Þjóðin að tala frá sér allt vit? Guðmundur Magnússon skrifar 7. febrúar 2005 00:01 Getur verið að svo sé komið fyrir okkur Íslendingum að við þörfnumst helst nú um stundir rækilegs og víðtæks málótta? Þessi spurning þarfnast auðvitað nánari skýringar. Hugtakið málótti varð til á áttunda áratugnum. Það var tískuorð á þeim tíma. Margir helstu gáfumenn þjóðarinnar höfðu þá þungar áhyggjur af því að opinber málræktar- og málverndarstefna væri farin að þjarma svo að almenningi að fólk þyrði ekki að opna munninn og segja skoðun sína á málefnum líðandi stundar; það væri hrætt um að tala "vitlaust" eða "ófínt" mál og sæta fyrir vikið glósum og ákúrum málfræðispekinga sem virtust með eyrun sín úti um holt og hæðir að reyna að góma þágufallsfólk og álíka vandræðalýð. Skírnir, tímarit Bókmenntafélagsins, og Þjóðviljinn sálugi voru helsti vettvangur þessarar umræðu. Satt að segja komu þessar áhyggjur ekki alveg heim og saman við þann áhuga sem var á þessum tíma hjá almenningi á að láta í sér heyra á opinberum vettvangi, til dæmis með því að hringja í símatíma útvarpstöðvanna eða senda dagblöðunum línur. Ekki var að heyra að fólk væri almennt merkjanlega áhyggjufullt yfir orðfæri sínu. Hugmyndin um málóttann var líklega frekar skrifborðsspeki háskólamanna en raunverulegt vandamál í þjóðfélaginu. En svo sem ekki verri fyrir það! . Og enn síður er málótti raunveruleiki í nútímanum; skoðið bara spjallvefina og bloggið á netinu. Eða "umræðuna" í Morgunblaðinu sem ritstjórnarnir kalla "málþing þjóðarinnar". Svo ekki sé minnst á allt masið á skjánum og í talstöðvunum... En getur verið að einmitt þess vegna sé tími kominn til að dusta rykið af hugmyndinni - kannski í svolítið breyttri mynd - og tala fyrir því að svolítill málótti (og pennafælni) breiðist út um þjóðfélagið? Tilefnið fyrir uppástungunni er hinn yfirgengilegi kjaftagangur sem mörgum virðist að sé farinn að tröllríða íslensku þjóðfélagi. Sumir segja að þjóðfélagið sé orðið ein allsherjar Kjaftaklöpp. Upplýstir lesendur vita að Kjaftaklöpp hét staður sá (þar sem nú mætast Bergstaðastræti og Skólavörðustígur) sem Reykvíkingar í lok 19. aldar og byrjun hinnar 20. komu saman á til að skrafa saman um landsins gagn og nauðsynjar. Nafnið bendir til þess að ekki hafi þetta þótt ýkja merkilegt eða uppbyggilegt málþing, frekar að menn hafi þar talað samhengislaust út og suður, slúðrað um náungann, breitt út gróusögur og annað í þeim dúr. Út af fyrir sig er ástæðulaust að gefa slíkum samkomum eingöngu langt nef; öll höfum við áreiðanlega þörf fyrir þær í einhverjum skömmtum. En getur verið að skammtarnir af kjaftagangi í nútímannum séu orðnir óhóflega stórir fyrir okkar litla og tiltölulega fábreytta þjóðfélag? Að "umræðan" í dagblöðunum, á netinu, á málfundum og ráðstefnum, í útvarpinu og spjallþáttum sjónvarpsstöðvanna sé hlutfallslega meiri en eðlilegt og skynsamlegt er í samanburði við ýmsa hljóðlátari starfsemi, andlega sem verklega, sem þó er þjóðinni í bráð og lengd mikilvægari? Við höfum í gangi "umræðu" um málefni líðandi stundar í þremur dagblöðum, á fjórum og bráðum fimm útvarpsstöðvum og á þremur sjónvarpsstöðvum frá morgni til kvölds. Og á netinu allan sólarhringinn.Og svo höldum við úti fréttabréfum og tímaritum og efnum nær daglega til málþinga, ráðstefna og morgunverðar-, hádegisverðar- og kvöldverðarfunda. Hefur lítil þjóð eins og við virkilega svona margt að segja og skeggræða um?Hvenær höfum við tíma til að hugsa og lesa? Eða er það kannski óþarfi á kjaftafundum nútímans einsog á klöppinni forðum daga? Er í lagi að tala án þess að hugsa? Og kjafta frá sér allt vit? Og meðal annarra orða: Er það ekki meira og minna sama fólkið sem heldur "umræðunni" gangandi? Er ekki of mikið á það lagt? Eru þetta ekki helsti þungar byrðar fyrir það? Og umræðuefnin: Eru þau kannski oftar en ekki agalaus vaðall þar sem lítill eða enginn greinarmunur er gerður á aðalatriðum og aukaatriðum, þar sem hver grípur frammí fyrir öðrum og tæpast nokkur þátttakandi fær að klára setningu með heilli hugsun? Getur verið að hér gildi að minna sé betra? Að huga beri að gæðum fremur en magni? Nóbelskáldið vildi hér um árið lyfta umræðum á hærra plan. Einn helsti sérfræðingur um Hann segir að sjónvarpsþættinum þar sem Ritstjórinn og Þingmaðurinn fengu þessa frægu ofanígjöf, kannski ómaklega, hafi verið eytt. Tilviljun? Eða merki um stöðuga afneitun og tegðu þjóðarinnar til að átta sig á hinum fleygu orðum skáldsins:"Því hefur verið haldið fram að Íslendíngar beygi sig lítt fyrir skynsamlegum rökum, fjármunarökum varla heldur, og þó enn síður fyrir rökum trúarinnar, en leysi vandræði sín með því að stunda orðheingilshátt og deila um tittlíngaskít sem ekki kemur málinu við; en verði skelfíngu lostnir og setji hljóða hvenær sem komið er að kjarna máls...". Ætli nokkuð hafi í rauninni breyst frá því að þessi ádrepa var sett á blað?Guðmundur Magnússon -gm@frettabladid.is Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Magnússon Í brennidepli Mest lesið Skólaforðun: Rangnefni sem þarfnast nýrrar nálgunar Rakel Norðfjörð Vilhjálmsdóttir Skoðun Heimskasta þjóð í heimi? Sverrir Björnsson Skoðun Hvernig gerðist þetta? Tryggvi Hjaltason Skoðun Gleymdu leikskólabörnin Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir Skoðun Hugsjónir ójafnaðarmanns - svar við bréfi Kára Snorri Másson Skoðun Viðreisn er Samfylkingin Júlíus Viggó Ólafsson Skoðun Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson Skoðun „Ég hefði nú ekkert á móti því að taka aðeins í tæjuna“ Eva Pandora Baldursdóttir Skoðun Foreldrar, ömmur og afar þessa lands - áskorun til ykkar! Ragnheiður Stephensen Skoðun Ráðherrann Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Skoðun Skoðun Skólaforðun: Rangnefni sem þarfnast nýrrar nálgunar Rakel Norðfjörð Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Viska bendir á ójöfnuð kynslóðanna Yngvi Sighvatsson skrifar Skoðun Frjálsar handfæraveiðar - Opið svar til Strandveiðifélags Íslands Álfheiður Eymarsdóttir skrifar Skoðun Ofbeldisvarnir og alhliða kynfræðsla alla skólagönguna! Sigrún Birna Björnsdóttir Kaaber skrifar Skoðun Að kjósa í roki, hríð og nístingskulda Jón Ferdínand Estherarson skrifar Skoðun Hvernig gerðist þetta? Tryggvi Hjaltason skrifar Skoðun Borgum rétta vexti - Landsbankinn verði banki allra landsmanna Baldur Borgþórsson skrifar Skoðun Gleymdu leikskólabörnin Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Tími fyrir breytingar – Nú er tækifærið Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Ölvunarakstur á Arnarnesbrú Anna Linda Bjarnadóttir skrifar Skoðun Flokknum er sama um þig Valgerður Árnadóttir skrifar Skoðun Þéttingarstefnan í Reykjavík er efnahagslegt vandamál Guðlaugur Þór Þórðarson skrifar Skoðun Virði en ekki byrði Hulda Bjarnadóttir skrifar Skoðun Sjálfstæðisflokkurinn – svarið fyrir fjölskyldur og ungt fólk Guðbjörg Oddný Jónasdóttir skrifar Skoðun Vanrækt barn er besti ráðherrann Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Fjárfestum í vellíðan – því hver króna skilar sér margfalt til baka Theodór Ingi Ólafsson skrifar Skoðun Úr öskunni í eldinn á laugardaginn? Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Skuggaspil valdsins Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Viltu að barnabörnin þín verði fátækir leiguliðar? Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Nýtt upphaf – í þjónustu við þjóðina Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á hvert annað og breytum þessu Aðalsteinn Leifsson skrifar Skoðun Kæru landsmenn – þetta er ekki lengur boðlegt Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun XL niðurskurður – hugsum stórt! Arnar Þór Jónsson,Kári Allansson skrifar Skoðun Blórabögglar og gylliboð frá vinstri Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Hvað kjósa foreldrar ósýnilegra barna? Vigdís Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Heimskasta þjóð í heimi? Sverrir Björnsson skrifar Skoðun Jöfnum leikinn á laugardaginn Björgvin G. Sigurðsson skrifar Skoðun ADHD, fjórir stafir og hvað svo? Jóna Kristín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skattagleði á kostnað ferðaþjónustunnar Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Börnin heim Hanna Katrín Friðriksson skrifar Sjá meira
Getur verið að svo sé komið fyrir okkur Íslendingum að við þörfnumst helst nú um stundir rækilegs og víðtæks málótta? Þessi spurning þarfnast auðvitað nánari skýringar. Hugtakið málótti varð til á áttunda áratugnum. Það var tískuorð á þeim tíma. Margir helstu gáfumenn þjóðarinnar höfðu þá þungar áhyggjur af því að opinber málræktar- og málverndarstefna væri farin að þjarma svo að almenningi að fólk þyrði ekki að opna munninn og segja skoðun sína á málefnum líðandi stundar; það væri hrætt um að tala "vitlaust" eða "ófínt" mál og sæta fyrir vikið glósum og ákúrum málfræðispekinga sem virtust með eyrun sín úti um holt og hæðir að reyna að góma þágufallsfólk og álíka vandræðalýð. Skírnir, tímarit Bókmenntafélagsins, og Þjóðviljinn sálugi voru helsti vettvangur þessarar umræðu. Satt að segja komu þessar áhyggjur ekki alveg heim og saman við þann áhuga sem var á þessum tíma hjá almenningi á að láta í sér heyra á opinberum vettvangi, til dæmis með því að hringja í símatíma útvarpstöðvanna eða senda dagblöðunum línur. Ekki var að heyra að fólk væri almennt merkjanlega áhyggjufullt yfir orðfæri sínu. Hugmyndin um málóttann var líklega frekar skrifborðsspeki háskólamanna en raunverulegt vandamál í þjóðfélaginu. En svo sem ekki verri fyrir það! . Og enn síður er málótti raunveruleiki í nútímanum; skoðið bara spjallvefina og bloggið á netinu. Eða "umræðuna" í Morgunblaðinu sem ritstjórnarnir kalla "málþing þjóðarinnar". Svo ekki sé minnst á allt masið á skjánum og í talstöðvunum... En getur verið að einmitt þess vegna sé tími kominn til að dusta rykið af hugmyndinni - kannski í svolítið breyttri mynd - og tala fyrir því að svolítill málótti (og pennafælni) breiðist út um þjóðfélagið? Tilefnið fyrir uppástungunni er hinn yfirgengilegi kjaftagangur sem mörgum virðist að sé farinn að tröllríða íslensku þjóðfélagi. Sumir segja að þjóðfélagið sé orðið ein allsherjar Kjaftaklöpp. Upplýstir lesendur vita að Kjaftaklöpp hét staður sá (þar sem nú mætast Bergstaðastræti og Skólavörðustígur) sem Reykvíkingar í lok 19. aldar og byrjun hinnar 20. komu saman á til að skrafa saman um landsins gagn og nauðsynjar. Nafnið bendir til þess að ekki hafi þetta þótt ýkja merkilegt eða uppbyggilegt málþing, frekar að menn hafi þar talað samhengislaust út og suður, slúðrað um náungann, breitt út gróusögur og annað í þeim dúr. Út af fyrir sig er ástæðulaust að gefa slíkum samkomum eingöngu langt nef; öll höfum við áreiðanlega þörf fyrir þær í einhverjum skömmtum. En getur verið að skammtarnir af kjaftagangi í nútímannum séu orðnir óhóflega stórir fyrir okkar litla og tiltölulega fábreytta þjóðfélag? Að "umræðan" í dagblöðunum, á netinu, á málfundum og ráðstefnum, í útvarpinu og spjallþáttum sjónvarpsstöðvanna sé hlutfallslega meiri en eðlilegt og skynsamlegt er í samanburði við ýmsa hljóðlátari starfsemi, andlega sem verklega, sem þó er þjóðinni í bráð og lengd mikilvægari? Við höfum í gangi "umræðu" um málefni líðandi stundar í þremur dagblöðum, á fjórum og bráðum fimm útvarpsstöðvum og á þremur sjónvarpsstöðvum frá morgni til kvölds. Og á netinu allan sólarhringinn.Og svo höldum við úti fréttabréfum og tímaritum og efnum nær daglega til málþinga, ráðstefna og morgunverðar-, hádegisverðar- og kvöldverðarfunda. Hefur lítil þjóð eins og við virkilega svona margt að segja og skeggræða um?Hvenær höfum við tíma til að hugsa og lesa? Eða er það kannski óþarfi á kjaftafundum nútímans einsog á klöppinni forðum daga? Er í lagi að tala án þess að hugsa? Og kjafta frá sér allt vit? Og meðal annarra orða: Er það ekki meira og minna sama fólkið sem heldur "umræðunni" gangandi? Er ekki of mikið á það lagt? Eru þetta ekki helsti þungar byrðar fyrir það? Og umræðuefnin: Eru þau kannski oftar en ekki agalaus vaðall þar sem lítill eða enginn greinarmunur er gerður á aðalatriðum og aukaatriðum, þar sem hver grípur frammí fyrir öðrum og tæpast nokkur þátttakandi fær að klára setningu með heilli hugsun? Getur verið að hér gildi að minna sé betra? Að huga beri að gæðum fremur en magni? Nóbelskáldið vildi hér um árið lyfta umræðum á hærra plan. Einn helsti sérfræðingur um Hann segir að sjónvarpsþættinum þar sem Ritstjórinn og Þingmaðurinn fengu þessa frægu ofanígjöf, kannski ómaklega, hafi verið eytt. Tilviljun? Eða merki um stöðuga afneitun og tegðu þjóðarinnar til að átta sig á hinum fleygu orðum skáldsins:"Því hefur verið haldið fram að Íslendíngar beygi sig lítt fyrir skynsamlegum rökum, fjármunarökum varla heldur, og þó enn síður fyrir rökum trúarinnar, en leysi vandræði sín með því að stunda orðheingilshátt og deila um tittlíngaskít sem ekki kemur málinu við; en verði skelfíngu lostnir og setji hljóða hvenær sem komið er að kjarna máls...". Ætli nokkuð hafi í rauninni breyst frá því að þessi ádrepa var sett á blað?Guðmundur Magnússon -gm@frettabladid.is
Skoðun Frjálsar handfæraveiðar - Opið svar til Strandveiðifélags Íslands Álfheiður Eymarsdóttir skrifar
Skoðun Ofbeldisvarnir og alhliða kynfræðsla alla skólagönguna! Sigrún Birna Björnsdóttir Kaaber skrifar
Skoðun Sjálfstæðisflokkurinn – svarið fyrir fjölskyldur og ungt fólk Guðbjörg Oddný Jónasdóttir skrifar
Skoðun Fjárfestum í vellíðan – því hver króna skilar sér margfalt til baka Theodór Ingi Ólafsson skrifar