Húsnæðisöryggi – Sameiginleg ábyrgð Kolbrún Halldórsdóttir skrifar 16. júní 2025 14:32 Ein af grundvallarþörfum hverrar manneskju er að eiga öruggt húsnæði fyrir sig og sína. Húsnæðisöryggi telst jafnframt til mikilvægustu réttinda fólks og raunar nýtur sá réttur verndar í alþjóðasamningum sem Ísland hefur fullgilt. Þegar ungt fólk kemur út á vinnumarkað er ævinlega forgangsmál að koma sér upp þaki yfir höfuðið, hvenær sem það skeið hefst í lífi fólks. Þegar starfsævin hefst fyrir alvöru, oft að loknu háskólanámi, glímir þetta unga fólk oftar en ekki við þungar fjárhagslegar byrðar. Til marks um það eru há endurgreiðslubyrði námslána, hátt húsnæðisverð, hátt leiguverð og skortur á hagkvæmum húsnæðiskostum. Allt hefur þetta áhrif á hversu erfið fyrstu skrefin að fjárhagslegu sjálfstæði geta verið ungu fólki. Þessum veruleika hefur BHM vakið athygli á um langt skeið og bent á leiðir til lausna. Um 10% félagsmanna í aðildarfélögum BHM búa í leiguhúsnæði. Af þeim segja tæplega 27% að húsnæðiskostnaðurinn sé þeim þungbær (Lífskjarakönnun BHM 2024). Húsnæðisstefna með samfélagslega skírskotun Það er því ánægjuefni þegar það gerist að stjórnvöld, bæði ríki og Reykjavíkurborg, stíga stór skref til að bregðast við vandanum. Sú hefur ekki alltaf verið raunin. Í nýrri húsnæðisáætlun Reykjavíkur til ársins 2034 er gert ráð fyrir að byggðar verði allt að 16.000 nýjar íbúðir á næstu tíu árum. Af þeim verða að minnsta kosti 35%, eða um 5.600 íbúðir, byggðar á félagslegum og óhagnaðardrifnum forsendum. Þar er meginmarkmiðið að tryggja hagkvæmt húsnæði fyrir fjölbreytta hópa, meðal annars ungt fólk, námsmenn, fyrstu kaupendur og einstaklinga með takmarkaða greiðslugetu. Þessi uppbygging er árangur af markvissu samstarfi borgaryfirvalda við ríkið, verkalýðshreyfinguna og lífeyrissjóði. Einnig hafa borgaryfirvöld tekið höndum saman við stéttarfélög um uppbyggingu í nýjum hverfum, þar sem sérstakt húsnæðisfélag í eigu verkalýðshreyfingarinnar tekur þátt í að byggja upp óhagnaðardrifið leiguhúsnæði. Á bak við þessar aðgerðir liggur fjárhagslegur stuðningur stjórnvalda með þríþættri meðgjöf: úthlutun lóða á hagstæðum kjörum, stofnframlögum úr ríkissjóði og lánveitingum frá Húsnæðis- og mannvirkjastofnun. Þannig verður til húsnæði, sem leigt er á lægra verði en almennt gerist á markaði, þar sem tekjutakmarkanir og önnur skilyrði tryggja að þeir hópar sem þurfa á stuðningi að halda njóti úrræðanna. Ábyrg húsnæðisstefna fyrir komandi kynslóðir BHM telur mikilvægt að þessi nálgun verði þróuð áfram og efld, enda um samfélagslegt verkefni að ræða, sem líklegt er til að auka lífsgæði einstaklinga. Það hlýtur að vera fagnaðarefni þegar ákalli um úrbætur er mætt með samstilltu átaki, enda hefur skortur á húsnæði á viðráðanlegu verði neikvæð áhrif á fjölbreytni atvinnulífs og ógnar samkeppnishæfni samfélagsins til lengri tíma. Í þessu sambandi er líka gagnlegt að horfa út fyrir landsteinana. Evrópusambandið hefur í nýlegri stefnumótun um viðráðanlegt húsnæði (European Affordable Housing Initiative) undirstrikað mikilvægi þess að ríki og sveitarfélög vinni markvisst að því að auka framboð á húsnæði á viðráðanlegu verði. Stefnt er að stofnun samevrópsks fjárfestingarsjóðs, mótun nýrra viðmiða um ríkisaðstoð og hertum reglum til að bregðast við afleiðingum skammtímaleigu á húsnæðismarkaði. Þessar áherslur eru nýmæli í stefnu ESB og sannarlega tímabærar eftir afregluvæðingu undangenginna ára. Þær ríma vel við þá stefnu sem íslensk stjórnvöld og Reykjavíkurborg hafa mótað á undanförnum árum og mikilvægt að samtök launafólks fylgist vel með innleiðingu þeirra. Þróun í þessa veru er í góðu samræmi við stefnu BHM í húsnæðismálum. Húsnæðisöryggi fólks er ekki einkamál fjármagnseiganda heldur forsenda þess að byggt sé upp réttlátt og samkeppnishæft samfélag. Með markvissum aðgerðum á borð við þær sem nú eru í gangi og í samvinnu við félagasamtök, lífeyrissjóði og atvinnulífið getum við skapað raunverulegar lausnir til að bregðast við fjölþættum vanda í húsnæðismálum. Höfundur er formaður BHM. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Stéttarfélög Húsnæðismál Vinnumarkaður Mest lesið Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir Skoðun Skoðun Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Sjá meira
Ein af grundvallarþörfum hverrar manneskju er að eiga öruggt húsnæði fyrir sig og sína. Húsnæðisöryggi telst jafnframt til mikilvægustu réttinda fólks og raunar nýtur sá réttur verndar í alþjóðasamningum sem Ísland hefur fullgilt. Þegar ungt fólk kemur út á vinnumarkað er ævinlega forgangsmál að koma sér upp þaki yfir höfuðið, hvenær sem það skeið hefst í lífi fólks. Þegar starfsævin hefst fyrir alvöru, oft að loknu háskólanámi, glímir þetta unga fólk oftar en ekki við þungar fjárhagslegar byrðar. Til marks um það eru há endurgreiðslubyrði námslána, hátt húsnæðisverð, hátt leiguverð og skortur á hagkvæmum húsnæðiskostum. Allt hefur þetta áhrif á hversu erfið fyrstu skrefin að fjárhagslegu sjálfstæði geta verið ungu fólki. Þessum veruleika hefur BHM vakið athygli á um langt skeið og bent á leiðir til lausna. Um 10% félagsmanna í aðildarfélögum BHM búa í leiguhúsnæði. Af þeim segja tæplega 27% að húsnæðiskostnaðurinn sé þeim þungbær (Lífskjarakönnun BHM 2024). Húsnæðisstefna með samfélagslega skírskotun Það er því ánægjuefni þegar það gerist að stjórnvöld, bæði ríki og Reykjavíkurborg, stíga stór skref til að bregðast við vandanum. Sú hefur ekki alltaf verið raunin. Í nýrri húsnæðisáætlun Reykjavíkur til ársins 2034 er gert ráð fyrir að byggðar verði allt að 16.000 nýjar íbúðir á næstu tíu árum. Af þeim verða að minnsta kosti 35%, eða um 5.600 íbúðir, byggðar á félagslegum og óhagnaðardrifnum forsendum. Þar er meginmarkmiðið að tryggja hagkvæmt húsnæði fyrir fjölbreytta hópa, meðal annars ungt fólk, námsmenn, fyrstu kaupendur og einstaklinga með takmarkaða greiðslugetu. Þessi uppbygging er árangur af markvissu samstarfi borgaryfirvalda við ríkið, verkalýðshreyfinguna og lífeyrissjóði. Einnig hafa borgaryfirvöld tekið höndum saman við stéttarfélög um uppbyggingu í nýjum hverfum, þar sem sérstakt húsnæðisfélag í eigu verkalýðshreyfingarinnar tekur þátt í að byggja upp óhagnaðardrifið leiguhúsnæði. Á bak við þessar aðgerðir liggur fjárhagslegur stuðningur stjórnvalda með þríþættri meðgjöf: úthlutun lóða á hagstæðum kjörum, stofnframlögum úr ríkissjóði og lánveitingum frá Húsnæðis- og mannvirkjastofnun. Þannig verður til húsnæði, sem leigt er á lægra verði en almennt gerist á markaði, þar sem tekjutakmarkanir og önnur skilyrði tryggja að þeir hópar sem þurfa á stuðningi að halda njóti úrræðanna. Ábyrg húsnæðisstefna fyrir komandi kynslóðir BHM telur mikilvægt að þessi nálgun verði þróuð áfram og efld, enda um samfélagslegt verkefni að ræða, sem líklegt er til að auka lífsgæði einstaklinga. Það hlýtur að vera fagnaðarefni þegar ákalli um úrbætur er mætt með samstilltu átaki, enda hefur skortur á húsnæði á viðráðanlegu verði neikvæð áhrif á fjölbreytni atvinnulífs og ógnar samkeppnishæfni samfélagsins til lengri tíma. Í þessu sambandi er líka gagnlegt að horfa út fyrir landsteinana. Evrópusambandið hefur í nýlegri stefnumótun um viðráðanlegt húsnæði (European Affordable Housing Initiative) undirstrikað mikilvægi þess að ríki og sveitarfélög vinni markvisst að því að auka framboð á húsnæði á viðráðanlegu verði. Stefnt er að stofnun samevrópsks fjárfestingarsjóðs, mótun nýrra viðmiða um ríkisaðstoð og hertum reglum til að bregðast við afleiðingum skammtímaleigu á húsnæðismarkaði. Þessar áherslur eru nýmæli í stefnu ESB og sannarlega tímabærar eftir afregluvæðingu undangenginna ára. Þær ríma vel við þá stefnu sem íslensk stjórnvöld og Reykjavíkurborg hafa mótað á undanförnum árum og mikilvægt að samtök launafólks fylgist vel með innleiðingu þeirra. Þróun í þessa veru er í góðu samræmi við stefnu BHM í húsnæðismálum. Húsnæðisöryggi fólks er ekki einkamál fjármagnseiganda heldur forsenda þess að byggt sé upp réttlátt og samkeppnishæft samfélag. Með markvissum aðgerðum á borð við þær sem nú eru í gangi og í samvinnu við félagasamtök, lífeyrissjóði og atvinnulífið getum við skapað raunverulegar lausnir til að bregðast við fjölþættum vanda í húsnæðismálum. Höfundur er formaður BHM.
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun