Ótvíræður árangur Steingrímur J. Sigfússon skrifar 9. desember 2011 06:00 Ánægjulegt er að nú sér senn fyrir endann á gríðarlega erfiðum árum í rekstri ríkissjóðs Íslands. Á sama tíma berast okkur fréttir um baráttu ríkisstjórna í fjölmörgum ríkjum heimsins fyrir því að koma erfiðum og í senn mikilvægum aðgerðum á sviði ríkisfjármála í framkvæmd. Þessar ríkisstjórnir eru nú margar hverjar í svipaðri stöðu og núverandi ríkisstjórn var í þegar hún tók við í byrjun febrúar 2009 þó mér sé til efs að nánast nokkrar þeirra hafa þurft að glíma við viðlíka aðstæður og komu upp hér á landi. Með fjárlögum ársins 2012 sem Alþingi samþykkti í vikunni var stigið mikilvægt skref að hallalausum ríkisrekstri. Gera fjárlögin ráð fyrir rúmlega 20 milljarða króna halla eða 1,16% af vergri landsframleiðslu. Hallinn á næsta ári verður því tífalt minni en hann var þegar núverandi ríkisstjórn tók við ríkisfjármálunum. Árið 2008 var hann 216 milljarðar, 140 árið 2009, 120 árið 2010 og 46 á þessu ári. Þessi þróun sýnir þann árangur sem náðst hefur og hversu stutt er í að ríkisfjármálin verði kominn á sjálfbæran grunn. Umbyltingin hefur þó ekki orðið án fórna því ríkisstjórnin hefur þurft grípa til mikilla aðhalds- og tekjuöflunaraðgerða sem reynt hafa á almenning í landinu. Launa- og bótahækkanirSá mikli árangur sem þegar hefur náðst við að ná niður fjárlagahallanum hafa meðal annars skapað nægilegt svigrúm til að mæta útgjöldum vegna tímabærra kjarabóta. Síðastliðið vor náðist samkomulag á vinnumarkaði um talsverðar launahækkanir næstu árin. Hafa þær umtalsverðan kostnaðarauka í för með sér fyrir ríkið vegna hækkana hjá opinberum starfsmönnum auk verulegra hækkana til almannatrygginga- og atvinnuleysisbóta. Fjárlög 2012 gera ráð fyrir að kostnaður ríkissjóðs við þessar hækkanir og verðlags- og gengisuppfærslur nemi 26,8 milljörðum króna. Samhliða samkomulagi við aðila vinnumarkaðarins var ráðist í umtalsverðar hækkanir á lífeyri, örorku- og atvinnuleysisbótum. Þannig hækkaði grunnlífeyrir, aldurstengd örorkuuppbót, tekjutrygging og heimilisuppbót um 8,1% frá 1. júní 2011. Með því hækkaði lágmarkstrygging þeirra sem hafa engar tekjur aðrar en bætur almannatrygginga um 12.000 krónur. Grunnatvinnuleysisbætur hækkuðu einnig um 12.000 krónur í tæpar 162.000 krónur á mánuði. Til viðbótar þessum bótaflokkum var ráðist í hækkanir á endurhæfingarlífeyri, barnalífeyri, uppbót á lífeyri og sérstakri uppbót til framfærslu, vasapeningum og örorkustyrk um 8,1%. Sama máli gegnir um mæðra- og feðralaun, umönnunargreiðslur, maka- og umönnunarbætur, barnalífeyri vegna menntunar, dánarbætur, foreldragreiðslur, fæðingarstyrk og ættleiðingarstyrki. Í fjárlagafrumvarpi næsta árs er gert ráð fyrir áframhaldandi hækkunum á alla þessa flokka þ.m.t. laun umfram verðlagsþróun þannig að sú kaupmáttaraukning sem hófst með þessum aðgerðum heldur áfram, ekki síst sökum þess að persónufrádráttur verður nú að fullu verðtryggður. Til viðbótar þessu má loks geta að fjárlög 2012 gera áfram ráð fyrir útgreiðslu vaxtabóta upp á 18 milljarða króna. Ýmsir hafa spurt hvers vegna ekki sé gengið enn lengra í fyrrgreindum hækkunum en vart verður séð annað en allt það svigrúm sem ríkisstjórninni hefur tekist að skapa þrátt fyrir fordæmalausar aðstæður í ríkisfjármálum hafi verið nýtt til þessa. Þá ber að hafa í huga að ríkisstjórnir fyrri tíma og við auðveldari efnahagsaðstæður hafa ekki treyst sér til viðlíka hækkana í þessum efnum. Varðstaða um velferðarkerfiðRíkisstjórnin, og reyndar Alþingi allt, hefur lagt ríka áherslu á að verja velferðarsamfélagið í gegnum þessa erfiðu tíma. Við vinnslu fjárlagafrumvarps ársins 2012 var, eins og undanfarin ár, forgangsraðað í þágu velferðar og almannaþjónustu og aðferðafræði sem felur í sér flatan niðurskurð útgjalda ekki viðhöfð. Viðmið um samdrátt í útgjöldum voru 3% í almennum rekstri og stjórnsýslu, en 1,5% í velferðarmálum, s.s. heilbrigðisþjónustu, skólamálum, löggæslu, bótakerfum og sjúkratryggingum. Við meðferð Alþingis á frumvarpinu var ákveðið að ganga enn lengra í þessa átt og var dregið úr aðhaldskröfu á heilbrigðiskerfið sérstaklega líkt og gert var árið 2010. Hefur ríkt pólitísk samstaða um að sé þess kostur að draga enn frekar úr aðhaldskröfu á velferðarliði sé það fyrst gert á sviði heilbrigðismála. Sterkur efnahagsbatiEftir efnahagshrunið og nú síðustu misserin hefur enginn hörgull verið á spámönnum sem hrópa hátt um að allt muni eða sé að fara á versta veg. Oft eru þetta þeir sömu og lokuðu augum og eyrum fyrir öllum viðvörunarmerkjum fyrir hrun. Var því meðal annars spáð að með samþykki fjárlagafrumvarps yfirstandandi árs myndi kreppan dýpka með tilheyrandi skelfingu fyrir hið opinbera, heimili og fyrirtæki. Sem betur fer hefur sú spá ekki ræst fremur en margar aðrar í þessa veru. Um það vitna nýjustu tölur Hagstofunnar sem kynntar voru í vikunni. Efnahagsbatinn á fyrstu níu mánuðum ársins var sterkari en bjartsýnustu greiningaraðilar þorðu að spá. Í nóvember á síðasta ári var gert ráð fyrir hagvexti upp á 2% fyrir árið 2011 en nýjustu tölur Hagstofunnar benda til að hann hafi orðið 3,7% á fyrstu níu mánuðum ársins. Á milli annars og þriðja ársfjórðungs er vöxturinn nær ævintýralegur eða upp á 4,7%. Til að setja þessa tölu í samhengi þá er vöxturinn á þriðja ársfjórðungi innan ríkja ESB að meðaltali 0,3% og mesti hagvöxtur meðal þeirra mældist hjá Rúmeníu upp á 1,8%. Efniviður heimsendaspámanna til að berja í landsmenn bölmóðinn, svartsýni og sundurlyndi fer sífellt minnkandi. Á aðeins þremur árum hefur Ísland endurheimt efnahagslegt sjálfstæði sitt eftir hrunið 2008 og stefnir markvisst í átt að hallalausum ríkisbúskap og traustari forsendum fyrir sjálfbærum vexti efnahagslífsins. Því ber að fagna um leið og rétt og skylt er að viðurkenna að mörg erfið verkefni bíða engu að síður úrlausnar. Við erum sannanlega á réttri leið en ekki komin alla leið í mark. Við þurfum að örva fjárfestingu og ná niður atvinnuleysi, gera fjármál ríkis og sveitarfélaga betur og að fullu sjálfbær, treysta forsendur velferðarsamfélagsins til framtíðar litið eins og efni frekast leyfa, hlúa að umhverfinu og okkur sjálfum. En, eftir það sem á undan er gengið er okkur engin vorkunn að klára þau verkefni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Steingrímur J. Sigfússon Mest lesið Ríkissjóður snuðaður um stórar fjárhæðir Sigurjón Þórðarson Skoðun Er verið að blekkja almenning og sjómenn? Einar Hannes Harðarson Skoðun Við viljum nafn Jón Kaldal Skoðun Lágkúrulegur hversdagsleiki illskunnar Guðný Gústafsdóttir Skoðun Stóra skekkjan í 13 ára aldurstakmarki samfélagsmiðla Skúli Bragi Geirdal Skoðun Skilningsleysi á skaðsemi verðtryggingar Guðmundur Ásgeirsson Skoðun Aðskilnaðurinn hlær Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson Skoðun Fögur fyrirheit sem urðu að engu Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson Skoðun Skoðun Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Bætt dagsbirta í Svansvottuðum byggingum Bergþóra Góa Kvaran skrifar Skoðun Skólamáltíðir í Hafnarfirði. Af hverju bauð enginn í verkið? Davíð Arnar Stefánsson skrifar Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Frelsi fylgir ábyrgð Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Skilningsleysi á skaðsemi verðtryggingar Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Menntakerfi í fremstu röð Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar Skoðun Við viljum nafn Jón Kaldal skrifar Skoðun Stóra skekkjan í 13 ára aldurstakmarki samfélagsmiðla Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Er verið að blekkja almenning og sjómenn? Einar Hannes Harðarson skrifar Skoðun Væntingar á villigötum Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Aðskilnaðurinn hlær Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Lágkúrulegur hversdagsleiki illskunnar Guðný Gústafsdóttir skrifar Skoðun Glerþakið brotið á alþjóðlega sjónverndardaginn Sigþór U. Hallfreðsson skrifar Skoðun Fögur fyrirheit sem urðu að engu Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Ríkissjóður snuðaður um stórar fjárhæðir Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Ruben Amorim og sveigjanleiki – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Framtíðarsýn í samgöngumálum er mosavaxin Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Fimmta iðnbyltingin krefst svara – strax Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Hefur þú skoðanir? Jóhannes Óli Sveinsson skrifar Skoðun Er hurð bara hurð? Sölvi Breiðfjörð skrifar Skoðun Reykjavíkurmódel á kvennaári Sóley Tómasdóttir skrifar Skoðun Ekki er allt sem sýnist Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Sýndu þér umhyggju – Komdu í skimun Ágúst Ingi Ágústsson skrifar Skoðun Eru Bændasamtökin á móti valdeflingu bænda? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Er lægsta verðið alltaf hagstæðast? Karen Ósk Nielsen Björnsdóttir skrifar Sjá meira
Ánægjulegt er að nú sér senn fyrir endann á gríðarlega erfiðum árum í rekstri ríkissjóðs Íslands. Á sama tíma berast okkur fréttir um baráttu ríkisstjórna í fjölmörgum ríkjum heimsins fyrir því að koma erfiðum og í senn mikilvægum aðgerðum á sviði ríkisfjármála í framkvæmd. Þessar ríkisstjórnir eru nú margar hverjar í svipaðri stöðu og núverandi ríkisstjórn var í þegar hún tók við í byrjun febrúar 2009 þó mér sé til efs að nánast nokkrar þeirra hafa þurft að glíma við viðlíka aðstæður og komu upp hér á landi. Með fjárlögum ársins 2012 sem Alþingi samþykkti í vikunni var stigið mikilvægt skref að hallalausum ríkisrekstri. Gera fjárlögin ráð fyrir rúmlega 20 milljarða króna halla eða 1,16% af vergri landsframleiðslu. Hallinn á næsta ári verður því tífalt minni en hann var þegar núverandi ríkisstjórn tók við ríkisfjármálunum. Árið 2008 var hann 216 milljarðar, 140 árið 2009, 120 árið 2010 og 46 á þessu ári. Þessi þróun sýnir þann árangur sem náðst hefur og hversu stutt er í að ríkisfjármálin verði kominn á sjálfbæran grunn. Umbyltingin hefur þó ekki orðið án fórna því ríkisstjórnin hefur þurft grípa til mikilla aðhalds- og tekjuöflunaraðgerða sem reynt hafa á almenning í landinu. Launa- og bótahækkanirSá mikli árangur sem þegar hefur náðst við að ná niður fjárlagahallanum hafa meðal annars skapað nægilegt svigrúm til að mæta útgjöldum vegna tímabærra kjarabóta. Síðastliðið vor náðist samkomulag á vinnumarkaði um talsverðar launahækkanir næstu árin. Hafa þær umtalsverðan kostnaðarauka í för með sér fyrir ríkið vegna hækkana hjá opinberum starfsmönnum auk verulegra hækkana til almannatrygginga- og atvinnuleysisbóta. Fjárlög 2012 gera ráð fyrir að kostnaður ríkissjóðs við þessar hækkanir og verðlags- og gengisuppfærslur nemi 26,8 milljörðum króna. Samhliða samkomulagi við aðila vinnumarkaðarins var ráðist í umtalsverðar hækkanir á lífeyri, örorku- og atvinnuleysisbótum. Þannig hækkaði grunnlífeyrir, aldurstengd örorkuuppbót, tekjutrygging og heimilisuppbót um 8,1% frá 1. júní 2011. Með því hækkaði lágmarkstrygging þeirra sem hafa engar tekjur aðrar en bætur almannatrygginga um 12.000 krónur. Grunnatvinnuleysisbætur hækkuðu einnig um 12.000 krónur í tæpar 162.000 krónur á mánuði. Til viðbótar þessum bótaflokkum var ráðist í hækkanir á endurhæfingarlífeyri, barnalífeyri, uppbót á lífeyri og sérstakri uppbót til framfærslu, vasapeningum og örorkustyrk um 8,1%. Sama máli gegnir um mæðra- og feðralaun, umönnunargreiðslur, maka- og umönnunarbætur, barnalífeyri vegna menntunar, dánarbætur, foreldragreiðslur, fæðingarstyrk og ættleiðingarstyrki. Í fjárlagafrumvarpi næsta árs er gert ráð fyrir áframhaldandi hækkunum á alla þessa flokka þ.m.t. laun umfram verðlagsþróun þannig að sú kaupmáttaraukning sem hófst með þessum aðgerðum heldur áfram, ekki síst sökum þess að persónufrádráttur verður nú að fullu verðtryggður. Til viðbótar þessu má loks geta að fjárlög 2012 gera áfram ráð fyrir útgreiðslu vaxtabóta upp á 18 milljarða króna. Ýmsir hafa spurt hvers vegna ekki sé gengið enn lengra í fyrrgreindum hækkunum en vart verður séð annað en allt það svigrúm sem ríkisstjórninni hefur tekist að skapa þrátt fyrir fordæmalausar aðstæður í ríkisfjármálum hafi verið nýtt til þessa. Þá ber að hafa í huga að ríkisstjórnir fyrri tíma og við auðveldari efnahagsaðstæður hafa ekki treyst sér til viðlíka hækkana í þessum efnum. Varðstaða um velferðarkerfiðRíkisstjórnin, og reyndar Alþingi allt, hefur lagt ríka áherslu á að verja velferðarsamfélagið í gegnum þessa erfiðu tíma. Við vinnslu fjárlagafrumvarps ársins 2012 var, eins og undanfarin ár, forgangsraðað í þágu velferðar og almannaþjónustu og aðferðafræði sem felur í sér flatan niðurskurð útgjalda ekki viðhöfð. Viðmið um samdrátt í útgjöldum voru 3% í almennum rekstri og stjórnsýslu, en 1,5% í velferðarmálum, s.s. heilbrigðisþjónustu, skólamálum, löggæslu, bótakerfum og sjúkratryggingum. Við meðferð Alþingis á frumvarpinu var ákveðið að ganga enn lengra í þessa átt og var dregið úr aðhaldskröfu á heilbrigðiskerfið sérstaklega líkt og gert var árið 2010. Hefur ríkt pólitísk samstaða um að sé þess kostur að draga enn frekar úr aðhaldskröfu á velferðarliði sé það fyrst gert á sviði heilbrigðismála. Sterkur efnahagsbatiEftir efnahagshrunið og nú síðustu misserin hefur enginn hörgull verið á spámönnum sem hrópa hátt um að allt muni eða sé að fara á versta veg. Oft eru þetta þeir sömu og lokuðu augum og eyrum fyrir öllum viðvörunarmerkjum fyrir hrun. Var því meðal annars spáð að með samþykki fjárlagafrumvarps yfirstandandi árs myndi kreppan dýpka með tilheyrandi skelfingu fyrir hið opinbera, heimili og fyrirtæki. Sem betur fer hefur sú spá ekki ræst fremur en margar aðrar í þessa veru. Um það vitna nýjustu tölur Hagstofunnar sem kynntar voru í vikunni. Efnahagsbatinn á fyrstu níu mánuðum ársins var sterkari en bjartsýnustu greiningaraðilar þorðu að spá. Í nóvember á síðasta ári var gert ráð fyrir hagvexti upp á 2% fyrir árið 2011 en nýjustu tölur Hagstofunnar benda til að hann hafi orðið 3,7% á fyrstu níu mánuðum ársins. Á milli annars og þriðja ársfjórðungs er vöxturinn nær ævintýralegur eða upp á 4,7%. Til að setja þessa tölu í samhengi þá er vöxturinn á þriðja ársfjórðungi innan ríkja ESB að meðaltali 0,3% og mesti hagvöxtur meðal þeirra mældist hjá Rúmeníu upp á 1,8%. Efniviður heimsendaspámanna til að berja í landsmenn bölmóðinn, svartsýni og sundurlyndi fer sífellt minnkandi. Á aðeins þremur árum hefur Ísland endurheimt efnahagslegt sjálfstæði sitt eftir hrunið 2008 og stefnir markvisst í átt að hallalausum ríkisbúskap og traustari forsendum fyrir sjálfbærum vexti efnahagslífsins. Því ber að fagna um leið og rétt og skylt er að viðurkenna að mörg erfið verkefni bíða engu að síður úrlausnar. Við erum sannanlega á réttri leið en ekki komin alla leið í mark. Við þurfum að örva fjárfestingu og ná niður atvinnuleysi, gera fjármál ríkis og sveitarfélaga betur og að fullu sjálfbær, treysta forsendur velferðarsamfélagsins til framtíðar litið eins og efni frekast leyfa, hlúa að umhverfinu og okkur sjálfum. En, eftir það sem á undan er gengið er okkur engin vorkunn að klára þau verkefni.
Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar
Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar
Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar
Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson skrifar
Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson skrifar