Réttlæti og ábyrg fjármálastjórn- skynsamleg nálgun á bætt kjör bótaþega almannatrygginga Kristinn Karl Brynjarsson skrifar 18. júní 2025 15:33 Ábyrg velferðarstefna snýst um að tryggja fólki öryggi og reisn – en einnig að standa vörð um sjálfbærni ríkisfjármála og stöðugleika í hagkerfinu. Í þeirri umræðu hefur verið kallað eftir því að bætur verði vísitölubundnar og hækki sjálfkrafa í takt við laun. Þó að það kunni að hljóma sanngjarnt við fyrstu sýn, er slík nálgun hvorki skynsamleg né sjálfbær til lengri tíma litið. Í stað þess að festa bætur í launavísitölu, er lagt til að þær haldi áfram að hækka með hóflegum og ábyrgum hætti, líkt og verið hefur síðustu ár. Á sama tíma mætti draga úr skerðingum – og með því mæta þeirri kjaragliðnun sem bótaþegar finna fyrir þegar laun hækka meira en bætur. Hvers vegna ekki vísitölubinding? Sjálfvirk vísitölubinding bóta myndi þýða að útgjöld ríkisins hækkuðu sjálfkrafa í takt við launaþróun – óháð efnahagsástandi eða fjárhagsstöðu ríkissjóðs. Slíkt myndi: Draga úr sveigjanleika ríkisfjármála og takmarka getu stjórnvalda til að forgangsraða útgjöldum. Auka verðbólguáhættu, sérstaklega ef bætur hækka hraðar en framleiðni eða ef þær eru ekki fjármagnaðar með auknum tekjum. Festa í sessi ósveigjanlegt kerfi, sem dregur úr möguleikum til að endurskoða og laga stuðningskerfið að breyttum aðstæðum. Þess vegna er skynsamlegra að halda í núverandi nálgun – þar sem bætur eru endurmetnar reglulega í fjárlögum – og beina frekar sjónum að því að draga úr skerðingum. Minni skerðingar eru skynsamlegri nálgun að bættum kjörum bótaþega. Skerðingar á bótum vegna aukinna tekna geta valdið því að bótaþegar njóta ekki raunhækkana í kjörum, jafnvel þótt laun þeirra hækki. Með því að lækka skerðingarhlutföll eða hækka frítekjumörk – má tryggja að fólk sem fer út á vinnumarkað eða hækkar í launum haldi eftir stærri hluta tekna sinna. Slíkar breytingar:- Hvetja til atvinnuþátttöku, þar sem fólk sér meiri ávinning af því að vinna eða auka við sig. Draga úr fátæktargildrum, þar sem fólk festist í kerfinu vegna þess að það borgar sig ekki að vinna meira. Mæta kjaragliðnun á markvissan hátt, án þess að festa ríkisútgjöld í ósveigjanlegar hækkanir. Sérstök staða tekjulítilla bótaþega. Við verðum þó einnig að horfa til þeirra sem hafa engar eða afar takmarkaðar tekjur utan almannatrygginga – og litla sem enga möguleika á að bæta við þær. Þetta eru oft eldri borgarar eða öryrkjar sem vegna heilsu, aldurs eða annarra aðstæðna geta ekki aukið við sig tekjur. Þessir einstaklingar geta orðið útundan þegar skerðingar eru lækkaðar, þar sem þeir njóta ekki ávinningsins sem kemur með auknum tekjum. Því er mikilvægt að tryggja að þessi hópur verði ekki skilinn eftir. Lagt er til að: Grunnbætur til tekjulítilla verði hækkaðar sérstaklega, til að tryggja lágmarksframfærslu og reisn. Jöfnuður innan hóps bótaþega verði tryggður, þannig að þeir sem ekki geta aflað sér tekna njóti ekki lakari kjara en þeir sem geta unnið meðfram bótum. Endurskoðun á samspili bóta og frítekjumarka verði hluti af heildstæðri stefnu, til að tryggja að kerfið virki réttlátlega fyrir alla. Á sama tíma verður þó að gæta þess að slík aðstoð leiði ekki til þess að hvatar til atvinnuþátttöku veikist. Því þarf að útfæra breytingar með þeim hætti að þeir sem geta tekið þátt á vinnumarkaði hafi ávinning af því. Leggja þarf sérstaka áherslu á að: Sértæk hækkun bóta til tekjulágra verði útfærð með skýrum viðmiðum, þannig að hún nái til þeirra sem raunverulega hafa takmarkaða möguleika á tekjuöflun. Virknihvatar haldist sterkar – með því að tryggja að fjárhagslegur ávinningur af atvinnuþátttöku sé skýr og raunverulegur. Stuðningur við tekjulága verði tímabundinn eða endurmetinn reglulega, þegar við á, svo ekki festist í sessi kerfi sem ómeðvitað letur fólk til þátttöku í atvinnulífi. Ríkið og aðilar vinnumarkaðarins vinni saman að markvissum og árangursríkum aðgerðum til að bæta aðgengi þessa hóps að vinnumarkaði og skapa raunhæf tækifæri til þátttöku. Hverjar væru afleiðingarnar? 1. Áhrif á ríkisfjármál Að draga úr skerðingum og hækka grunnbætur fyrir tekjulága hefur kostnað í för með sér – en hann er fyrirsjáanlegur og hægt að stýra honum í fjárlagagerð. Með því að forgangsraða innan kerfisins er hægt að ná fram réttlátari niðurstöðum án þess að skapa ósjálfbæran útgjaldavöxt. 2. Áhrif á verðbólgu Þegar breytingar eru útfærðar með ábyrgum hætti – og forgangsraðað er til þeirra sem hafa minnstar ráðstöfunartekjur – er áhrif á verðbólgu takmarkað. Þvert á móti geta slíkar aðgerðir bætt stöðu fólks án þess að ýta undir of mikla eftirspurn í hagkerfinu. 3. Áhrif á hagstjórn Hóflegar bótahækkanir, lægri skerðingar og markvissar aðgerðir fyrir tekjulága styðja við stöðugleika og sveigjanleika í hagstjórn. Þær veita stjórnvöldum svigrúm til að bregðast við breyttum aðstæðum, ólíkt sjálfvirkum vísitölubindingum. Réttlæti, festa og ábyrg fjármálastjórn. Tryggja verður að velferðarkerfið styðji við þá sem á þurfa að halda – en án þess að grafa undan sjálfbærni og stöðugleika. Með því að hækka bætur með ábyrgum hætti, draga úr skerðingum og lyfta upp þeim sem hafa engar aðrar tekjur, getum við byggt réttlátara og traustara kerfi. Á sama tíma tryggjum við að kerfið hvetji áfram til þátttöku í atvinnulífi og bjóði raunveruleg tækifæri fyrir alla – með samstilltu átaki ríkisins og vinnumarkaðarins. Þetta er leið sem sameinar félagslegt réttlæti og ábyrga fjármálastjórn – og tryggir að velferðarkerfið styrki einstaklinga án þess að veikja grunnstoðir hagkerfisins. Höfundur er formaður Verkalýðsráðs Sjálfstæðisflokksins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kristinn Karl Brynjarsson Mest lesið Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga Skoðun Skoðun Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason skrifar Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Ákalli um samræmingu í eftirliti svarað Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Ábyrg velferðarstefna snýst um að tryggja fólki öryggi og reisn – en einnig að standa vörð um sjálfbærni ríkisfjármála og stöðugleika í hagkerfinu. Í þeirri umræðu hefur verið kallað eftir því að bætur verði vísitölubundnar og hækki sjálfkrafa í takt við laun. Þó að það kunni að hljóma sanngjarnt við fyrstu sýn, er slík nálgun hvorki skynsamleg né sjálfbær til lengri tíma litið. Í stað þess að festa bætur í launavísitölu, er lagt til að þær haldi áfram að hækka með hóflegum og ábyrgum hætti, líkt og verið hefur síðustu ár. Á sama tíma mætti draga úr skerðingum – og með því mæta þeirri kjaragliðnun sem bótaþegar finna fyrir þegar laun hækka meira en bætur. Hvers vegna ekki vísitölubinding? Sjálfvirk vísitölubinding bóta myndi þýða að útgjöld ríkisins hækkuðu sjálfkrafa í takt við launaþróun – óháð efnahagsástandi eða fjárhagsstöðu ríkissjóðs. Slíkt myndi: Draga úr sveigjanleika ríkisfjármála og takmarka getu stjórnvalda til að forgangsraða útgjöldum. Auka verðbólguáhættu, sérstaklega ef bætur hækka hraðar en framleiðni eða ef þær eru ekki fjármagnaðar með auknum tekjum. Festa í sessi ósveigjanlegt kerfi, sem dregur úr möguleikum til að endurskoða og laga stuðningskerfið að breyttum aðstæðum. Þess vegna er skynsamlegra að halda í núverandi nálgun – þar sem bætur eru endurmetnar reglulega í fjárlögum – og beina frekar sjónum að því að draga úr skerðingum. Minni skerðingar eru skynsamlegri nálgun að bættum kjörum bótaþega. Skerðingar á bótum vegna aukinna tekna geta valdið því að bótaþegar njóta ekki raunhækkana í kjörum, jafnvel þótt laun þeirra hækki. Með því að lækka skerðingarhlutföll eða hækka frítekjumörk – má tryggja að fólk sem fer út á vinnumarkað eða hækkar í launum haldi eftir stærri hluta tekna sinna. Slíkar breytingar:- Hvetja til atvinnuþátttöku, þar sem fólk sér meiri ávinning af því að vinna eða auka við sig. Draga úr fátæktargildrum, þar sem fólk festist í kerfinu vegna þess að það borgar sig ekki að vinna meira. Mæta kjaragliðnun á markvissan hátt, án þess að festa ríkisútgjöld í ósveigjanlegar hækkanir. Sérstök staða tekjulítilla bótaþega. Við verðum þó einnig að horfa til þeirra sem hafa engar eða afar takmarkaðar tekjur utan almannatrygginga – og litla sem enga möguleika á að bæta við þær. Þetta eru oft eldri borgarar eða öryrkjar sem vegna heilsu, aldurs eða annarra aðstæðna geta ekki aukið við sig tekjur. Þessir einstaklingar geta orðið útundan þegar skerðingar eru lækkaðar, þar sem þeir njóta ekki ávinningsins sem kemur með auknum tekjum. Því er mikilvægt að tryggja að þessi hópur verði ekki skilinn eftir. Lagt er til að: Grunnbætur til tekjulítilla verði hækkaðar sérstaklega, til að tryggja lágmarksframfærslu og reisn. Jöfnuður innan hóps bótaþega verði tryggður, þannig að þeir sem ekki geta aflað sér tekna njóti ekki lakari kjara en þeir sem geta unnið meðfram bótum. Endurskoðun á samspili bóta og frítekjumarka verði hluti af heildstæðri stefnu, til að tryggja að kerfið virki réttlátlega fyrir alla. Á sama tíma verður þó að gæta þess að slík aðstoð leiði ekki til þess að hvatar til atvinnuþátttöku veikist. Því þarf að útfæra breytingar með þeim hætti að þeir sem geta tekið þátt á vinnumarkaði hafi ávinning af því. Leggja þarf sérstaka áherslu á að: Sértæk hækkun bóta til tekjulágra verði útfærð með skýrum viðmiðum, þannig að hún nái til þeirra sem raunverulega hafa takmarkaða möguleika á tekjuöflun. Virknihvatar haldist sterkar – með því að tryggja að fjárhagslegur ávinningur af atvinnuþátttöku sé skýr og raunverulegur. Stuðningur við tekjulága verði tímabundinn eða endurmetinn reglulega, þegar við á, svo ekki festist í sessi kerfi sem ómeðvitað letur fólk til þátttöku í atvinnulífi. Ríkið og aðilar vinnumarkaðarins vinni saman að markvissum og árangursríkum aðgerðum til að bæta aðgengi þessa hóps að vinnumarkaði og skapa raunhæf tækifæri til þátttöku. Hverjar væru afleiðingarnar? 1. Áhrif á ríkisfjármál Að draga úr skerðingum og hækka grunnbætur fyrir tekjulága hefur kostnað í för með sér – en hann er fyrirsjáanlegur og hægt að stýra honum í fjárlagagerð. Með því að forgangsraða innan kerfisins er hægt að ná fram réttlátari niðurstöðum án þess að skapa ósjálfbæran útgjaldavöxt. 2. Áhrif á verðbólgu Þegar breytingar eru útfærðar með ábyrgum hætti – og forgangsraðað er til þeirra sem hafa minnstar ráðstöfunartekjur – er áhrif á verðbólgu takmarkað. Þvert á móti geta slíkar aðgerðir bætt stöðu fólks án þess að ýta undir of mikla eftirspurn í hagkerfinu. 3. Áhrif á hagstjórn Hóflegar bótahækkanir, lægri skerðingar og markvissar aðgerðir fyrir tekjulága styðja við stöðugleika og sveigjanleika í hagstjórn. Þær veita stjórnvöldum svigrúm til að bregðast við breyttum aðstæðum, ólíkt sjálfvirkum vísitölubindingum. Réttlæti, festa og ábyrg fjármálastjórn. Tryggja verður að velferðarkerfið styðji við þá sem á þurfa að halda – en án þess að grafa undan sjálfbærni og stöðugleika. Með því að hækka bætur með ábyrgum hætti, draga úr skerðingum og lyfta upp þeim sem hafa engar aðrar tekjur, getum við byggt réttlátara og traustara kerfi. Á sama tíma tryggjum við að kerfið hvetji áfram til þátttöku í atvinnulífi og bjóði raunveruleg tækifæri fyrir alla – með samstilltu átaki ríkisins og vinnumarkaðarins. Þetta er leið sem sameinar félagslegt réttlæti og ábyrga fjármálastjórn – og tryggir að velferðarkerfið styrki einstaklinga án þess að veikja grunnstoðir hagkerfisins. Höfundur er formaður Verkalýðsráðs Sjálfstæðisflokksins.
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun