Landsvirkjun semur lög um bráðabirgðavirkjanir Snæbjörn Guðmundsson skrifar 19. maí 2025 08:02 Þann 15. janúar síðastliðinn féll sögulegur dómur í máli landeigenda við Þjórsá gegn ríkinu og Landsvirkjun þar sem virkjanaleyfi fyrir Hvammsvirkjun var ógilt. Aldrei fyrr hafði íslenskur dómstóll ógilt virkjunarleyfi. Þó forstjóri Landsvirkjunar segði dóminn hafa komið mjög á óvart er augljóst að ríkisvaldið bjóst við þessum úrskurði enda sat það á tveggja ára gömlu lögfræðiáliti lagaprófessors sem gekk í sömu átt. Þremur vikum síðar var líka nýtt frumvarp komið í gegnum ríkisstjórn og inn á borð Alþingis, í daglegu tali kallað „Hvammsvirkjunarfrumvarpið“. Þegar Jóhann Páll Jóhannsson, umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra, mælti fyrir frumvarpinu þann 12. febrúar sagði hann beinlínis í pontu: „Tilgangur frumvarpsins er að bregðast við niðurstöðu dóms Héraðsdóms Reykjavíkur frá 15. janúar síðastliðnum í máli nr. E-2457/2024.“ Mannréttindabrot Þegar ráðherra mælti fyrir frumvarpinu höfðu ríkið og Landsvirkjun þegar tekið sameiginlega ákvörðun um að áfrýja dómnum til hæstaréttar. Ríkið stóð því í miðju dómsmáli þegar ráðherra ákvað að leggja fram frumvarp sem viðbragð við ógildingu virkjanaleyfisins. Það eitt og sér er að áliti margra löglærðra, sem tjáðu sig um frumvarpið, brot á mannréttindum landeigendanna samkvæmt bæði stjórnarskrá Íslands og Mannréttindasáttmála Evrópu. Afleiðing þessa er að landeigendur eru sviptir réttlátri málsmeðferð fyrir dómstólum í máli þar sem stjórnarskrárvarinn eignarréttur þeirra er undir. Engin greining ráðuneytisins fylgdi frumvarpinu á því hvort frumvarpið standist yfir höfuð meginregluna um þrískiptingu ríkisvaldsins og stjórnarskrá. Vart kemur á óvart að margir urðu til að gagnrýna frumvarpið. Landsvirkjun semur lög En 12. febrúar mælti umhverfisráðherra ekki aðeins fyrir Hvammsvirkjunarfrumvarpinu, heldur áttu stjórnendur í ráðuneyti hans fyrri fund af tveimur með sjálfri Landsvirkjun um efni frumvarpsins. Þetta hefur ekki áður komið fram í opinberri umræðu. Það sem meira er, strax kl. 8:10 daginn eftir, að morgni 13. febrúar, hittist sama fólk aftur. Þá hafði bæst í hópinn pólitískur aðstoðarmaður ráðherrans, sem rétt áður hafði yfirgefið yfirlögfræðingsstöðu sína hjá Samtökum iðnaðarins. Fundarefnið? Jú, það var aftur hið nýframlagða Hvammsvirkjunarfrumvarp en nú áttu aðstoðarforstjóri og yfirlögfræðingur Landsvirkjunar það erindi við stjórnendur í umhverfisráðuneytinu að breyta frumvarpinu og setja inn algjörlega nýtt ákvæði í raforkulög sem heimilaði virkjunarleyfi til bráðabirgða. Þetta og fleira tengt meðferð Alþingis á frumvarpinu kemur fram í stuttum fundarpunktum ráðuneytisins sem fylgja greininni. Lesið þetta aftur, hægt og rólega: Ríkið og Landsvirkjun, áfrýjendur í sameiginlegu dómsmáli vegna ógildingar leyfa fyrir Hvammsvirkjun, hittust tvo daga í röð til að ræða nýtt frumvarp til Alþingis sem ætlað er að bjarga þeim í dómsmáli sem þau töpuðu. Til umræðu á fundunum var meðal annars hvernig mætti bæta ákvæði um bráðabirgðavirkjunarleyfi í frumvarpið í samræmi við aðrar umdeildar bráðabirgðaheimildir í t.d. lögum um fiskeldi, sem hafa sætt athugasemdum eftirlitsstofnunar EFTA allar götur frá því þær voru settar. Virkjun til bráðabirgða til að bregðast við dómi? Nú í síðustu viku gerði stjórnarmeirihlutinn í umhverfis- og samgöngunefnd sér svo lítið fyrir og lagði einmitt til hina Landsvirkjunarættuðu tillögu, sem barst til þeirra í gegnum ráðuneytið, um að bætt yrði við raforkulög heimild til að veita virkjunarleyfi til bráðabirgða. Hvernig allsherjarvirkjunarframkvæmdir með stíflugerð, nýjum lónum, jarðgangnagerð, skurðgrefti og uppsetningu vélbúnaðar eigi að vera „til bráðabirgða“ skilur þó enginn sem greinarhöfundur hefur spurt. Og hver ætli þörfin sé svo fyrir slíkt bráðabirgðaleyfi?Það skyldi þó ekki vera að koma sér hjá stjórnarskrá og reglum sem við höfum tekið upp vegna EES-samningsins? Landsvirkjun ráðskast með ráðherra og Alþingi Ætla Jóhann Páll Jóhannsson og Alþingi að láta ota sér út í það að hafa virt að vettugi sjálfa stjórnarskrána, EES-samninginn og réttindi almennings til réttlátrar málsmeðferðar fyrir dómstólum? Telst það ekkert tiltökumál að umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytið eigi fundi með samáfrýjanda í dómsmáli sem snýr að vernd náttúrunnar og réttindum borgaranna – þar sem rætt er um efni frumvarps sem beinlínis er stefnt gegn þeirri vernd náttúru og réttindum borgaranna sem dómsmálið snýst um? Telur ráðherrann eðlilegt að aðstoðarmaður hans ræði við yfirlögfræðing og aðstoðarforstjóra Landsvirkjunar um það hvernig hægt sé að breyta lögum í miðju dómsmáli svo endanlegur dómur hafi ekki áhrif á framkvæmdir við Hvammsvirkjun? Og láti svo ráðuneytið leggja svokallaða „breytingartillögu“ fyrir umhverfis- og samgöngunefnd að ósk Landsvirkjunar? Þetta eru vond og ósæmileg vinnubrögð gagnvart Alþingi og almenningi. Það er stjórnsýslunni ekki sæmandi að eftirláta Landsvirkjun að bjarga áratugalöngu eigin klúðri við undirbúning Hvammsvirkjunar, og segja Alþingi fyrir verkum með heimasmíðuðu lagafrumvarpi sem gengur gegn EES-samningnum, stjórnarskrá, vernd náttúru og réttlátri málsmeðferð borgaranna. Höfundur er jarðfræðingur og formaður Náttúrugriða. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Snæbjörn Guðmundsson Deilur um Hvammsvirkjun Landsvirkjun Orkumál Umhverfismál Vatnsaflsvirkjanir Mest lesið Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson Skoðun Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir Skoðun Halldór 05.07.2025 Halldór Baldursson Halldór Að flokka hver vinnur og hver tapar Tryggvi Rúnar Brynjarsson Skoðun Skoðun Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson skrifar Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon skrifar Skoðun Að flokka hver vinnur og hver tapar Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal skrifar Skoðun Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Vonir um vopnahlé eins og hálmstrá Sveinn Rúnar Hauksson skrifar Skoðun Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson skrifar Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir skrifar Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hagkvæmur kostur utan friðlands Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Sjá meira
Þann 15. janúar síðastliðinn féll sögulegur dómur í máli landeigenda við Þjórsá gegn ríkinu og Landsvirkjun þar sem virkjanaleyfi fyrir Hvammsvirkjun var ógilt. Aldrei fyrr hafði íslenskur dómstóll ógilt virkjunarleyfi. Þó forstjóri Landsvirkjunar segði dóminn hafa komið mjög á óvart er augljóst að ríkisvaldið bjóst við þessum úrskurði enda sat það á tveggja ára gömlu lögfræðiáliti lagaprófessors sem gekk í sömu átt. Þremur vikum síðar var líka nýtt frumvarp komið í gegnum ríkisstjórn og inn á borð Alþingis, í daglegu tali kallað „Hvammsvirkjunarfrumvarpið“. Þegar Jóhann Páll Jóhannsson, umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra, mælti fyrir frumvarpinu þann 12. febrúar sagði hann beinlínis í pontu: „Tilgangur frumvarpsins er að bregðast við niðurstöðu dóms Héraðsdóms Reykjavíkur frá 15. janúar síðastliðnum í máli nr. E-2457/2024.“ Mannréttindabrot Þegar ráðherra mælti fyrir frumvarpinu höfðu ríkið og Landsvirkjun þegar tekið sameiginlega ákvörðun um að áfrýja dómnum til hæstaréttar. Ríkið stóð því í miðju dómsmáli þegar ráðherra ákvað að leggja fram frumvarp sem viðbragð við ógildingu virkjanaleyfisins. Það eitt og sér er að áliti margra löglærðra, sem tjáðu sig um frumvarpið, brot á mannréttindum landeigendanna samkvæmt bæði stjórnarskrá Íslands og Mannréttindasáttmála Evrópu. Afleiðing þessa er að landeigendur eru sviptir réttlátri málsmeðferð fyrir dómstólum í máli þar sem stjórnarskrárvarinn eignarréttur þeirra er undir. Engin greining ráðuneytisins fylgdi frumvarpinu á því hvort frumvarpið standist yfir höfuð meginregluna um þrískiptingu ríkisvaldsins og stjórnarskrá. Vart kemur á óvart að margir urðu til að gagnrýna frumvarpið. Landsvirkjun semur lög En 12. febrúar mælti umhverfisráðherra ekki aðeins fyrir Hvammsvirkjunarfrumvarpinu, heldur áttu stjórnendur í ráðuneyti hans fyrri fund af tveimur með sjálfri Landsvirkjun um efni frumvarpsins. Þetta hefur ekki áður komið fram í opinberri umræðu. Það sem meira er, strax kl. 8:10 daginn eftir, að morgni 13. febrúar, hittist sama fólk aftur. Þá hafði bæst í hópinn pólitískur aðstoðarmaður ráðherrans, sem rétt áður hafði yfirgefið yfirlögfræðingsstöðu sína hjá Samtökum iðnaðarins. Fundarefnið? Jú, það var aftur hið nýframlagða Hvammsvirkjunarfrumvarp en nú áttu aðstoðarforstjóri og yfirlögfræðingur Landsvirkjunar það erindi við stjórnendur í umhverfisráðuneytinu að breyta frumvarpinu og setja inn algjörlega nýtt ákvæði í raforkulög sem heimilaði virkjunarleyfi til bráðabirgða. Þetta og fleira tengt meðferð Alþingis á frumvarpinu kemur fram í stuttum fundarpunktum ráðuneytisins sem fylgja greininni. Lesið þetta aftur, hægt og rólega: Ríkið og Landsvirkjun, áfrýjendur í sameiginlegu dómsmáli vegna ógildingar leyfa fyrir Hvammsvirkjun, hittust tvo daga í röð til að ræða nýtt frumvarp til Alþingis sem ætlað er að bjarga þeim í dómsmáli sem þau töpuðu. Til umræðu á fundunum var meðal annars hvernig mætti bæta ákvæði um bráðabirgðavirkjunarleyfi í frumvarpið í samræmi við aðrar umdeildar bráðabirgðaheimildir í t.d. lögum um fiskeldi, sem hafa sætt athugasemdum eftirlitsstofnunar EFTA allar götur frá því þær voru settar. Virkjun til bráðabirgða til að bregðast við dómi? Nú í síðustu viku gerði stjórnarmeirihlutinn í umhverfis- og samgöngunefnd sér svo lítið fyrir og lagði einmitt til hina Landsvirkjunarættuðu tillögu, sem barst til þeirra í gegnum ráðuneytið, um að bætt yrði við raforkulög heimild til að veita virkjunarleyfi til bráðabirgða. Hvernig allsherjarvirkjunarframkvæmdir með stíflugerð, nýjum lónum, jarðgangnagerð, skurðgrefti og uppsetningu vélbúnaðar eigi að vera „til bráðabirgða“ skilur þó enginn sem greinarhöfundur hefur spurt. Og hver ætli þörfin sé svo fyrir slíkt bráðabirgðaleyfi?Það skyldi þó ekki vera að koma sér hjá stjórnarskrá og reglum sem við höfum tekið upp vegna EES-samningsins? Landsvirkjun ráðskast með ráðherra og Alþingi Ætla Jóhann Páll Jóhannsson og Alþingi að láta ota sér út í það að hafa virt að vettugi sjálfa stjórnarskrána, EES-samninginn og réttindi almennings til réttlátrar málsmeðferðar fyrir dómstólum? Telst það ekkert tiltökumál að umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytið eigi fundi með samáfrýjanda í dómsmáli sem snýr að vernd náttúrunnar og réttindum borgaranna – þar sem rætt er um efni frumvarps sem beinlínis er stefnt gegn þeirri vernd náttúru og réttindum borgaranna sem dómsmálið snýst um? Telur ráðherrann eðlilegt að aðstoðarmaður hans ræði við yfirlögfræðing og aðstoðarforstjóra Landsvirkjunar um það hvernig hægt sé að breyta lögum í miðju dómsmáli svo endanlegur dómur hafi ekki áhrif á framkvæmdir við Hvammsvirkjun? Og láti svo ráðuneytið leggja svokallaða „breytingartillögu“ fyrir umhverfis- og samgöngunefnd að ósk Landsvirkjunar? Þetta eru vond og ósæmileg vinnubrögð gagnvart Alþingi og almenningi. Það er stjórnsýslunni ekki sæmandi að eftirláta Landsvirkjun að bjarga áratugalöngu eigin klúðri við undirbúning Hvammsvirkjunar, og segja Alþingi fyrir verkum með heimasmíðuðu lagafrumvarpi sem gengur gegn EES-samningnum, stjórnarskrá, vernd náttúru og réttlátri málsmeðferð borgaranna. Höfundur er jarðfræðingur og formaður Náttúrugriða.
Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun
Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir Skoðun
Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun
Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir Skoðun