á umhverfis-, félags- og stjórnarlegum viðmiðum – eða UFS á íslensku, oft nefnt ESG á ensku (Environmental, Social and Governance). Þrátt fyrir þetta viðhorf telja sumir að fjárfestingar sem byggja á þessum þáttum séu í raun fjárhagslega óskynsamlegar. Gagnrýnendur telja slíkar fjárfestingar óarðbærar og knúnar áfram af hugmyndafræði – til dæmis með áherslu á sólarorku eða rafhlöðutækni – sem leiði til fjárhagslegs taps. Sumir fara svo langt að halda því fram að UFS-sjóðir snúist frekar um að ýta undir einhvers konar „woke“-hugmyndafræði en að skapa raunverulega ávöxtun. Nánari skoðun leiðir þó í ljós að slík gagnrýni byggist oft á misskilningi. UFS-sjóðir eru ekki róttæk frávik frá hefðbundinni fjárfestingarstefnu. Flestir þeirra skima einfaldlega út ákveðinn fjölda fyrirtækja sem skora lágt í sjálfbærni eða eru umdeild vegna siðferðislegra þátta, á meðan almennir vísitölusjóðir fylgja hefðbundnum markaðsvísitölum eins og S&P 500. Af hverju eru UFS-sjóðir taldir "woke" af sumum? Misskilningurinn felst í því að margir telja UFS-sjóði beina áherslunni eingöngu að grænum lausnum og framsæknum samfélagsmálum – á kostnað fjárhagslegrar ávöxtunar. Slík sýn hefur einkum fengið hljómgrunn í tilteknum ríkjum Bandaríkjanna, þar sem stjórnmálamenn hafa jafnvel reynt að takmarka UFS-fjárfestingar opinberra lífeyrissjóða á þeirri forsendu að slíkar fjárfestingar skili lakari ávöxtun. Sumt af þessari tortryggni byggir á áberandi UFS mistökum sem eru dregin fram sem „sönnun“ um að slíkar fjárfestingar séu varhugaverðar, eins og gjaldþrot ákveðinna sprotafyrirtækja á endurnýjanlegri orku sem stóðust ekki væntingar. Gagnrýnendur líta á slík dæmi sem sönnun þess að UFS-fjárfestingar séu í eðli sínu áhættusamar. Þetta er þó varhugaverð röksemdafærsla. Slíkar ályktanir eru sambærilegar því að afskrifa hlutabréfafjárfestingar í heild sinni vegna tilvika eins og Enron. Að horfa einungis til nokkurra fyrirtækja í vanda hunsar stærra samhengi: flestir UFS-sjóðir svipa til hefðbundinna vísitölusjóða, að undanskyldum ákveðnum undirhópi útilokaðra fyrirtækja. Hvað er í raun í UFS sjóðum? Vinsælustu UFS-sjóðirnir eru ekki verulega frábrugðnir hefðbundnum fjárfestingarsjóðum. Til að mynda inniheldur UFS-vísitala S&P 500 um 314 af 503 fyrirtækjum í hefðbundinni útgáfu S&P 500 vísitölunnar. Þetta þýðir að UFS-sjóðir halda um tveimur þriðju hluta hefðbundins eignasafns og útiloka einungis takmarkaðan fjölda fyrirtækja á grundvelli UFS-viðmiða. Sumir UFS-sjóðir útiloka enn færri. Flestir stærstu UFS-sjóðir innihalda vel þekkt fyrirtæki á borð við Apple, Microsoft og Meta (Facebook), auk stórfyrirtækja í heilbrigðis-, fjármála- og neysluvöruiðnaði. Þá er einnig horft til frammistöðu fyrirtækja í samanburði við aðra innan sama geira. ExxonMobil – olíufyrirtæki – er til dæmis hluti af S&P 500 UFS-vísitölunni, þar sem það stenst viðmið betur en margir samkeppnisaðilar. Vegna útilokana á tilteknum fyrirtækjum vega önnur fyrirtæki hlutfallslega meira innan UFS-sjóða. Þannig vega stórfyrirtæki eins og Apple að jafnaði meira í UFS-sjóðum en í hefðbundnum vísitölum. Helstu útilokanir UFS-sjóða beinast að fyrirtækjum sem stunda starfsemi í jarðefnaeldsneyti, vopnaframleiðslu, tóbaksframleiðslu, og búa við slaka stjórnarhætti eða hafa komið við sögu alvarlegra hneykslismála. Þrátt fyrir þessar útilokanir eru sjóðirnir ekki í eðli sínu áhættusamir. Þvert á móti hafa UFS-sjóðir oftar en ekki skilað betri ávöxtun en hefðbundnir sjóðir. Síðastliðin fimm ár hefur UFS-vísitalan fyrir S&P 500 skilað hærri samanlagðri ávöxtun en hefðbundin S&P 500 vísitala, sem gengur gegn þeirri hugmynd að útilokanir grafi endilega undan ávöxtun. Munurinn hefur þó verið lítill og sumar rannsóknir sýna andstæð áhrif – en þau eru jafnan óveruleg. UFS er fyrst og fremst sía, ekki róttæk breyting Fyrir fjárfesta sem vilja breiða markaðsáhættu en leggja jafnframt áherslu á sjálfbærni og ábyrga stjórnarhætti – í anda þeirrar kynslóðar sem nú er að taka við – geta UFS-sjóðir verið álitlegur kostur. Þeir bjóða upp á sambærilega eða jafnvel betri ávöxtun en hefðbundnir sjóðir, án þess að fórna fjárhagslegum markmiðum fyrir hugmyndafræði, heldur beina sjónum að framtíðarhæfum fyrirtækjum. Höfundur er dósent við Háskóla Íslands og situr í stjórn Almenna lífeyrissjóðsins.
Skoðun Góður rekstur Mosfellsbæjar og framtíðin björt Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir ,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar
Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar
Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar