Hvað skiptir okkur mestu máli? Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar 6. maí 2025 08:01 Þegar við hugsum um það sem mestu máli skiptir í lífinu, hvað kemur fyrst upp í hugann? Hvers óskum við þeim sem okkur þykir vænst um? Viljum við að þau verði rík og fræg eða heilbrigð og hamingjusöm? Flest okkar þekkja svarið. En samt virðist áhersla á efnahagsleg gæði vera ríkjandi. Af hverju er fólk tilbúið að fórna heilsu sinni og dýrmætum samverustundum með sínum nánustu fyrir veraldlega velgengni. Ef til vill má finna skýringar á þessum áherslum í því hvernig við skilgreinum velgengni og árangur. Samfélagið gefur stöðug merki um hvað sé eftirsóknarvert. Ef ríkidæmi, útlit eða frægð eru ávallt í forgrunni, til að mynda á samfélagsmiðlum og í fjölmiðlum, þá óhjákvæmilega beinist metnaður fólks að því. En samkvæmt rannsóknum þá eru tengslin við annað fólk sá þáttur sem stuðlar mest að raunverulegri hamingju og alvöru lífsgæðum. Af hverju borgum við fólki hærri laun fyrir að vinna með peninga en fólk? Það er umhugsunarvert að okkur finnist eðlilegt að borga fólki hærri laun fyrir að vinna með peninga en fólk. Með þessu sendum við þau skilaboð til unga fólksins að það sé meira virði að vinna með peninga en fólk. Dalai Lama á að hafa sagt að það sem komi honum mest á óvart við mannlega tilveru er að maðurinn fórni heilsu sinni til að eignast peninga. Síðan fórnar hann peningunum til að ná aftur heilsu sinni. Á sama tíma er hann svo spenntur fyrir framtíð sinni að hann nýtur ekki augnabliksins. Afleiðingin sé sú að hann lifir hvorki í nútíð né framtíð. Og hann lifi eins og hann muni aldrei deyja – og svo deyr hann án þess að hafa lifað í raun. Hvernig gerðist þetta og þarf þetta að vera svona? Það hefur ekki alltaf verið þannig að efnahagslegir þættir hafi verið taldir loka takmarkið í lífi fólks og í samfélaginu. Jafnvel Adam Smith, faðir nútíma hagfræði, sagði árið 1790 að hinn raunverulegi árangur stjórnvalda væri hversu hamingjusamir þegnarnir væru. Hagsvöxtur er mikilvæguren aukinn hagsvöxtur leiðir ekki alltaf til betri heilsu og hamingju. Það er því ekki nóg að vinna einungis að hagvexti og halda að því fylgi sjálfkrafa aukin lífsgæði, það þarf einnig að setja markmið um aukna velsæld og vinna markvisst að henni. Hagvöxtur sem leið að lokamarkmiðinu - velsæld Fjárhagslegu markmiðin, sem áttu að vera leið að lífsgæðum hafa allt í einu orðið að lokamarkmiði bæði stjórnvalda og einstaklinga. Ein ástæða þess er að það er auðveldara að mæla efnahagslegan vöxt en hamingju og lífsgæði. Þó það hafi ekki verið ætlunin þá tóku efnahagslegir mælikvarðar yfir. Mælikvarðarnir sem við notum hafa svo bein áhrif á val á aðgerðum eða eins og Joseph Stieglitz, nóbelsverðlaunahafi í hagfræði benti á „if you don´t measure the right thing, you don´t do the right thing“. Þessi þróun í samfélaginu hefur orðið til þess að metnaður margra beinist að efnahagslegum gróða – oft án þess að tekið sé tillit til þess hvaða áhrif það hefur á fólkið og jörðina. Krafa fárra um óendanlegan fjárhagslegan gróða án tillits til afleiðinganna hefur skapað gríðarlegan ójöfnuð, þar sem 8 ríkustu menn heims eiga jafn mikið og 3.6 milljarðar af fátækustu íbúum jarðar. Það er ljóst að við getum ekki haldið svona áfram þar sem við erum að ganga á auðlindir á ósjálfbæran hátt með þessari miklu efnishyggju. Það er ljóst að jörðin mun lifa af án okkar en við getum ekki lifað áfram á jörðinni nema við breytum einhverju. Hlýnun jarðar og kulnun fólks Hlýnun jarðar og kulnun fólks eru meðal alvarlegustu afleiðinga efnishyggjunnar og þær áskoranir verðum við að horfast í augu við. Við þurfum að velta fyrir okkur hvernig við gefum gildum eins og tengslum, samkennd og kærleika meira vægi. Hjá frumbyggjum Ástrala er velgengni skilgreind sem tengsl, þau sem ná mestum árangri í lífinu eru þau sem hafa sterkustu tengslin, við sig sjálf, jörðina og annað fólk. Hvernig myndi heimurinn líta út ef velgengni og árangur væru metin eftir styrk tengsla? Velsældarþing – í hvernig samfélagi viljum við búa í? Velsældarhagkerfi, eða wellbeing economy, er nálgun eða hugmyndafræði þar sem velferð, sjálfbærni og samfélagslegs gæði fá vægi og þar sem efnahagslegur árangur er leið, en ekki markmið í sjálfu sér. Á Velsældarþinginu í Hörpu, 8.-9. maí næstkomandi koma saman fulltrúar úr háskólasamfélaginu, stjórnvöldum, atvinnulífinu og almenningur til að ræða þessar áskoranir og hvernig við gefum þeim gildum meira vægi í samfélaginu sem leiða til aukinna lífsgæða fyrir fólk og jörðina svo við getum tryggt sjálfbærni fólks og jarðarinnar á sama tíma. Verndari Velsældarþingsins er forseti Íslands, Halla Tómasdóttir, sem hefur talað skýrt fyrir því að við þurfum að byggja hagkerfi og stefnu á grundvelli lífsgæða, tengsla og sjálfbærni. Nánari upplýsingar má finna hér: https://www.wellbeingeconomyforum.com/ Höfundur er forseti Velsældarþingsins og sviðstjóri lýðheilsusviðs hjá Embætti landlæknis. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Heilsa Embætti landlæknis Mest lesið Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Sjá meira
Þegar við hugsum um það sem mestu máli skiptir í lífinu, hvað kemur fyrst upp í hugann? Hvers óskum við þeim sem okkur þykir vænst um? Viljum við að þau verði rík og fræg eða heilbrigð og hamingjusöm? Flest okkar þekkja svarið. En samt virðist áhersla á efnahagsleg gæði vera ríkjandi. Af hverju er fólk tilbúið að fórna heilsu sinni og dýrmætum samverustundum með sínum nánustu fyrir veraldlega velgengni. Ef til vill má finna skýringar á þessum áherslum í því hvernig við skilgreinum velgengni og árangur. Samfélagið gefur stöðug merki um hvað sé eftirsóknarvert. Ef ríkidæmi, útlit eða frægð eru ávallt í forgrunni, til að mynda á samfélagsmiðlum og í fjölmiðlum, þá óhjákvæmilega beinist metnaður fólks að því. En samkvæmt rannsóknum þá eru tengslin við annað fólk sá þáttur sem stuðlar mest að raunverulegri hamingju og alvöru lífsgæðum. Af hverju borgum við fólki hærri laun fyrir að vinna með peninga en fólk? Það er umhugsunarvert að okkur finnist eðlilegt að borga fólki hærri laun fyrir að vinna með peninga en fólk. Með þessu sendum við þau skilaboð til unga fólksins að það sé meira virði að vinna með peninga en fólk. Dalai Lama á að hafa sagt að það sem komi honum mest á óvart við mannlega tilveru er að maðurinn fórni heilsu sinni til að eignast peninga. Síðan fórnar hann peningunum til að ná aftur heilsu sinni. Á sama tíma er hann svo spenntur fyrir framtíð sinni að hann nýtur ekki augnabliksins. Afleiðingin sé sú að hann lifir hvorki í nútíð né framtíð. Og hann lifi eins og hann muni aldrei deyja – og svo deyr hann án þess að hafa lifað í raun. Hvernig gerðist þetta og þarf þetta að vera svona? Það hefur ekki alltaf verið þannig að efnahagslegir þættir hafi verið taldir loka takmarkið í lífi fólks og í samfélaginu. Jafnvel Adam Smith, faðir nútíma hagfræði, sagði árið 1790 að hinn raunverulegi árangur stjórnvalda væri hversu hamingjusamir þegnarnir væru. Hagsvöxtur er mikilvæguren aukinn hagsvöxtur leiðir ekki alltaf til betri heilsu og hamingju. Það er því ekki nóg að vinna einungis að hagvexti og halda að því fylgi sjálfkrafa aukin lífsgæði, það þarf einnig að setja markmið um aukna velsæld og vinna markvisst að henni. Hagvöxtur sem leið að lokamarkmiðinu - velsæld Fjárhagslegu markmiðin, sem áttu að vera leið að lífsgæðum hafa allt í einu orðið að lokamarkmiði bæði stjórnvalda og einstaklinga. Ein ástæða þess er að það er auðveldara að mæla efnahagslegan vöxt en hamingju og lífsgæði. Þó það hafi ekki verið ætlunin þá tóku efnahagslegir mælikvarðar yfir. Mælikvarðarnir sem við notum hafa svo bein áhrif á val á aðgerðum eða eins og Joseph Stieglitz, nóbelsverðlaunahafi í hagfræði benti á „if you don´t measure the right thing, you don´t do the right thing“. Þessi þróun í samfélaginu hefur orðið til þess að metnaður margra beinist að efnahagslegum gróða – oft án þess að tekið sé tillit til þess hvaða áhrif það hefur á fólkið og jörðina. Krafa fárra um óendanlegan fjárhagslegan gróða án tillits til afleiðinganna hefur skapað gríðarlegan ójöfnuð, þar sem 8 ríkustu menn heims eiga jafn mikið og 3.6 milljarðar af fátækustu íbúum jarðar. Það er ljóst að við getum ekki haldið svona áfram þar sem við erum að ganga á auðlindir á ósjálfbæran hátt með þessari miklu efnishyggju. Það er ljóst að jörðin mun lifa af án okkar en við getum ekki lifað áfram á jörðinni nema við breytum einhverju. Hlýnun jarðar og kulnun fólks Hlýnun jarðar og kulnun fólks eru meðal alvarlegustu afleiðinga efnishyggjunnar og þær áskoranir verðum við að horfast í augu við. Við þurfum að velta fyrir okkur hvernig við gefum gildum eins og tengslum, samkennd og kærleika meira vægi. Hjá frumbyggjum Ástrala er velgengni skilgreind sem tengsl, þau sem ná mestum árangri í lífinu eru þau sem hafa sterkustu tengslin, við sig sjálf, jörðina og annað fólk. Hvernig myndi heimurinn líta út ef velgengni og árangur væru metin eftir styrk tengsla? Velsældarþing – í hvernig samfélagi viljum við búa í? Velsældarhagkerfi, eða wellbeing economy, er nálgun eða hugmyndafræði þar sem velferð, sjálfbærni og samfélagslegs gæði fá vægi og þar sem efnahagslegur árangur er leið, en ekki markmið í sjálfu sér. Á Velsældarþinginu í Hörpu, 8.-9. maí næstkomandi koma saman fulltrúar úr háskólasamfélaginu, stjórnvöldum, atvinnulífinu og almenningur til að ræða þessar áskoranir og hvernig við gefum þeim gildum meira vægi í samfélaginu sem leiða til aukinna lífsgæða fyrir fólk og jörðina svo við getum tryggt sjálfbærni fólks og jarðarinnar á sama tíma. Verndari Velsældarþingsins er forseti Íslands, Halla Tómasdóttir, sem hefur talað skýrt fyrir því að við þurfum að byggja hagkerfi og stefnu á grundvelli lífsgæða, tengsla og sjálfbærni. Nánari upplýsingar má finna hér: https://www.wellbeingeconomyforum.com/ Höfundur er forseti Velsældarþingsins og sviðstjóri lýðheilsusviðs hjá Embætti landlæknis.
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun