Frá stjórnun til tengsla – Endurmat á atferlismeðferð í ljósi tilfinningagreindar Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar 19. júní 2025 13:00 Ég er fimm barna móðir og á fimm barnabörn. Ég er menntaður leik- og grunnskólasérkennari og með diplómu í tilfinningagreindar þerapíu. Ég hef starfað bæði í leik- og grunnskólum og þekki því vel til þeirra kerfa sem eru notuð til að „leiðrétta hegðun“ barna. Færð verðlaun þegar þú klárar… færð stjörnu þegar…Í gegnum árin studdist ég við atferlisfræðina – í kennslu, í uppeldi og í ráðgjöf. Ég reyndi að nota umbun og afleiðingar til að móta hegðun barna minna og nemenda. En alltaf var eitthvað sem strandaði. Þau fengu óbeint þau skilaboð að ef þeim tækist ekki ákveðið verkefni, væru þau ekki verðug að vera elskuð. Hvað með þau sem ekki réðu við verkefnið?Það var ekki fyrr en ég lærði tilfinningagreind og fór sjálf í gegnum djúpa innri vinnu sem ég áttaði mig á því hversu mikið af tilfinningum barna voru bældar – ekki vegna illvilja, heldur vegna þess að kerfið sjálft býður upp á stjórnun en ekki tengsl. 1. Hvað er atferlismeðferð? Atferlismeðferð byggir á rannsóknum atferlisstefnunnar sem þróaðist á 20. öld. Meðferðarformin byggja á klassískri og virkri skilyrðingu: að styrkja hegðun sem telst æskileg og draga úr þeirri sem ekki þykir viðeigandi. Í skólaumhverfi hefur þessi nálgun þýtt umbunarkerfi, afleiðingar og hegðunarstjórnun. 2. Þegar barn hættir að gráta – ekki vegna öryggis, heldur vegna einmanaleika Barnið hættir að gráta – en ekki af því að því líður betur, heldur vegna þess að það óttast höfnun. Við sjáum breytingu á hegðun, en ekki innri ró. Það lærir að bæla tilfinninguna, ekki að vinna með hana. Og það lærir að hlýðni skilar samþykki, en ekki að það sé í lagi að vera með sárar tilfinningar. Dr. Alice Miller skrifar: „Barn sem er refsað fyrir að finna til reiði eða sorgar lærir að bæla þessar tilfinningar — ekki vegna þess að þær hverfi, heldur af því að þær verða hættulegar að sýna.“ 3. Atferlismeðferð byggir á ótta eða umbun, ekki tengslum Það sem vantar í atferlisfræðina er það sem börn þurfa mest: öruggt tilfinningalegt rými, tengsl, samkennd, vitund um innri heim. Tilfinningagreind byggir á því að mæta hegðun með forvitni – ekki refsingu. Með því að skilja hvað liggur að baki hegðun getum við stutt barnið til að vaxa í sjálfsþekkingu. Hanna Hjertaas segir: „Fyrir aftan hverja hegðun barns býr tilfinning sem þarfnast tengingar. Þegar við hjálpum barninu að finna og tjá tilfinningarnar sínar, þarf það ekki lengur að hrópa þær út í gegnum hegðun.“ 3a. ART og TIME OUT – áhrif kerfisins á börn ART (Aggression Replacement Training) hefur verið innleitt í mörgum skólum sem úrræði fyrir börn með hegðunarvanda. Þó að ætlunin sé að hjálpa börnum að læra félagsfærni og sjálfstjórn, er nálgunin oft byggð á ytri stýringu, umbun og kerfisbundinni aðgreiningu frá öðrum nemendum. TIME OUT aðferðin, þar sem barn er tekið úr aðstæðum og látið „róa sig niður“, er dæmi um úrræði sem getur virst gagnlegt á yfirborðinu. En í stað þess að kenna barni að vinna með tilfinningar sínar, upplifir barnið einangrun og skömm. Það lærir að tilfinningar séu óæskilegar og að það þurfi að draga sig í hlé frá öðrum þegar það á erfitt. Eins og Dr. Bruce Lipton segir: „The moment a child begins to feel shame for natural emotional expression, the stress response activates. Over time, this becomes part of their biology.“ 4. Hverju hefur tilfinningagreind kennt mér sem móður og kennara? Tilfinningagreind hefur kennt mér að hegðun barns er oft aðeins birtingarmynd innri óöryggis. Að það sem virðist vera "óþekkt" er oft kallað eftir tengslum. Þegar barn fær að upplifa og fá orð á tilfinningar sínar minnkar þörfin fyrir að sýna óæskilega hegðun. Tengsl lækna – ekki stjórn. Dr. Gabor Maté segir: „Það sem hvert barn þarfnast er að vera séð, heyrt, skilið og haldið utan um. Ef það vantar, verður hegðun að tungumáli þarfa sem ekki hafa verið mætt.“ 5. Að ala upp manneskju – ekki bara þægilegt barn Við getum valið að ala upp börn sem vita hvernig þeim líður – í stað þess að einblína á að þau hegði sér eins og okkur hentar. Þegar börn fá að vera með öllum sínum tilfinningum í öruggu umhverfi, byggist sjálfstraust og samkennd. Þá læra þau að vera þau sjálf – ekki bara það sem aðrir vilja. Herdís Pálsdóttir bendir á: „Tilfinningagreind þroskast í öruggu sambandi. Börn læra sjálfsstjórn ekki með umbun og refsingu, heldur með því að einhver sé með þeim þegar tilfinningarnar flæða yfir.“ Niðurlag Ég ætla ekki að fordæma foreldra eða kennara sem nota aðferðir atferlisfræðinnar – ég var ein af þeim. En ég vil varpa ljósi á að það eru til aðrar leiðir. Leiðir sem byggja á tengingu, hlýju og tilfinningalegri viðveru. Börnin okkar þurfa ekki stjórn – þau þurfa tengsl. Dr. Gabor Maté skrifar: „Hegðun barns er ekki vandamálið — hún er birtingarmynd vandans.“ Dr. Bessel van der Kolk segir: „Að geta fundið til öryggis með öðrum er líklega mikilvægasti þátturinn í andlegri heilsu.“ Eg vil meina að frelsi er ekki að fá að gera allt sem maður vill, heldur að fá að upplifa allar tilfinningar án þess að upplifa skömm. Ég þakka þeim sem lásu Höfundur er menntaður leik- og grunnskólasérkennari og með diplómu í tilfinningagreindar þerapíu. Heimildaskrá Maté, Gabor. In the Realm of Hungry Ghosts: Close Encounters with Addiction. Vintage Canada, 2008. Maté, Gabor. Hold On to Your Kids: Why Parents Need to Matter More Than Peers. Ballantine Books, 2011. Miller, Alice. The Drama of the Gifted Child: The Search for the True Self. Basic Books, 2001. van der Kolk, Bessel. The Body Keeps the Score: Brain, Mind, and Body in the Healing of Trauma. Viking, 2014. Lipton, Bruce H. The Biology of Belief: Unleashing the Power of Consciousness, Matter & Miracles. Hay House, 2005. Hjertaas, Hanna. EQ-terapi og følelseskompetanse. EQ Institute, Noregur. Pálsdóttir, Herdís o.fl. Geðrækt í skólastarfi: Grunnstoðir og leiðir. Háskóli Íslands, Ritröð Rannsóknarstofu í uppeldis- og menntunarfræðum, 2017. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Geðheilbrigði Mest lesið Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun Halldór 27.03.2024 Halldór Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Græðgin í forgrunni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Greiningar eða lausnir – hvort vegur þyngra? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson skrifar Skoðun Bless bless jafnlaunavottun Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Miðstýrt skólakerfi eða fjölbreytni með samræmdu gæðamati? Bogi Ragnarsson skrifar Sjá meira
Ég er fimm barna móðir og á fimm barnabörn. Ég er menntaður leik- og grunnskólasérkennari og með diplómu í tilfinningagreindar þerapíu. Ég hef starfað bæði í leik- og grunnskólum og þekki því vel til þeirra kerfa sem eru notuð til að „leiðrétta hegðun“ barna. Færð verðlaun þegar þú klárar… færð stjörnu þegar…Í gegnum árin studdist ég við atferlisfræðina – í kennslu, í uppeldi og í ráðgjöf. Ég reyndi að nota umbun og afleiðingar til að móta hegðun barna minna og nemenda. En alltaf var eitthvað sem strandaði. Þau fengu óbeint þau skilaboð að ef þeim tækist ekki ákveðið verkefni, væru þau ekki verðug að vera elskuð. Hvað með þau sem ekki réðu við verkefnið?Það var ekki fyrr en ég lærði tilfinningagreind og fór sjálf í gegnum djúpa innri vinnu sem ég áttaði mig á því hversu mikið af tilfinningum barna voru bældar – ekki vegna illvilja, heldur vegna þess að kerfið sjálft býður upp á stjórnun en ekki tengsl. 1. Hvað er atferlismeðferð? Atferlismeðferð byggir á rannsóknum atferlisstefnunnar sem þróaðist á 20. öld. Meðferðarformin byggja á klassískri og virkri skilyrðingu: að styrkja hegðun sem telst æskileg og draga úr þeirri sem ekki þykir viðeigandi. Í skólaumhverfi hefur þessi nálgun þýtt umbunarkerfi, afleiðingar og hegðunarstjórnun. 2. Þegar barn hættir að gráta – ekki vegna öryggis, heldur vegna einmanaleika Barnið hættir að gráta – en ekki af því að því líður betur, heldur vegna þess að það óttast höfnun. Við sjáum breytingu á hegðun, en ekki innri ró. Það lærir að bæla tilfinninguna, ekki að vinna með hana. Og það lærir að hlýðni skilar samþykki, en ekki að það sé í lagi að vera með sárar tilfinningar. Dr. Alice Miller skrifar: „Barn sem er refsað fyrir að finna til reiði eða sorgar lærir að bæla þessar tilfinningar — ekki vegna þess að þær hverfi, heldur af því að þær verða hættulegar að sýna.“ 3. Atferlismeðferð byggir á ótta eða umbun, ekki tengslum Það sem vantar í atferlisfræðina er það sem börn þurfa mest: öruggt tilfinningalegt rými, tengsl, samkennd, vitund um innri heim. Tilfinningagreind byggir á því að mæta hegðun með forvitni – ekki refsingu. Með því að skilja hvað liggur að baki hegðun getum við stutt barnið til að vaxa í sjálfsþekkingu. Hanna Hjertaas segir: „Fyrir aftan hverja hegðun barns býr tilfinning sem þarfnast tengingar. Þegar við hjálpum barninu að finna og tjá tilfinningarnar sínar, þarf það ekki lengur að hrópa þær út í gegnum hegðun.“ 3a. ART og TIME OUT – áhrif kerfisins á börn ART (Aggression Replacement Training) hefur verið innleitt í mörgum skólum sem úrræði fyrir börn með hegðunarvanda. Þó að ætlunin sé að hjálpa börnum að læra félagsfærni og sjálfstjórn, er nálgunin oft byggð á ytri stýringu, umbun og kerfisbundinni aðgreiningu frá öðrum nemendum. TIME OUT aðferðin, þar sem barn er tekið úr aðstæðum og látið „róa sig niður“, er dæmi um úrræði sem getur virst gagnlegt á yfirborðinu. En í stað þess að kenna barni að vinna með tilfinningar sínar, upplifir barnið einangrun og skömm. Það lærir að tilfinningar séu óæskilegar og að það þurfi að draga sig í hlé frá öðrum þegar það á erfitt. Eins og Dr. Bruce Lipton segir: „The moment a child begins to feel shame for natural emotional expression, the stress response activates. Over time, this becomes part of their biology.“ 4. Hverju hefur tilfinningagreind kennt mér sem móður og kennara? Tilfinningagreind hefur kennt mér að hegðun barns er oft aðeins birtingarmynd innri óöryggis. Að það sem virðist vera "óþekkt" er oft kallað eftir tengslum. Þegar barn fær að upplifa og fá orð á tilfinningar sínar minnkar þörfin fyrir að sýna óæskilega hegðun. Tengsl lækna – ekki stjórn. Dr. Gabor Maté segir: „Það sem hvert barn þarfnast er að vera séð, heyrt, skilið og haldið utan um. Ef það vantar, verður hegðun að tungumáli þarfa sem ekki hafa verið mætt.“ 5. Að ala upp manneskju – ekki bara þægilegt barn Við getum valið að ala upp börn sem vita hvernig þeim líður – í stað þess að einblína á að þau hegði sér eins og okkur hentar. Þegar börn fá að vera með öllum sínum tilfinningum í öruggu umhverfi, byggist sjálfstraust og samkennd. Þá læra þau að vera þau sjálf – ekki bara það sem aðrir vilja. Herdís Pálsdóttir bendir á: „Tilfinningagreind þroskast í öruggu sambandi. Börn læra sjálfsstjórn ekki með umbun og refsingu, heldur með því að einhver sé með þeim þegar tilfinningarnar flæða yfir.“ Niðurlag Ég ætla ekki að fordæma foreldra eða kennara sem nota aðferðir atferlisfræðinnar – ég var ein af þeim. En ég vil varpa ljósi á að það eru til aðrar leiðir. Leiðir sem byggja á tengingu, hlýju og tilfinningalegri viðveru. Börnin okkar þurfa ekki stjórn – þau þurfa tengsl. Dr. Gabor Maté skrifar: „Hegðun barns er ekki vandamálið — hún er birtingarmynd vandans.“ Dr. Bessel van der Kolk segir: „Að geta fundið til öryggis með öðrum er líklega mikilvægasti þátturinn í andlegri heilsu.“ Eg vil meina að frelsi er ekki að fá að gera allt sem maður vill, heldur að fá að upplifa allar tilfinningar án þess að upplifa skömm. Ég þakka þeim sem lásu Höfundur er menntaður leik- og grunnskólasérkennari og með diplómu í tilfinningagreindar þerapíu. Heimildaskrá Maté, Gabor. In the Realm of Hungry Ghosts: Close Encounters with Addiction. Vintage Canada, 2008. Maté, Gabor. Hold On to Your Kids: Why Parents Need to Matter More Than Peers. Ballantine Books, 2011. Miller, Alice. The Drama of the Gifted Child: The Search for the True Self. Basic Books, 2001. van der Kolk, Bessel. The Body Keeps the Score: Brain, Mind, and Body in the Healing of Trauma. Viking, 2014. Lipton, Bruce H. The Biology of Belief: Unleashing the Power of Consciousness, Matter & Miracles. Hay House, 2005. Hjertaas, Hanna. EQ-terapi og følelseskompetanse. EQ Institute, Noregur. Pálsdóttir, Herdís o.fl. Geðrækt í skólastarfi: Grunnstoðir og leiðir. Háskóli Íslands, Ritröð Rannsóknarstofu í uppeldis- og menntunarfræðum, 2017.
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar
Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun