Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar 30. maí 2025 11:02 Aðför er gerð að tjáningarfrelsi víða um heim þessi dægrin og lýðræðissamfélög Vesturlanda eru þar ekki undanskilin, heldur ganga þau því miður stundum á undan með góðu fordæmi. Í Evrópulöndum eins og Bretlandi og Þýskalandi eru almennir borgarar í stórauknum mæli sóttir til saka fyrir tjáningu á netinu. Rifja má upp ritskoðunarstarfsemi af hálfu samfélagsmiðlarisa í nánu samstarfi við bandarísk yfirvöld á síðustu árum. Einnig má líta til bandarískra háskóla nú um mundir, þar sem fjallað hefur verið um að nemendur eða starfsmenn sem gagnrýna stríðsrekstur Ísraelshers eru fyrir vikið afgreiddir sem gyðingahatarar í sumum tilfellum og látnir gjalda gagnrýninnar dýrum dómi, t.d. með brottrekstri. Það er einmitt algeng aðferð í þessum málum, að lýsa því yfir að hatur á einum eða öðrum hópi búi að baki því sem viðkomandi er að segja. Ekki þarf að færa neinar sönnur á meint hatur, heldur nægir bara að halda því fram, klína því á menn og þá er björninn unninn. Þegar yfirvöld hafa síðan upplýst þegnana um að einstaklingur hafi gerst sekur um hinn ófyrirgefanlega glæp, hatur, eru þeim allir vegir færir í skoðanakúguninni, alltént í augum þeirra sem ekki hugsa málið til enda. Í okkar fjölbreytta samfélagi fer ekki fram hjá neinum að fólk hefur mjög skiptar skoðanir á stórum og umtöluðum málum. Það getur tekið á taugarnar en maður hefur borið þá von í brjósti, að flestir séu sammála um að takmörkun tjáningar með hvers konar valdbeitingu eigi að vera allra síðasta úrræði sem gripið er til. Að vísu er sú von mín að dofna. Ég held þó áfram að vara við þeirri þróun að fólki sé í auknum mæli meinað að tjá sínar skoðanir með atbeina dómstóla, útilokun frá opinberu lífi eða aðför að lífsviðurværi þess. Félagasamtökin Andrými á Akureyri Skýrasta aðförin að tjáningarfrelsi eru afskipti lögregluvalds en til eru margvíslegar ísmeygilegri leiðir til að grafa undan frelsinu, án þess að lögregla komi við sögu. Athygli mín hefur verið vakin á forvitnilegu máli, þar sem sannarlega reynir á tjáningarfrelsi almennra borgara í opinberri umræðu. Málið er á sinn hátt ekki ókunnuglegt. Einstaklingur tjáir skoðanir sínar á netinu og öðrum er misboðið og er honum innilega ósammála. Í stað þess þó að skiptast einfaldlega á skoðunum og láta þar við sitja, er gripið til þess ráðs að tilkynna einstaklinginn til opinbers aðila, þar sem hann á eitthvað undir, í von um að sá aðili sjái um að refsa honum fyrir tjáningu sína. Tölvupóstar sem ég hef undir höndum virðast sýna tilraunir framkvæmdastjóra Samtakanna 78 til að fá Akureyrarbæ til þess að takmarka aðgang einstaklings að opinberri þjónustu, sem hefur tjáð sig með ákveðnum hætti um kynjamál á netinu. Kristína Ösp Steinke hefur tekið þátt í og haft forystu um starfsemi félagasamtakanna Andrýmisins frá stofnun þeirra á Akureyri árið 2024. Þau hafa haldið regluleg námskeið í margs konar hæfni og kunnáttu sem hjálpar fólki að reka heimili, í betri nýtni, sjálfbærni og að hlúa að almennri heilsu. Markmiðið er að sögn einnig að standa vörð um aldagamlar aðferðir í handverki sem eru að týnast meðal nýrra kynslóða. Um leið eru innflytjendur virkir þátttakendur í starfinu og öðlast þar með tengingu við samfélag heimamanna. Frá stofnun hefur þessi félagsskapur staðið fyrir fræðsluviðburðum í Kjarnaskógi, Síðuskóla og frá síðasta hausti hefur starfsemin einkum farið fram á Amtsbókasafninu á Akureyri. Grípum niður í nokkur dæmi af viðburðum: „Viltu baka súrdeigsbrauð?“ – „Viltu læra um ilmkjarnaolíur?“ – „Byggjum samfélag með garðyrkju“ – „Viltu sauma svuntu?“ – Viltu læra kínverskt fótanudd?“ – „Sokkastopp“. Af Facebook-viðburðunum að dæma hafa þeir notið töluverðra vinsælda. Líkt og sjá má af ofangreindri upptalningu tengjast þessir viðburðir ekki málefnasviði Samtakanna 78 með nokkru móti, né hafa málefni hinsegin fólks verið rædd þar sérstaklega. Bókasafnið taki stöðuna föstum tökum Þrátt fyrir þetta berst Akureyrarbæ bréf þann 13. maí 2025 frá Kára Garðarssyni, framkvæmdastjóra Samtakanna 78, sem er svohljóðandi: „Okkur hjá Samtökunum '78 hefur borist ábending frá félaga í Samtökunum um að forsvarsfólk Andrými sem er í samstarfi við Amtsbókasafnið á Akureyri sýni af sér afar óviðeigandi ummæli um trans fólk og þá aðallega trans konur á opnum samfélagsmiðlum sínum. Nú er Akureyrarbær að setja á laggirnar í fyrsta sinn hinsegin hátíð núna í sumar og er því ólíkleg að slík orðræða samræmist stefnu opinberrar stofnunar í eigu Akureyrarbæjar. Meðfylgjandi eru skjáskot af ýmsum ummælum forsvarsfólks Andrými. Er það krafa Samtakanna '78 að forsvarsfólk Amtsbókasafnsins taki föstum tökum á þeirri stöðu sem upp er komin.“ Framkvæmdastjórinn skýrir ekki frekar hvað fælist í að bókasafnið tæki þessa stöðu „föstum tökum“ en daginn eftir fær Kristína Ösp Steinke, forsvarsmaður Andrýmisins, svohljóðandi póst frá bæjaryfirvöldum: „Okkur hafa borist ábendingar um að stofnendur og skipuleggjendur viðburða hjá Andrýminu sýni af sér hatursorðræðu og afar óviðeigandi ummæli um trans fólk á samfélagsmiðlum. Þetta stangast á við stefnu Amtsbókasafnsins og Akureyrarbæjar. Okkur langar að heyra hvernig þið bregðist við þessum ábendingum?“ Málið er nú til skoðunar en ekki hefur verið tekin ákvörðun um að meina Kristínu aðgang að húsnæði bókasafnsins. Í pósti Samtakanna 78 er vísað til skjáskota sem samtökin hafa safnað saman, þar sem samfélagsmiðlaathugasemdir Kristínu eru sýndar annaðhvort að hluta eða í heild. Þar lýsir Kristína sannarlega viðhorfum sem eru í hrópandi mótsögn við grundvallarsýn Samtakanna 78 í transmálum, gagnrýnir nálgun samtakanna og á í hvössum ritdeilum við félagsmenn þeirra, þar sem deilt er um grundvallarskilning á tilverunni. Sitt sýnist vitaskuld hverjum um slíka umræðu. Fyrir liggur þó að Kristína hefur ekki hlotið dóm fyrir refsiverða hatursorðræðu, né er henni kunnugt um að hún eigi yfir höfði sér kæru þess efnis. Að Samtökin 78 lýsi yfir óánægju með málflutninginn er vel skiljanlegt en spurningin er hvenær opinberum aðilum skal blandað í ritdeilur á netinu? Réttlætir umræða á samfélagsmiðlum kröfu samtakanna um að bæjaryfirvöld grípi til aðgerða gegn Kristínu, þegar ummæli hennar tengjast ekki að neinu leyti þeirri starfsemi sem hún hefur fengið að stunda í húsnæði bæjarins? Álitaefni í lýðræðissamfélagi Það er álitaefni í lýðræðissamfélagi hvenær ríkisvaldið er komið of nálægt tilraunum til að kæfa niður tjáningu almennings. Hvaða nálgun má teljast eðlileg af hálfu ríkisstyrktra samtaka og svo sveitarfélaga þegar svona tilvik eru annars vegar? Ég lýsi efasemdum um að tjáning í eldfimum samfélagsmálum, þó harkaleg sé, sé lögmætur grundvöllur þess að almennir borgarar séu útilokaðir frá aðgangi að opinberri þjónustu, eins og þátttöku í starfi félagasamtaka sem hafa afnot af opinberu húsnæði. Hlutverk mitt sem stjórnmálamanns er blessunarlega ekki að halda uppi vörnum fyrir málflutning óbreyttra borgara á Facebook. Á þessum síðustu og verstu tímum lít ég þó á það sem mikilvæga skyldu mína að verja rétt þeirra til að tjá sig, án þess að eiga von á því að samtök, sem eru nátengd ríkisvaldinu, þrýsti á um útilokun þeirra frá opinberri þjónustu. Höfundur er þingmaður Miðflokksins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Snorri Másson Hinsegin Miðflokkurinn Tjáningarfrelsi Mest lesið Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason Skoðun Ekki gera ekki neitt Gunnhildur Sveinsdóttir Skoðun Fjölbreytt námsmat Steinn Jóhannsson Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson Skoðun Skoðun Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Ákalli um samræmingu í eftirliti svarað Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson skrifar Skoðun Ekki gera ekki neitt Gunnhildur Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ekkert heilbrigðiseftirlit á Íslandi? Pétur Halldórsson skrifar Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson skrifar Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason skrifar Skoðun Betri kvikmyndaskóli Þór Pálsson skrifar Skoðun Fyrirhugað böl við Bústaðaveg og Blesugróf Sveinn Þórhallsson skrifar Skoðun Fjölbreytt námsmat Steinn Jóhannsson skrifar Skoðun Að þvælast fyrir atvinnurekstri - á þeim forsendum sem henta Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Leysum heimatilbúinn vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum að tala saman Páll Rafnar Þorsteinsson skrifar Skoðun Veðmál í fótbolta – aðgerðir áður en skaðinn verður Birgir Jóhannsson skrifar Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson skrifar Skoðun Símafrí á skólatíma Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ömurlegur fyrri hálfleikur – en er enn von? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Vitund, virðing og von: Jafningjastuðningur í brennidepli Nína Eck skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra – Um þögnina sem styður ofbeldi Halldóra Sigríður Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ein saga af sextíu þúsund Halldór Ísak Ólafsson skrifar Skoðun Að láta mata sig er svo þægilegt Björn Ólafsson skrifar Skoðun Nýjar reglur um réttindi fólks í ráðningarsambandi Ingvar Sverrisson skrifar Skoðun Ofbeldi í skólum: Áskoranir og leiðir til lausna Soffía Ámundadóttir skrifar Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson skrifar Skoðun Eplin í andlitshæð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Bataskólinn – fyrir þig? Guðný Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Aðför er gerð að tjáningarfrelsi víða um heim þessi dægrin og lýðræðissamfélög Vesturlanda eru þar ekki undanskilin, heldur ganga þau því miður stundum á undan með góðu fordæmi. Í Evrópulöndum eins og Bretlandi og Þýskalandi eru almennir borgarar í stórauknum mæli sóttir til saka fyrir tjáningu á netinu. Rifja má upp ritskoðunarstarfsemi af hálfu samfélagsmiðlarisa í nánu samstarfi við bandarísk yfirvöld á síðustu árum. Einnig má líta til bandarískra háskóla nú um mundir, þar sem fjallað hefur verið um að nemendur eða starfsmenn sem gagnrýna stríðsrekstur Ísraelshers eru fyrir vikið afgreiddir sem gyðingahatarar í sumum tilfellum og látnir gjalda gagnrýninnar dýrum dómi, t.d. með brottrekstri. Það er einmitt algeng aðferð í þessum málum, að lýsa því yfir að hatur á einum eða öðrum hópi búi að baki því sem viðkomandi er að segja. Ekki þarf að færa neinar sönnur á meint hatur, heldur nægir bara að halda því fram, klína því á menn og þá er björninn unninn. Þegar yfirvöld hafa síðan upplýst þegnana um að einstaklingur hafi gerst sekur um hinn ófyrirgefanlega glæp, hatur, eru þeim allir vegir færir í skoðanakúguninni, alltént í augum þeirra sem ekki hugsa málið til enda. Í okkar fjölbreytta samfélagi fer ekki fram hjá neinum að fólk hefur mjög skiptar skoðanir á stórum og umtöluðum málum. Það getur tekið á taugarnar en maður hefur borið þá von í brjósti, að flestir séu sammála um að takmörkun tjáningar með hvers konar valdbeitingu eigi að vera allra síðasta úrræði sem gripið er til. Að vísu er sú von mín að dofna. Ég held þó áfram að vara við þeirri þróun að fólki sé í auknum mæli meinað að tjá sínar skoðanir með atbeina dómstóla, útilokun frá opinberu lífi eða aðför að lífsviðurværi þess. Félagasamtökin Andrými á Akureyri Skýrasta aðförin að tjáningarfrelsi eru afskipti lögregluvalds en til eru margvíslegar ísmeygilegri leiðir til að grafa undan frelsinu, án þess að lögregla komi við sögu. Athygli mín hefur verið vakin á forvitnilegu máli, þar sem sannarlega reynir á tjáningarfrelsi almennra borgara í opinberri umræðu. Málið er á sinn hátt ekki ókunnuglegt. Einstaklingur tjáir skoðanir sínar á netinu og öðrum er misboðið og er honum innilega ósammála. Í stað þess þó að skiptast einfaldlega á skoðunum og láta þar við sitja, er gripið til þess ráðs að tilkynna einstaklinginn til opinbers aðila, þar sem hann á eitthvað undir, í von um að sá aðili sjái um að refsa honum fyrir tjáningu sína. Tölvupóstar sem ég hef undir höndum virðast sýna tilraunir framkvæmdastjóra Samtakanna 78 til að fá Akureyrarbæ til þess að takmarka aðgang einstaklings að opinberri þjónustu, sem hefur tjáð sig með ákveðnum hætti um kynjamál á netinu. Kristína Ösp Steinke hefur tekið þátt í og haft forystu um starfsemi félagasamtakanna Andrýmisins frá stofnun þeirra á Akureyri árið 2024. Þau hafa haldið regluleg námskeið í margs konar hæfni og kunnáttu sem hjálpar fólki að reka heimili, í betri nýtni, sjálfbærni og að hlúa að almennri heilsu. Markmiðið er að sögn einnig að standa vörð um aldagamlar aðferðir í handverki sem eru að týnast meðal nýrra kynslóða. Um leið eru innflytjendur virkir þátttakendur í starfinu og öðlast þar með tengingu við samfélag heimamanna. Frá stofnun hefur þessi félagsskapur staðið fyrir fræðsluviðburðum í Kjarnaskógi, Síðuskóla og frá síðasta hausti hefur starfsemin einkum farið fram á Amtsbókasafninu á Akureyri. Grípum niður í nokkur dæmi af viðburðum: „Viltu baka súrdeigsbrauð?“ – „Viltu læra um ilmkjarnaolíur?“ – „Byggjum samfélag með garðyrkju“ – „Viltu sauma svuntu?“ – Viltu læra kínverskt fótanudd?“ – „Sokkastopp“. Af Facebook-viðburðunum að dæma hafa þeir notið töluverðra vinsælda. Líkt og sjá má af ofangreindri upptalningu tengjast þessir viðburðir ekki málefnasviði Samtakanna 78 með nokkru móti, né hafa málefni hinsegin fólks verið rædd þar sérstaklega. Bókasafnið taki stöðuna föstum tökum Þrátt fyrir þetta berst Akureyrarbæ bréf þann 13. maí 2025 frá Kára Garðarssyni, framkvæmdastjóra Samtakanna 78, sem er svohljóðandi: „Okkur hjá Samtökunum '78 hefur borist ábending frá félaga í Samtökunum um að forsvarsfólk Andrými sem er í samstarfi við Amtsbókasafnið á Akureyri sýni af sér afar óviðeigandi ummæli um trans fólk og þá aðallega trans konur á opnum samfélagsmiðlum sínum. Nú er Akureyrarbær að setja á laggirnar í fyrsta sinn hinsegin hátíð núna í sumar og er því ólíkleg að slík orðræða samræmist stefnu opinberrar stofnunar í eigu Akureyrarbæjar. Meðfylgjandi eru skjáskot af ýmsum ummælum forsvarsfólks Andrými. Er það krafa Samtakanna '78 að forsvarsfólk Amtsbókasafnsins taki föstum tökum á þeirri stöðu sem upp er komin.“ Framkvæmdastjórinn skýrir ekki frekar hvað fælist í að bókasafnið tæki þessa stöðu „föstum tökum“ en daginn eftir fær Kristína Ösp Steinke, forsvarsmaður Andrýmisins, svohljóðandi póst frá bæjaryfirvöldum: „Okkur hafa borist ábendingar um að stofnendur og skipuleggjendur viðburða hjá Andrýminu sýni af sér hatursorðræðu og afar óviðeigandi ummæli um trans fólk á samfélagsmiðlum. Þetta stangast á við stefnu Amtsbókasafnsins og Akureyrarbæjar. Okkur langar að heyra hvernig þið bregðist við þessum ábendingum?“ Málið er nú til skoðunar en ekki hefur verið tekin ákvörðun um að meina Kristínu aðgang að húsnæði bókasafnsins. Í pósti Samtakanna 78 er vísað til skjáskota sem samtökin hafa safnað saman, þar sem samfélagsmiðlaathugasemdir Kristínu eru sýndar annaðhvort að hluta eða í heild. Þar lýsir Kristína sannarlega viðhorfum sem eru í hrópandi mótsögn við grundvallarsýn Samtakanna 78 í transmálum, gagnrýnir nálgun samtakanna og á í hvössum ritdeilum við félagsmenn þeirra, þar sem deilt er um grundvallarskilning á tilverunni. Sitt sýnist vitaskuld hverjum um slíka umræðu. Fyrir liggur þó að Kristína hefur ekki hlotið dóm fyrir refsiverða hatursorðræðu, né er henni kunnugt um að hún eigi yfir höfði sér kæru þess efnis. Að Samtökin 78 lýsi yfir óánægju með málflutninginn er vel skiljanlegt en spurningin er hvenær opinberum aðilum skal blandað í ritdeilur á netinu? Réttlætir umræða á samfélagsmiðlum kröfu samtakanna um að bæjaryfirvöld grípi til aðgerða gegn Kristínu, þegar ummæli hennar tengjast ekki að neinu leyti þeirri starfsemi sem hún hefur fengið að stunda í húsnæði bæjarins? Álitaefni í lýðræðissamfélagi Það er álitaefni í lýðræðissamfélagi hvenær ríkisvaldið er komið of nálægt tilraunum til að kæfa niður tjáningu almennings. Hvaða nálgun má teljast eðlileg af hálfu ríkisstyrktra samtaka og svo sveitarfélaga þegar svona tilvik eru annars vegar? Ég lýsi efasemdum um að tjáning í eldfimum samfélagsmálum, þó harkaleg sé, sé lögmætur grundvöllur þess að almennir borgarar séu útilokaðir frá aðgangi að opinberri þjónustu, eins og þátttöku í starfi félagasamtaka sem hafa afnot af opinberu húsnæði. Hlutverk mitt sem stjórnmálamanns er blessunarlega ekki að halda uppi vörnum fyrir málflutning óbreyttra borgara á Facebook. Á þessum síðustu og verstu tímum lít ég þó á það sem mikilvæga skyldu mína að verja rétt þeirra til að tjá sig, án þess að eiga von á því að samtök, sem eru nátengd ríkisvaldinu, þrýsti á um útilokun þeirra frá opinberri þjónustu. Höfundur er þingmaður Miðflokksins.
Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson skrifar
Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar