Mun gervigreind skapa stafræna stéttaskiptingu á Íslandi? Björgmundur Guðmundsson skrifar 19. júní 2025 07:02 Ímyndaðu þér tvo tíu ára nemendur í tveimur ólíkum grunnskólum á Íslandi. Í öðrum skólanum, sem er í vel stæðu sveitarfélagi, fær nemandinn aðgang að gervigreindarkennara sem aðlagar stærðfræðinámið að hans þörfum og hjálpar honum að ná tökum á lesblindu. Í hinum skólanum, þar sem fjármagn er af skornari skammti, er engin slík tækni til staðar. Eftir aðeins eitt skólaár er kominn fram námsmunur sem gæti fylgt þessum börnum alla ævi. Þetta er ekki framtíðarspá. Þetta er raunveruleikinn sem við stöndum frammi fyrir ef við sem þjóð tökum ekki meðvitaða og samræmda ákvörðun um hvernig við ætlum að innleiða gervigreind í skólakerfið. Spurningin er ekki lengur tæknileg, hún er siðferðisleg: Munum við nota gervigreind sem öflugasta jafnréttistæki okkar tíma, eða munum við láta hana skapa nýja og dýpri stafræna stéttaskiptingu? Tækifærið: Gervigreindin sem jafnar leikinn Rétt notuð getur gervigreind unnið gegn þeim ójöfnuði sem við þekkjum í dag. Hún getur tryggt að nemandi í fámennu byggðarlagi hafi aðgang að sömu gæðum og nemandi í höfuðborginni. Hún getur orðið ómetanleg brú fyrir nemendur með annað móðurmál með rauntímaþýðingum og íslenskukennslu. Og hún getur greint námsörðugleika mun fyrr en áður var mögulegt, sem gerir snemmtæka íhlutun að veruleika en ekki bara fallegri hugsjón. Rannsóknir sýna að slík einstaklingsmiðun getur minnkað námsárangursbil milli hópa um allt að 30%. Ógnin: Þegar tæknin eykur ójöfnuð Ef ekkert er að gert mun þessi tækniþróun fylgja lögmálum markaðarins og dýpka núverandi gjár: Stafræna gjáin: Betur stæð sveitarfélög og skólar munu fjárfesta í dýrum og öflugum gervigreindarkerfum, á meðan aðrir dragast aftur úr. Hlutdrægni í kóðanum: Gervigreind er ekki hlutlaus. Rannsókn frá Stanford sýndi hvernig vinsæl kerfi mismunuðu nemendum með annað móðurmál. Án gagnrýninnar nálgunar gætum við verið að innleiða kerfisbundna fordóma í skólastofuna. Markaðsvæðing menntunar: Ef við látum þetta reka á reiðanum munu einkaaðilar og tæknifyrirtæki, en ekki kennarar og skólayfirvöld, stýra þróuninni. Vegamót: Norræna leiðin eða sú bandaríska? Ísland stendur frammi fyrir vali. Við getum farið bandarísku leiðina, þar sem ójöfn innleiðing og markaðsvæðing hefur þegar skapað aukna stéttaskiptingu milli skóla. Eða við getum farið norrænu leiðina, líkt og Finnland, þar sem lögð er áhersla á þverfaglegt samráð, skýra stefnumótun og gervigreindarlæsi áður en ráðist er í stórtæka innleiðingu. Þar er markmiðið að tryggja að tæknin þjóni samfélagslegum markmiðum um jöfnuð. Áskorun til íslenskra yfirvalda Þetta er ekki verkefni sem á að vera á könnu einstakra skólastjóra eða sveitarfélaga. Þetta kallar á samræmda landsáætlun. Gervigreind sem opinber grunnþjónusta: Ríki og sveitarfélög, í samstarfi við Samband íslenskra sveitarfélaga, verða að tryggja að allir skólar hafi jafnan aðgang að bestu og öruggustu lausnunum. Stofnun siðferðisráðs: Setja þarf á fót óháð siðferðisráð um gervigreind í menntun, skipað kennurum, foreldrum og sérfræðingum, sem metur kerfi áður en þau eru tekin í notkun. Krafa um ábyrgð: Gerð verður skýr krafa til tæknifyrirtækja um gagnsæi og að lausnir þeirra séu sniðnar að íslenskum veruleika og gildum. Ákvarðanir sem við tökum, eða tökum ekki, á næstu mánuðum munu hafa áhrif á heila kynslóð. Spurningin er einföld: Hver tekur forystuna? Eða ætlum við að horfa fram hjá þessari byltingu og vona það besta? Framtíð barnanna okkar á betra skilið. Í næstu grein mun ég skrifa um 5 skref að innleiðingu gervigreindar í skóla. Björgmundur Guðmundsson. Ráðgjafi í nýsköpun og gervigreind. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Björgmundur Örn Guðmundsson Mest lesið Halldór 23.8.2025 Halldór Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson Skoðun Skoðun Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Þjóðarmorð, fálmandi mjálm eða aðgerðir? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Vin í eyðimörkinni – almenningsbókasöfn borgarinnar Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson skrifar Skoðun Tíu staðreyndir um alvarlegustu kvenréttindakrísu heims Stella Samúelsdóttir skrifar Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Mestu aularnir í Vetrarbrautinni Kári Helgason skrifar Skoðun Fjárfestum í fyrsta bekk, frekar en fangelsum Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Eftirlíking vitundar og hætturnar sem henni fylgja Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Gagnvirkni líkama og vitundar til heilbrigðis Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Nýjar lausnir í kennslu – gamlar hindranir Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Kópavogsleiðinn Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Samstarf sem skilar raunverulegum loftslagsaðgerðum Nótt Thorberg skrifar Skoðun Lærum að lesa og reikna Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Loforðið sem borgarstjóri gleymdi Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Kristrún, það er bannað að plata Snorri Másson skrifar Skoðun Öndunaræfingar í boði SFS Vala Árnadóttir skrifar Sjá meira
Ímyndaðu þér tvo tíu ára nemendur í tveimur ólíkum grunnskólum á Íslandi. Í öðrum skólanum, sem er í vel stæðu sveitarfélagi, fær nemandinn aðgang að gervigreindarkennara sem aðlagar stærðfræðinámið að hans þörfum og hjálpar honum að ná tökum á lesblindu. Í hinum skólanum, þar sem fjármagn er af skornari skammti, er engin slík tækni til staðar. Eftir aðeins eitt skólaár er kominn fram námsmunur sem gæti fylgt þessum börnum alla ævi. Þetta er ekki framtíðarspá. Þetta er raunveruleikinn sem við stöndum frammi fyrir ef við sem þjóð tökum ekki meðvitaða og samræmda ákvörðun um hvernig við ætlum að innleiða gervigreind í skólakerfið. Spurningin er ekki lengur tæknileg, hún er siðferðisleg: Munum við nota gervigreind sem öflugasta jafnréttistæki okkar tíma, eða munum við láta hana skapa nýja og dýpri stafræna stéttaskiptingu? Tækifærið: Gervigreindin sem jafnar leikinn Rétt notuð getur gervigreind unnið gegn þeim ójöfnuði sem við þekkjum í dag. Hún getur tryggt að nemandi í fámennu byggðarlagi hafi aðgang að sömu gæðum og nemandi í höfuðborginni. Hún getur orðið ómetanleg brú fyrir nemendur með annað móðurmál með rauntímaþýðingum og íslenskukennslu. Og hún getur greint námsörðugleika mun fyrr en áður var mögulegt, sem gerir snemmtæka íhlutun að veruleika en ekki bara fallegri hugsjón. Rannsóknir sýna að slík einstaklingsmiðun getur minnkað námsárangursbil milli hópa um allt að 30%. Ógnin: Þegar tæknin eykur ójöfnuð Ef ekkert er að gert mun þessi tækniþróun fylgja lögmálum markaðarins og dýpka núverandi gjár: Stafræna gjáin: Betur stæð sveitarfélög og skólar munu fjárfesta í dýrum og öflugum gervigreindarkerfum, á meðan aðrir dragast aftur úr. Hlutdrægni í kóðanum: Gervigreind er ekki hlutlaus. Rannsókn frá Stanford sýndi hvernig vinsæl kerfi mismunuðu nemendum með annað móðurmál. Án gagnrýninnar nálgunar gætum við verið að innleiða kerfisbundna fordóma í skólastofuna. Markaðsvæðing menntunar: Ef við látum þetta reka á reiðanum munu einkaaðilar og tæknifyrirtæki, en ekki kennarar og skólayfirvöld, stýra þróuninni. Vegamót: Norræna leiðin eða sú bandaríska? Ísland stendur frammi fyrir vali. Við getum farið bandarísku leiðina, þar sem ójöfn innleiðing og markaðsvæðing hefur þegar skapað aukna stéttaskiptingu milli skóla. Eða við getum farið norrænu leiðina, líkt og Finnland, þar sem lögð er áhersla á þverfaglegt samráð, skýra stefnumótun og gervigreindarlæsi áður en ráðist er í stórtæka innleiðingu. Þar er markmiðið að tryggja að tæknin þjóni samfélagslegum markmiðum um jöfnuð. Áskorun til íslenskra yfirvalda Þetta er ekki verkefni sem á að vera á könnu einstakra skólastjóra eða sveitarfélaga. Þetta kallar á samræmda landsáætlun. Gervigreind sem opinber grunnþjónusta: Ríki og sveitarfélög, í samstarfi við Samband íslenskra sveitarfélaga, verða að tryggja að allir skólar hafi jafnan aðgang að bestu og öruggustu lausnunum. Stofnun siðferðisráðs: Setja þarf á fót óháð siðferðisráð um gervigreind í menntun, skipað kennurum, foreldrum og sérfræðingum, sem metur kerfi áður en þau eru tekin í notkun. Krafa um ábyrgð: Gerð verður skýr krafa til tæknifyrirtækja um gagnsæi og að lausnir þeirra séu sniðnar að íslenskum veruleika og gildum. Ákvarðanir sem við tökum, eða tökum ekki, á næstu mánuðum munu hafa áhrif á heila kynslóð. Spurningin er einföld: Hver tekur forystuna? Eða ætlum við að horfa fram hjá þessari byltingu og vona það besta? Framtíð barnanna okkar á betra skilið. Í næstu grein mun ég skrifa um 5 skref að innleiðingu gervigreindar í skóla. Björgmundur Guðmundsson. Ráðgjafi í nýsköpun og gervigreind.
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar