Heilbrigðari starfsgrunnur lífsnauðsyn 23. október 2008 06:00 1. Þorsteinn Þorsteinsson, markaðsstjóri RÚV ohf., segir orðrétt í Markaðnum 16. júlí, í mótsvari við staðhæfingu um að RÚV ohf. njóti forgjafar á samkeppnismarkaði vegna ríkisinnheimtu á afnotagjöldum: „Það má […] alveg eins kalla það forgjöf að 365 [eða eitthvert annað einkarekið fjölmiðlafyrirtæki, innsk.] búi við tvo tekjustofna, þ.e. áskrift og auglýsingar." Hér fellur Þorsteinn í þá sjálftilbúnu gildru, að halda að einkarekin fjölmiðlafyrirtæki geti yfir höfuð búið við eiginlega forgjöf. Það er rangt hjá Þorsteini, og í sjálfu sér undarlegt að einhver sem titlar sig markaðsstjóra skilji ekki slíka grundvallarþætti markaðsstarfs. Einkarekin fyrirtæki selja viðskiptavinum sínum þjónustu, og standa og falla með því að hún sé þess virði að kaupa hana. Þau eiga allt undir viðskiptavinum sínum. Grunnurinn sem RÚV ohf. starfar á, og réttilega má kalla forgjöf, er lögbundin innheimta á gjöldum frá Íslendingum. Á þessu tvennu er skýr munur; forgjöf vegna lögbundinnar tekjuöflunar, hvort sem fólki líkar betur eða verr, og svo seld þjónusta einkafyrirtækis, sem aðeins er keypt telji viðskiptavinurinn það vera þess virði. Þessi forgjöf, sem hún augljóslega er, skapar forskot á keppinauta um auglýsingar. Inntakið í svari Þorsteins, að fyrrnefndu leyti, er því rangt.2. Ríkisfjölmiðlar - sem hafa frétta- og menningarlegu hlutverki að gegna samkvæmt lögum - í löndunum í kringum Ísland starfa ekki inni á auglýsingamarkaði. Ríkisútvörpin í Svíþjóð, Noregi, Danmörku, Finnlandi og Bretlandi starfa ekki inni á auglýsingamarkaði. Í Danmörku er þó sjónvarpsstöðin TV 2 í ríkiseigu, en þar er gerð krafa um fjárhagslegan aðskilnað þannig að ljóst sé að grunnur stöðvarinnar sé ekki niðugreiddur með skattfé. Þetta er efnislega sama krafa og samkeppniseftirlitið gerði við frumvarpið um RÚV ohf. Í áliti samkeppniseftirlitsins segir að þátttaka RÚV á auglýsingamarkaði feli í sér samkeppnislega mismunun - það er lögbrot - og tvær leiðir séu færar til að koma í veg fyrir hana. Annars vegar að horfið verði frá þátttöku á auglýsingamarkaði og hins vegar að tryggt sé, með fjárhagslegum aðskilnaði og sérstökum rásum og stöðvum, að skattfé niðurgreiði ekki samkeppnisstarfsemina. TV 2 byggist á seinna atriðinu. Það er reyndar umdeilt í Danmörku, enda hvílir ríkisstarfsemi ávallt á því að stoðirnar eru tryggðar með ríkisábyrgð, sem fæst á betri kjörum en einkafyrirtækjum bjóðast. Þátttaka ríkisins á samkeppnismörkuðum er því alltaf viðkvæm að því leyti. Dæmi Þorsteins í Markaðnum 16. júlí, um að TV 2 sýni að einkareknu íslensku stöðvarnar búi við betri kost en sambærileg fyrirtæki í Danmörku í ljósi 60 prósent markaðshlutdeildar TV 2 á auglýsingamarkaði, er því efnislega rangt og ekki viðeigandi sem dæmi.3. Það sem hefur oft verið vanmetið er varðar þátttöku RÚV á samkeppnismarkaði, er smæð og viðkvæmni markaðarins. Á Íslandi búa um 318 þúsund manns og í ljósi þess er með hreinum ólíkindum að heildarvelta á auglýsingamarkaðnum sé um tíu milljarðar. Nánast útilokað er að auglýsingamarkaðurinn verði svo stór í ljósi hruns efnahagskerfis landsins. Mörg þúsund milljarða uppgufun á verðmætum úr skráðum íslenskum félögum á innan við ári, gefur vísbendingu um slæmar markaðsaðstæður til nokkuð langrar framtíðar, eins og allir finna nú fyrir. Smæðin gerir markaðinn enn viðkvæmari fyrir sveiflum en ella, þar sem viðskiptavinir - fólk og fyrirtæki - þurfa einnig að laga sig að sömu breytum; sveiflum og viðkvæmni vegna smæðar. Hafi Þorsteinn áhuga á því að gera alþjóðlegan samanburð á markaði hér og erlendis þá væri líklega skynsamlegra að einangra sig við úthverfi borga, heldur en margfalt stærri þjóðir. Til dæmis myndu litlir fjölmiðlar í Herlev og Amager á stór-Kaupmannahafnarsvæðinu líklega gera athugasemdir við það, ef sveitarstjórnin á þessum svæðum tæki upp á því að gefa út fjölmiðil sem aflaði milljarðs á ári með auglýsingum. Markhópurinn, miðað við fólksfjölda, er svipaður og hér á landi.4. Við þær aðstæður sem nú hafa skapast í íslensku efnahagslífi, þarf ríkisvaldið að spyrja hvort það sé eðlileg stefna, í ljósi gjörbreyttra markaðsaðstæðna, að afla tekna með auglýsingasölu í beinni samkeppni við einkafyrirtæki. Þær jafngilda um 3.200 krónum á hvern Íslending á ári. Sjálfstæðismenn, og reyndar sumir Samfylkingarmenn líka, hafa stundum hrópað á torgum að þeir séu á móti því að ríkið starfi á samkeppnismörkuðum. Lítil hugsjónafylgd er í þeim orðum ef horft er til fjölmiðlamarkaðar. Enginn atvinnuvegur í landinu býr við viðlíka hlutdeild ríkisins á samkeppnismarkaði og fjölmiðlamarkaður. Tugir hafa þegar misst vinnuna á einkareknum fjölmiðlum í landinu það sem af er hausti og það gefur auga leið að sú þróun heldur áfram á næstunni. Nú þegar hefur næsmestlesna dagblað landsins, 24 stundir, sem hafði yfir 50 prósent jafnan lestur, verið aflagt. Fyrirsjáanlegt er að fjölbreytilegri frjálsri fjölmiðlun í landinu er ógnað á næstu misserum verði afstaða ríkisvaldsins til þess að afla tekna með auglýsingasölu, ekki endurskoðuð. Einkum er tímabært að gera þetta núna, þegar löggjafarvaldið þarf að fara í rækilega naflaskoðun vegna hruns íslensks efnahags. Á undanförnum árum hafa einungis menn, sem hafa efni á því að tapa á fjölmiðlarekstri, haft áhuga á því að eiga fjölmiðla einhverra hluta vegna. Reikna má með því að í flestum lýðræðisríkjum hefði sú þróun kveikt á viðvörunarbjöllum hjá löggjafarvaldinu, en það gerðist ekki hér. Sé hlutdeild ríkisvaldsins á auglýsingamarkaði afnumin ættu að skapast aðstæður fyrir aðra en milljarðamæringa til að hafa möguleika á því að reka fjölmiðla í landinu til framtíðar. Þannig skapast heilbrigðari starfsgrunnur fyrir blaðamenn, lýðræðislega umræðu og rekstur fjölmiðlunar, bæði af hálfu ríkisvaldsins og einstaklinga úti í bæ. Höfundur er fyrrverandi fréttastjóri á 24 stundum og blaðamaður á Morgunblaðinu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Magnús Halldórsson Mest lesið Kæfandi klámhögg sveitarstjóra Jón Trausti Reynisson Skoðun Vegið að börnum í pólitískri aðför að ferðaþjónustunni Skoðun Ferðamannaiðnaður? Nei, ferðaþjónusta! Guðmundur Björnsson Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir Skoðun Hið tæra illa Gunnar Hólmsteinn Ársælsson Skoðun Klár fyrir Verslunarmannahelgina? Ágúst Mogensen Skoðun Landsvirkjun hafin yfir lög Björg Eva Erlendsdóttir Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Kæfandi klámhögg sveitarstjóra Jón Trausti Reynisson skrifar Skoðun Klár fyrir Verslunarmannahelgina? Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Vegið að börnum í pólitískri aðför að ferðaþjónustunni skrifar Skoðun Hið tæra illa Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Ferðamannaiðnaður? Nei, ferðaþjónusta! Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun Hæðarveiki og lyf Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Landsvirkjun hafin yfir lög Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson skrifar Skoðun Þau eru framtíðin – en fá ekki að njóta nútímans Sigurður Kári skrifar Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason skrifar Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson skrifar Skoðun „Já, hvað með bara að skjóta hann!“ Þórhildur Hjaltadóttir skrifar Skoðun Heimar sem þurfa nýja umræðu! Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sársauki annarra og samúðarþreyta Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar Skoðun Alþjóðalög eða lögleysa? Urður Hákonardóttir skrifar Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson skrifar Sjá meira
1. Þorsteinn Þorsteinsson, markaðsstjóri RÚV ohf., segir orðrétt í Markaðnum 16. júlí, í mótsvari við staðhæfingu um að RÚV ohf. njóti forgjafar á samkeppnismarkaði vegna ríkisinnheimtu á afnotagjöldum: „Það má […] alveg eins kalla það forgjöf að 365 [eða eitthvert annað einkarekið fjölmiðlafyrirtæki, innsk.] búi við tvo tekjustofna, þ.e. áskrift og auglýsingar." Hér fellur Þorsteinn í þá sjálftilbúnu gildru, að halda að einkarekin fjölmiðlafyrirtæki geti yfir höfuð búið við eiginlega forgjöf. Það er rangt hjá Þorsteini, og í sjálfu sér undarlegt að einhver sem titlar sig markaðsstjóra skilji ekki slíka grundvallarþætti markaðsstarfs. Einkarekin fyrirtæki selja viðskiptavinum sínum þjónustu, og standa og falla með því að hún sé þess virði að kaupa hana. Þau eiga allt undir viðskiptavinum sínum. Grunnurinn sem RÚV ohf. starfar á, og réttilega má kalla forgjöf, er lögbundin innheimta á gjöldum frá Íslendingum. Á þessu tvennu er skýr munur; forgjöf vegna lögbundinnar tekjuöflunar, hvort sem fólki líkar betur eða verr, og svo seld þjónusta einkafyrirtækis, sem aðeins er keypt telji viðskiptavinurinn það vera þess virði. Þessi forgjöf, sem hún augljóslega er, skapar forskot á keppinauta um auglýsingar. Inntakið í svari Þorsteins, að fyrrnefndu leyti, er því rangt.2. Ríkisfjölmiðlar - sem hafa frétta- og menningarlegu hlutverki að gegna samkvæmt lögum - í löndunum í kringum Ísland starfa ekki inni á auglýsingamarkaði. Ríkisútvörpin í Svíþjóð, Noregi, Danmörku, Finnlandi og Bretlandi starfa ekki inni á auglýsingamarkaði. Í Danmörku er þó sjónvarpsstöðin TV 2 í ríkiseigu, en þar er gerð krafa um fjárhagslegan aðskilnað þannig að ljóst sé að grunnur stöðvarinnar sé ekki niðugreiddur með skattfé. Þetta er efnislega sama krafa og samkeppniseftirlitið gerði við frumvarpið um RÚV ohf. Í áliti samkeppniseftirlitsins segir að þátttaka RÚV á auglýsingamarkaði feli í sér samkeppnislega mismunun - það er lögbrot - og tvær leiðir séu færar til að koma í veg fyrir hana. Annars vegar að horfið verði frá þátttöku á auglýsingamarkaði og hins vegar að tryggt sé, með fjárhagslegum aðskilnaði og sérstökum rásum og stöðvum, að skattfé niðurgreiði ekki samkeppnisstarfsemina. TV 2 byggist á seinna atriðinu. Það er reyndar umdeilt í Danmörku, enda hvílir ríkisstarfsemi ávallt á því að stoðirnar eru tryggðar með ríkisábyrgð, sem fæst á betri kjörum en einkafyrirtækjum bjóðast. Þátttaka ríkisins á samkeppnismörkuðum er því alltaf viðkvæm að því leyti. Dæmi Þorsteins í Markaðnum 16. júlí, um að TV 2 sýni að einkareknu íslensku stöðvarnar búi við betri kost en sambærileg fyrirtæki í Danmörku í ljósi 60 prósent markaðshlutdeildar TV 2 á auglýsingamarkaði, er því efnislega rangt og ekki viðeigandi sem dæmi.3. Það sem hefur oft verið vanmetið er varðar þátttöku RÚV á samkeppnismarkaði, er smæð og viðkvæmni markaðarins. Á Íslandi búa um 318 þúsund manns og í ljósi þess er með hreinum ólíkindum að heildarvelta á auglýsingamarkaðnum sé um tíu milljarðar. Nánast útilokað er að auglýsingamarkaðurinn verði svo stór í ljósi hruns efnahagskerfis landsins. Mörg þúsund milljarða uppgufun á verðmætum úr skráðum íslenskum félögum á innan við ári, gefur vísbendingu um slæmar markaðsaðstæður til nokkuð langrar framtíðar, eins og allir finna nú fyrir. Smæðin gerir markaðinn enn viðkvæmari fyrir sveiflum en ella, þar sem viðskiptavinir - fólk og fyrirtæki - þurfa einnig að laga sig að sömu breytum; sveiflum og viðkvæmni vegna smæðar. Hafi Þorsteinn áhuga á því að gera alþjóðlegan samanburð á markaði hér og erlendis þá væri líklega skynsamlegra að einangra sig við úthverfi borga, heldur en margfalt stærri þjóðir. Til dæmis myndu litlir fjölmiðlar í Herlev og Amager á stór-Kaupmannahafnarsvæðinu líklega gera athugasemdir við það, ef sveitarstjórnin á þessum svæðum tæki upp á því að gefa út fjölmiðil sem aflaði milljarðs á ári með auglýsingum. Markhópurinn, miðað við fólksfjölda, er svipaður og hér á landi.4. Við þær aðstæður sem nú hafa skapast í íslensku efnahagslífi, þarf ríkisvaldið að spyrja hvort það sé eðlileg stefna, í ljósi gjörbreyttra markaðsaðstæðna, að afla tekna með auglýsingasölu í beinni samkeppni við einkafyrirtæki. Þær jafngilda um 3.200 krónum á hvern Íslending á ári. Sjálfstæðismenn, og reyndar sumir Samfylkingarmenn líka, hafa stundum hrópað á torgum að þeir séu á móti því að ríkið starfi á samkeppnismörkuðum. Lítil hugsjónafylgd er í þeim orðum ef horft er til fjölmiðlamarkaðar. Enginn atvinnuvegur í landinu býr við viðlíka hlutdeild ríkisins á samkeppnismarkaði og fjölmiðlamarkaður. Tugir hafa þegar misst vinnuna á einkareknum fjölmiðlum í landinu það sem af er hausti og það gefur auga leið að sú þróun heldur áfram á næstunni. Nú þegar hefur næsmestlesna dagblað landsins, 24 stundir, sem hafði yfir 50 prósent jafnan lestur, verið aflagt. Fyrirsjáanlegt er að fjölbreytilegri frjálsri fjölmiðlun í landinu er ógnað á næstu misserum verði afstaða ríkisvaldsins til þess að afla tekna með auglýsingasölu, ekki endurskoðuð. Einkum er tímabært að gera þetta núna, þegar löggjafarvaldið þarf að fara í rækilega naflaskoðun vegna hruns íslensks efnahags. Á undanförnum árum hafa einungis menn, sem hafa efni á því að tapa á fjölmiðlarekstri, haft áhuga á því að eiga fjölmiðla einhverra hluta vegna. Reikna má með því að í flestum lýðræðisríkjum hefði sú þróun kveikt á viðvörunarbjöllum hjá löggjafarvaldinu, en það gerðist ekki hér. Sé hlutdeild ríkisvaldsins á auglýsingamarkaði afnumin ættu að skapast aðstæður fyrir aðra en milljarðamæringa til að hafa möguleika á því að reka fjölmiðla í landinu til framtíðar. Þannig skapast heilbrigðari starfsgrunnur fyrir blaðamenn, lýðræðislega umræðu og rekstur fjölmiðlunar, bæði af hálfu ríkisvaldsins og einstaklinga úti í bæ. Höfundur er fyrrverandi fréttastjóri á 24 stundum og blaðamaður á Morgunblaðinu.
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun
Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun
Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson skrifar
Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar
Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun
Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun