Hættuleg ofnotkun svefnlyfja á Íslandi Drífa Sigfúsdóttir skrifar 21. maí 2025 11:30 Íslendingar notuðu rúmlega 6 sinnum meira af algengustu svefnlyfjum (svo kölluðum z-lyfjum, betur þekkt undir vöruheitunum Stilnoct®, Imovane® og Imomed®) en Danir árið 2020. Þetta sama ár fengu 10,4% þjóðarinnar lyfseðil fyrir þessi lyf samkvæmt norrænni samanburðarrannsókn. Notkuninn er mest áberandi í hópi eldri borgara og því mikilvægt að vekja athygli á afleiðingunum af þessari notkun. Átakið Sofðuvel Undir forystu Önnu Birnu Almarsdóttur, prófessors í samstarfi við LEB og fleiri aðila var farið í átakið Sofðuvel. Því er ætlað að gera fólk betur meðvitað um skaðsemi svefnlyfja og hverning hægt verði að öðlast bættan svefn án þeirra. Gefnir hafa verið út tveir bæklingar nokkuð ítarlegir. Í öðrum þeirra er að finna leiðbeiningar til að hjálpa fólki minnka notkun svefnlyfja og/eða hætta notkun þeirra. Í hinum er frætt um aðferðir til að bæta svefninn án svefnlyfja. Þá má finna upplýsingarnar á síðunni: www.sofduvel.is. Í átakinu bendum við sérstaklega á hugræna atferlismeðferð við svefnvanda (HAM-S) sem hefur hjálpað mörgum til að sofa betur. Aðferðin er gagnreynd og örugg meðferð við svefnvanda og árangur af 4-8 vikna meðferð getur haldist til langtíma. Aðferðin er hjálpleg leið til að bæta svefn um leið og dregið er úr eða hætt notkun svefnlyfja. Bæklingana má finna á heilsugæslustöðvum og í apótekum. Svefnlyf geta valdið alvarlegum hættum fyrir þá sem taka þau og áhættan eykst með aldrinum. Það er hægt að hætta á svefnlyfjum og jafnframt sofa vel á nóttunni. Markmið Sofðuvel er að hjálpa fólki sem glímir við svefnvanda að ná aftur að sofa vel og styðja þau í að draga úr og hætta svefnlyfjanotkun á öruggan hátt. Að meðaltali sofnar fólk 7 mínútum fyrr með aðstoð algengustu svefnlyfja en án þeirra. Þau gagnast yfirleitt einungis í 4 vikur og ætti helst ekki, að nota lengur en í 2 vikur. Minnis- og önnur vitræn skerðing Svefnlyf hafa slæm áhrif á minnið. Þau valda erfiðleikum við að læra nýja hluti eða muna eitthvað sem þú átt að vita. Geta þín til að hugsa hratt og taka ákvarðanir minnkar vegna þeirra. Rannsóknir sýna tengsl milli svefnlyfjanotkunar og heilabilunar og skertrar getu til að stjórna ökutækjum. Óstöðugleiki og meiðsli vegna byltu Svefnlyf eru ein helsta orsök meiðsla eftir byltur hjá eldra fólki. Dæmi um slík er: mjaðmabrot, brot á úlnlið, hrygg, kinnbeini o.fl., höfuðáverkar en einnig dauðsföll. Þeir sem brotna lenda iðulega í því að þurfa að flytja af heimili sínu vegna afleiðinganna. Ávanabinding og fráhvarfseinkenni Algengt er að upplifa svefnerfiðleika þegar hætt er að taka svefnlyf eða slævandi efni. Svefnleysi er oft helsta einkenni fráhvarfa frá svefnlyfjum. Þess vegna trúir fólk því ranglega að það þurfi enn á svefnlyfinu að halda. Algengustu svefnlyfin eru ávanabindandi og valda margvíslegum fráhvarfseinkennum þ.m.t. svefnleysi, kvíða, pirring, ógleði, jafnvægisleysi, höfuðverk, svitamyndun, titring/skjálfta, erfiðleika með einbeitingu, næmni fyrir hávaða og ljósi, hjartsláttarónotum, rugling/ofskynjunum, þunglyndi og krampa. Hættur af notkun svefnlyfja með öðrum lyfjum Það eru hættur vegna milliverkana lyfja og ofskömmtunar og því best að fá fagfólk til að fara yfir lyf sem tekin eru. Svefnlyf valda vímu þegar þau eru notuð með áfengi og öðrum slævandi lyfjum. Þau tengjast 2 af hverjum 3 dauðsföllum vegna ofskömtunar á ópíóðum. Skelfilegir fylgikvillar Fólk sem fær flensu (eða aðrar veirusýkingar í öndunarfærum) á meðan það tekur svefnlyf er í mjög mikilli hættu á alvarlegum fylgikvillum s.s. 4 sinnum meiri hætta á lungnabólgu og hætta á dauðsfalli vegna flensu er 20 sinnum hærri! Skert geta til að stjórna ökutækjum Ekkert okkar kærir sig um að valda umferðaóhappi eða slysi en það er alvarlegt ef við ökum undir áhrifum svefnlyfja eða annarra slævandi lyfja. fólk sem ekur morguninn eftir að hafa tekið zópíklón (Imovane) hefur jafn skerta aksturshæfni og manneskja með áfengismagn í blóði yfir löglegum mörkum fólk sem tekur svefnlyf er 4-6 sinnum líklegra að lenda í alvarlegu umferðaslysi 1 af hverjum 9 ökumönnum sem lenda í banaslysum hefur nýlega tekið svefnlyf Aðrar hættur Við vitum vel að fólk með þynnku á ekki að aka bíl. Því þurfum við að vera vakandi yfir vægu þynnkueinkenni af svefnlyfi sem getur reynst alvarlegt. Skert hugsun og hægari viðbrögð geta leitt til gleymsku, félagslegrar einangrunar, jafnvægisleysis og ótta við að fara út. Ef svefnlyfin eru tekin meðöðrum slævandi lyfjum er hætta á skertri öndun. Þá eru svefnlyf hættuleg ef þú ert með kæfisvefn á háu stigi. Einnig má nefna minnis- eða meðvitundarleysi og svefngöngu. Betri lífsgæði án svefnlyfja Við vitum að með aldrinum þá verðum við óstöðugri og þá skapast auknar líkur á byltum sem geta haft í för með sér beinbrot. Afleiðingarnar geta leitt til þess að við getum ekki lengur búið í eigin húsnæði og að við þurfum á aukinni aðstoð að halda. Ekkert okkar kærir sig um það. Því er mikilvægt að draga úr áhættu með líkamsþjálfum og ef svefnlyf eru notuð þá þarf að draga úr og/eða hætta notkun þeirra. Við sem unnum að skipulagningu átaksins á vegum LEB hvetjum fólk eindregið til að verða sér úti um bæklingana tvo frá Sofðuvel og lesa þá vandlega ef viðkomandi er að taka inn svefnlyf. Þar og á vefsíðu átaksins (www.sofduvel.is) eru að finna ítarlegar leiðbeiningar þannig að hver og einn geti fundið sína leið. Höfundur er fyrrverandi varaformaður LEB. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Lyf Eldri borgarar Mest lesið Viljum við stjórnarandstöðu sem þvælist ekki fyrir? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Lygin um flóttamenn á Íslandi Jón Frímann Jónsson Skoðun Varst þú að kaupa gallaða fasteign? Sara Bryndís Þórsdóttir Skoðun „Glæpir“ Íslendinga Árni Davíðsson Skoðun Mismunun skýrir aukningu erlendra fanga Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Héraðsvötnin eru hjartsláttur fjarðarins Rakel Hinriksdóttir Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir Skoðun Á að hita upp allan Faxaflóann? Eiríkur Hjálmarsson Skoðun Hlúum að persónumiðaðri nálgun í öldrunarþjónustu Margrét Guðnadóttir Skoðun Ef eitthvað væri að marka Bjarna Gunnar Smári Egilsson Skoðun Skoðun Skoðun Sparnaðartillögur á kostnað atvinnulausra Finnbjörn A Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Atvinnustefna þarf líka að fjalla um rótgrónar atvinnugreinar Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Á að hita upp allan Faxaflóann? Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Á tímamótum: Sameinuðu þjóðirnar í 80 ár Vala Karen Viðarsdóttir,Védís Ólafsdóttir skrifar Skoðun Borgar sig að vanmeta menntun? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Samfylkingin hækkar gjöld á háskólanema Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Aðgerðaáætlun í menntamálum ekki markviss Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Hermína Gunnþórsdóttir skrifar Skoðun Héraðsvötnin eru hjartsláttur fjarðarins Rakel Hinriksdóttir skrifar Skoðun Lygin um flóttamenn á Íslandi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Mismunun skýrir aukningu erlendra fanga Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Farsæld barna í fyrirrúmi Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Hlúum að persónumiðaðri nálgun í öldrunarþjónustu Margrét Guðnadóttir skrifar Skoðun Viljum við stjórnarandstöðu sem þvælist ekki fyrir? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Skólar hafa stigið skrefið með góðum árangri Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Varst þú að kaupa gallaða fasteign? Sara Bryndís Þórsdóttir skrifar Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun „Glæpir“ Íslendinga Árni Davíðsson skrifar Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar Skoðun Fleiri átök = verri útkoma í lestri? Birgir Hrafn Birgisson skrifar Skoðun Biðin sem (enn) veikir og tekur Guðlaugur Eyjólfsson skrifar Skoðun Stafrænt netöryggisbelti Hrannar Ásgrímsson skrifar Skoðun Hvert stefnir ráðherra? Aðalsteinn Árni Baldursson skrifar Skoðun Free tuition Colin Fisher skrifar Skoðun Þegar fólkið okkar langar að deyja Sigurborg Sveinsdóttir,Svava Arnardóttir skrifar Skoðun Why protest works Adam Daniel Fishwick skrifar Skoðun Í senn minning og ákvörðun um framtíð Elliði Vignisson skrifar Skoðun Reynslunni ríkari eftir fjárhagsleg áföll síðustu ára Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Ríkisstjórn lobbýistanna Jón Ferdínand Estherarson skrifar Skoðun 7 símtöl í röð - en ekkert fer í gegn Gró Einarsdóttir skrifar Skoðun Áttaviti í öldrunarþjónustu Gunnlaugur Már Briem skrifar Sjá meira
Íslendingar notuðu rúmlega 6 sinnum meira af algengustu svefnlyfjum (svo kölluðum z-lyfjum, betur þekkt undir vöruheitunum Stilnoct®, Imovane® og Imomed®) en Danir árið 2020. Þetta sama ár fengu 10,4% þjóðarinnar lyfseðil fyrir þessi lyf samkvæmt norrænni samanburðarrannsókn. Notkuninn er mest áberandi í hópi eldri borgara og því mikilvægt að vekja athygli á afleiðingunum af þessari notkun. Átakið Sofðuvel Undir forystu Önnu Birnu Almarsdóttur, prófessors í samstarfi við LEB og fleiri aðila var farið í átakið Sofðuvel. Því er ætlað að gera fólk betur meðvitað um skaðsemi svefnlyfja og hverning hægt verði að öðlast bættan svefn án þeirra. Gefnir hafa verið út tveir bæklingar nokkuð ítarlegir. Í öðrum þeirra er að finna leiðbeiningar til að hjálpa fólki minnka notkun svefnlyfja og/eða hætta notkun þeirra. Í hinum er frætt um aðferðir til að bæta svefninn án svefnlyfja. Þá má finna upplýsingarnar á síðunni: www.sofduvel.is. Í átakinu bendum við sérstaklega á hugræna atferlismeðferð við svefnvanda (HAM-S) sem hefur hjálpað mörgum til að sofa betur. Aðferðin er gagnreynd og örugg meðferð við svefnvanda og árangur af 4-8 vikna meðferð getur haldist til langtíma. Aðferðin er hjálpleg leið til að bæta svefn um leið og dregið er úr eða hætt notkun svefnlyfja. Bæklingana má finna á heilsugæslustöðvum og í apótekum. Svefnlyf geta valdið alvarlegum hættum fyrir þá sem taka þau og áhættan eykst með aldrinum. Það er hægt að hætta á svefnlyfjum og jafnframt sofa vel á nóttunni. Markmið Sofðuvel er að hjálpa fólki sem glímir við svefnvanda að ná aftur að sofa vel og styðja þau í að draga úr og hætta svefnlyfjanotkun á öruggan hátt. Að meðaltali sofnar fólk 7 mínútum fyrr með aðstoð algengustu svefnlyfja en án þeirra. Þau gagnast yfirleitt einungis í 4 vikur og ætti helst ekki, að nota lengur en í 2 vikur. Minnis- og önnur vitræn skerðing Svefnlyf hafa slæm áhrif á minnið. Þau valda erfiðleikum við að læra nýja hluti eða muna eitthvað sem þú átt að vita. Geta þín til að hugsa hratt og taka ákvarðanir minnkar vegna þeirra. Rannsóknir sýna tengsl milli svefnlyfjanotkunar og heilabilunar og skertrar getu til að stjórna ökutækjum. Óstöðugleiki og meiðsli vegna byltu Svefnlyf eru ein helsta orsök meiðsla eftir byltur hjá eldra fólki. Dæmi um slík er: mjaðmabrot, brot á úlnlið, hrygg, kinnbeini o.fl., höfuðáverkar en einnig dauðsföll. Þeir sem brotna lenda iðulega í því að þurfa að flytja af heimili sínu vegna afleiðinganna. Ávanabinding og fráhvarfseinkenni Algengt er að upplifa svefnerfiðleika þegar hætt er að taka svefnlyf eða slævandi efni. Svefnleysi er oft helsta einkenni fráhvarfa frá svefnlyfjum. Þess vegna trúir fólk því ranglega að það þurfi enn á svefnlyfinu að halda. Algengustu svefnlyfin eru ávanabindandi og valda margvíslegum fráhvarfseinkennum þ.m.t. svefnleysi, kvíða, pirring, ógleði, jafnvægisleysi, höfuðverk, svitamyndun, titring/skjálfta, erfiðleika með einbeitingu, næmni fyrir hávaða og ljósi, hjartsláttarónotum, rugling/ofskynjunum, þunglyndi og krampa. Hættur af notkun svefnlyfja með öðrum lyfjum Það eru hættur vegna milliverkana lyfja og ofskömmtunar og því best að fá fagfólk til að fara yfir lyf sem tekin eru. Svefnlyf valda vímu þegar þau eru notuð með áfengi og öðrum slævandi lyfjum. Þau tengjast 2 af hverjum 3 dauðsföllum vegna ofskömtunar á ópíóðum. Skelfilegir fylgikvillar Fólk sem fær flensu (eða aðrar veirusýkingar í öndunarfærum) á meðan það tekur svefnlyf er í mjög mikilli hættu á alvarlegum fylgikvillum s.s. 4 sinnum meiri hætta á lungnabólgu og hætta á dauðsfalli vegna flensu er 20 sinnum hærri! Skert geta til að stjórna ökutækjum Ekkert okkar kærir sig um að valda umferðaóhappi eða slysi en það er alvarlegt ef við ökum undir áhrifum svefnlyfja eða annarra slævandi lyfja. fólk sem ekur morguninn eftir að hafa tekið zópíklón (Imovane) hefur jafn skerta aksturshæfni og manneskja með áfengismagn í blóði yfir löglegum mörkum fólk sem tekur svefnlyf er 4-6 sinnum líklegra að lenda í alvarlegu umferðaslysi 1 af hverjum 9 ökumönnum sem lenda í banaslysum hefur nýlega tekið svefnlyf Aðrar hættur Við vitum vel að fólk með þynnku á ekki að aka bíl. Því þurfum við að vera vakandi yfir vægu þynnkueinkenni af svefnlyfi sem getur reynst alvarlegt. Skert hugsun og hægari viðbrögð geta leitt til gleymsku, félagslegrar einangrunar, jafnvægisleysis og ótta við að fara út. Ef svefnlyfin eru tekin meðöðrum slævandi lyfjum er hætta á skertri öndun. Þá eru svefnlyf hættuleg ef þú ert með kæfisvefn á háu stigi. Einnig má nefna minnis- eða meðvitundarleysi og svefngöngu. Betri lífsgæði án svefnlyfja Við vitum að með aldrinum þá verðum við óstöðugri og þá skapast auknar líkur á byltum sem geta haft í för með sér beinbrot. Afleiðingarnar geta leitt til þess að við getum ekki lengur búið í eigin húsnæði og að við þurfum á aukinni aðstoð að halda. Ekkert okkar kærir sig um það. Því er mikilvægt að draga úr áhættu með líkamsþjálfum og ef svefnlyf eru notuð þá þarf að draga úr og/eða hætta notkun þeirra. Við sem unnum að skipulagningu átaksins á vegum LEB hvetjum fólk eindregið til að verða sér úti um bæklingana tvo frá Sofðuvel og lesa þá vandlega ef viðkomandi er að taka inn svefnlyf. Þar og á vefsíðu átaksins (www.sofduvel.is) eru að finna ítarlegar leiðbeiningar þannig að hver og einn geti fundið sína leið. Höfundur er fyrrverandi varaformaður LEB.
Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir Skoðun
Skoðun Sparnaðartillögur á kostnað atvinnulausra Finnbjörn A Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Atvinnustefna þarf líka að fjalla um rótgrónar atvinnugreinar Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Aðgerðaáætlun í menntamálum ekki markviss Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Hermína Gunnþórsdóttir skrifar
Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar
Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir Skoðun