Áður en íslenskan leysist upp Gamithra Marga skrifar 13. maí 2025 11:02 Verður íslenskan undir í hnattvæðingunni? Stafrænum rýmum, fólksflutningum, fjarvinnu og ferðalögum mun alltaf fylgja ákveðin alþjóðleg menningarblöndun. Hún mun í auknum mæli síast inn í íslenska tungu, menningu, fegurð, brandara og sérþekkingu sem í tungumálinu býr. Að skapa rými fyrir íslensku í æ einsleitari menningarheimi er ekki hugmynd sem eingöngu sprettur úr þjóðarstolti. Rétt eins og líffræðilegur fjölbreytileiki styrkir vistkerfi og gerir þau betur í stakk búin til að standast áföll og breytingar, þá er fjölbreytni í hugsun og sköpun lykilinn að seiglu samfélagsins. Slíkt dregur jafnframt úr menningarlegri spennu milli Íslendinga og innflytjenda (eins og ég sjálf er), í aðstæðum þar sem báðir leitast við að halda í sína eigin sjálfsmynd. Tungumálið er lykillinn að sérstæðri og margslunginni sál menningarinnar og tungumálakennsla því mikilvæg til að fólki takist að skilja hvert annað. Í samtölum og hversdagslegum erindum, já, en fyrst og fremst í ákveðinni samkennd og samheldni sem fylgir því að skilja. Þegar við lærum ný tungumál kynnumst við ekki bara nýjum orðum yfir kunnuglega hluti, við rjúfum menningarmörk. Við kynnumst heimum þar sem hlutirnir eru hugsaðir öðruvísi, skynjaðir öðruvísi, og uppgötvum nýja, smáa hluti til að gleðjast yfir. Ég get svo sannarlega staðfest hve mikil gleði fylgir því að fatta loksins einkabrandarana í fréttunum, pólítísku vísanirnar í áramótaskaupinu og það að uppgötva áður óaðgengilega króka og kima Internetsins. Þannig upplifum við loks þá tilfinningu að tilheyra. Við fáum að vera með. Af hverju reyna þau bara ekki að læra? Það er hins vegar krefjandi og vandasamt að kenna tungumál. Það er auðvelt að kenna orðaforða, en það að skapa sjálfstraust og öryggi til að takast á við aðstæður þar sem nota þarf nýtt og ókunnugt táknkerfi, gera mistök frammi fyrir öðrum tilfinningaverum, og þróa með sér menningarlegt innsæi er flókin og tilfinningalega viðkvæm áskorun. Fátt reynir jafn mikið á fólk og það að tjá sig á nýju tungumáli, ekki síst vegna þess niðurbrots sjálfsmyndar og tilheyrandi tilfinningalegu flækju sem því fylgir. Að varðveita þá menningu sem í tungumálinu býr er margslungið verkefni sem tekst best þegar það er í höndum fjölbreyttra einstaklinga með öllum sínum mannlegu eiginleikum – mistökum, frávikum frá málvenjum, þágufallssýkinni, húmor og blæbrigðum. Það er í eðli sínu mennskt, síbreytilegt og ófullkomið, og þar af leiðandi ekki eitthvað sem við getum beðið eftir að gervigreindin sjálfvirknivæði. Hins vegar er of dýrt og seinlegt að láta kennsluferlið alfarið vera í höndum mannfólks. Persónuleg kennsla, svo sem einkakennsla eða námskeið, mun alltaf vera kostnaðarsöm svo lengi sem tími og athygli fólks eru verðmæt. Þetta gerir tungumálanám oft óaðgengilegt fyrir þau sem helst þurfa á því að halda – láglaunafólk, fjölskyldur og skapandi einstaklinga. Með aukinni útbreiðslu enskunnar getum við vissulega átt samskipti á sameiginlegum grunni, en þá dregur jafnframt úr notkun eigin tungumáls í daglegu lífi, sem gerir það enn torveldara að tileinka sér nýtt mál eingöngu í gegnum dagleg samskipti. Getur tæknin bjargað íslenskunni? Við verðum að nýta möguleika tækninnar til að gera aðlögunarferlið nægjanlega aðgengilegt án þess að hún svipti okkur mannlegum eiginleikum, sérvisku og margbreytileika. En verkefnið að fanga og skrásetja menningu á að vera erfitt, tímafrekt og mannlegt. Ég fór fyrir þremur árum af stað með það markmið að nýta tæknibakgrunn minn og reynslu af íslenskunámi til að lækka aðgengisþröskuldinn að því. Ég komst fljótt að því að sú fjármögnun sem er í boði í dag fellur oftast í einn af þremur flokkum: annars vegar gróðadrifnar nýsköpunarhugmyndir styrktar af áhættufjárfestum og Tækniþróunarsjóði sem elta skilvirkni og mælanlegan árangur; fræðilegar rannsóknir sem ekki miða að því að koma nýjum hagnýtum tólum og verkfærum í hendur fólks sem þurfa að þeim að halda; eða menningarverkefni félagasamtaka sem sjaldnast gera ráð fyrir tækniþróun eða viðhaldi. En án nýsköpunar deyr menningin og án menningar missir nýsköpunin það mannlega og það flókna sem við viljum síst tapa. Verkefnið að bjarga íslenskri menningu með tækni má ekki vera rekið eingöngu í hagnaðarskyni né miðast að skjótfengnum gróða á kostnað menningarlegra verðmæta. Einkageirinn einn mun ekki redda þessu fyrir okkur. Áhersla á fjárhagslegan ávinning í tækniverkefnum leiðir iðulega til niðurskurðar og sparnaðar; hún dregur úr margbreytileika og vinnur gegn þeim fjölbreytileika sem við einmitt viljum vernda. Þó verða verkefni að vera fjárhagslega sjálfbær ef þau eiga að dafna. Það að vernda menningu þýðir að styðja þarf við fjölbreytt verkefni og starfshætti og styrkja mismunandi fjármögnunarleiðir, aðferðir og mælikvarða. Við þurfum ný viðmið sem meta bæði fjárhagslegan ávinning og menningarlegt gildi frekar en að ýta menningunni og pólítikinni út úr nýsköpunarbransanum og nýsköpunarhugsun út úr listunum og akademíunni. Nauðsynlegt er að styrkja samstarf milli sprotafyrirtækja, skapandi greina, rótgróinna fyrirtækja og háskólasamfélagsins. Á öld gervigreindar verða vísindi, viðskiptalíf, tækni, hugvísindi og listir að sameina krafta sína til að skapa það Ísland sem við viljum búa í áður en það tapast í alþjóðlegri spegilmynd 21. aldarinnar. TVÍK, Samtök um mannvæna tækni og East of Moon standa fyrir viðburð á Icelandic Innovation Week með það að markmiði að spyrja gagnrýnna spurninga um nýsköpun á Íslandi. Viðburðurinn verður haldinn þann 15. maí klukkan 15:00 í hafnar.haus á Tryggvagötu 17. Höfundur er innflytjandi og stofnandi TVÍK. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Íslensk tunga Innflytjendamál Mest lesið Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Sjá meira
Verður íslenskan undir í hnattvæðingunni? Stafrænum rýmum, fólksflutningum, fjarvinnu og ferðalögum mun alltaf fylgja ákveðin alþjóðleg menningarblöndun. Hún mun í auknum mæli síast inn í íslenska tungu, menningu, fegurð, brandara og sérþekkingu sem í tungumálinu býr. Að skapa rými fyrir íslensku í æ einsleitari menningarheimi er ekki hugmynd sem eingöngu sprettur úr þjóðarstolti. Rétt eins og líffræðilegur fjölbreytileiki styrkir vistkerfi og gerir þau betur í stakk búin til að standast áföll og breytingar, þá er fjölbreytni í hugsun og sköpun lykilinn að seiglu samfélagsins. Slíkt dregur jafnframt úr menningarlegri spennu milli Íslendinga og innflytjenda (eins og ég sjálf er), í aðstæðum þar sem báðir leitast við að halda í sína eigin sjálfsmynd. Tungumálið er lykillinn að sérstæðri og margslunginni sál menningarinnar og tungumálakennsla því mikilvæg til að fólki takist að skilja hvert annað. Í samtölum og hversdagslegum erindum, já, en fyrst og fremst í ákveðinni samkennd og samheldni sem fylgir því að skilja. Þegar við lærum ný tungumál kynnumst við ekki bara nýjum orðum yfir kunnuglega hluti, við rjúfum menningarmörk. Við kynnumst heimum þar sem hlutirnir eru hugsaðir öðruvísi, skynjaðir öðruvísi, og uppgötvum nýja, smáa hluti til að gleðjast yfir. Ég get svo sannarlega staðfest hve mikil gleði fylgir því að fatta loksins einkabrandarana í fréttunum, pólítísku vísanirnar í áramótaskaupinu og það að uppgötva áður óaðgengilega króka og kima Internetsins. Þannig upplifum við loks þá tilfinningu að tilheyra. Við fáum að vera með. Af hverju reyna þau bara ekki að læra? Það er hins vegar krefjandi og vandasamt að kenna tungumál. Það er auðvelt að kenna orðaforða, en það að skapa sjálfstraust og öryggi til að takast á við aðstæður þar sem nota þarf nýtt og ókunnugt táknkerfi, gera mistök frammi fyrir öðrum tilfinningaverum, og þróa með sér menningarlegt innsæi er flókin og tilfinningalega viðkvæm áskorun. Fátt reynir jafn mikið á fólk og það að tjá sig á nýju tungumáli, ekki síst vegna þess niðurbrots sjálfsmyndar og tilheyrandi tilfinningalegu flækju sem því fylgir. Að varðveita þá menningu sem í tungumálinu býr er margslungið verkefni sem tekst best þegar það er í höndum fjölbreyttra einstaklinga með öllum sínum mannlegu eiginleikum – mistökum, frávikum frá málvenjum, þágufallssýkinni, húmor og blæbrigðum. Það er í eðli sínu mennskt, síbreytilegt og ófullkomið, og þar af leiðandi ekki eitthvað sem við getum beðið eftir að gervigreindin sjálfvirknivæði. Hins vegar er of dýrt og seinlegt að láta kennsluferlið alfarið vera í höndum mannfólks. Persónuleg kennsla, svo sem einkakennsla eða námskeið, mun alltaf vera kostnaðarsöm svo lengi sem tími og athygli fólks eru verðmæt. Þetta gerir tungumálanám oft óaðgengilegt fyrir þau sem helst þurfa á því að halda – láglaunafólk, fjölskyldur og skapandi einstaklinga. Með aukinni útbreiðslu enskunnar getum við vissulega átt samskipti á sameiginlegum grunni, en þá dregur jafnframt úr notkun eigin tungumáls í daglegu lífi, sem gerir það enn torveldara að tileinka sér nýtt mál eingöngu í gegnum dagleg samskipti. Getur tæknin bjargað íslenskunni? Við verðum að nýta möguleika tækninnar til að gera aðlögunarferlið nægjanlega aðgengilegt án þess að hún svipti okkur mannlegum eiginleikum, sérvisku og margbreytileika. En verkefnið að fanga og skrásetja menningu á að vera erfitt, tímafrekt og mannlegt. Ég fór fyrir þremur árum af stað með það markmið að nýta tæknibakgrunn minn og reynslu af íslenskunámi til að lækka aðgengisþröskuldinn að því. Ég komst fljótt að því að sú fjármögnun sem er í boði í dag fellur oftast í einn af þremur flokkum: annars vegar gróðadrifnar nýsköpunarhugmyndir styrktar af áhættufjárfestum og Tækniþróunarsjóði sem elta skilvirkni og mælanlegan árangur; fræðilegar rannsóknir sem ekki miða að því að koma nýjum hagnýtum tólum og verkfærum í hendur fólks sem þurfa að þeim að halda; eða menningarverkefni félagasamtaka sem sjaldnast gera ráð fyrir tækniþróun eða viðhaldi. En án nýsköpunar deyr menningin og án menningar missir nýsköpunin það mannlega og það flókna sem við viljum síst tapa. Verkefnið að bjarga íslenskri menningu með tækni má ekki vera rekið eingöngu í hagnaðarskyni né miðast að skjótfengnum gróða á kostnað menningarlegra verðmæta. Einkageirinn einn mun ekki redda þessu fyrir okkur. Áhersla á fjárhagslegan ávinning í tækniverkefnum leiðir iðulega til niðurskurðar og sparnaðar; hún dregur úr margbreytileika og vinnur gegn þeim fjölbreytileika sem við einmitt viljum vernda. Þó verða verkefni að vera fjárhagslega sjálfbær ef þau eiga að dafna. Það að vernda menningu þýðir að styðja þarf við fjölbreytt verkefni og starfshætti og styrkja mismunandi fjármögnunarleiðir, aðferðir og mælikvarða. Við þurfum ný viðmið sem meta bæði fjárhagslegan ávinning og menningarlegt gildi frekar en að ýta menningunni og pólítikinni út úr nýsköpunarbransanum og nýsköpunarhugsun út úr listunum og akademíunni. Nauðsynlegt er að styrkja samstarf milli sprotafyrirtækja, skapandi greina, rótgróinna fyrirtækja og háskólasamfélagsins. Á öld gervigreindar verða vísindi, viðskiptalíf, tækni, hugvísindi og listir að sameina krafta sína til að skapa það Ísland sem við viljum búa í áður en það tapast í alþjóðlegri spegilmynd 21. aldarinnar. TVÍK, Samtök um mannvæna tækni og East of Moon standa fyrir viðburð á Icelandic Innovation Week með það að markmiði að spyrja gagnrýnna spurninga um nýsköpun á Íslandi. Viðburðurinn verður haldinn þann 15. maí klukkan 15:00 í hafnar.haus á Tryggvagötu 17. Höfundur er innflytjandi og stofnandi TVÍK.
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun