Þegar okkur langar að gera eitthvað Jakobína Ingunn Ólafsdóttir skrifar 23. júní 2012 10:00 Hugtakið mannréttindi hefur talsvert borið á góma í kosningabaráttunni um embætti forseta Íslands. Í dagsins amstri þá hugsum við ekki mikið um þetta hugtak og tengjum það ekki okkar daglega lífi. Óvirðing fyrir mannréttindum er þó böl í daglegu lífi margra. Þetta þekkja þeir sem hafa verið lagðir í einelti á vinnustöðum, frystir úti af atvinnumarkaði af ráðningarstofum eða búa við lífsskilyrði sem neyða þá til þess að fara í betliferðir eftir lífsnauðsynjum. Flestir þekkja það að það er hundleiðinlegt að vera hræddur. Það er hundleiðinlegt að þora ekki að segja hug sinn og það er hundleiðinlegt að þurfa að gera öllum við borðið til geðs af ótta við að vera misskilinn vitlaust. Tilfinningin sem fylgir því að komast ekki leiðar sinnar, að geta ekki átt eðlileg samskipti við fólk, fá ekki aðgang að mikilvægum upplýsingum, að hafa ekki rödd í samfélaginu eða að geta ekki tekið þátt í atburðum er þrúgandi. Margir eru í samfélaginu dæmdir til þess að vera áhorfendur. Er meinuð þátttaka af þeim sem fara með geðþóttavald. Við finnum gleði okkar í lífinu, í frelsinu, í örygginu, í árangri og þegar draumar okkar verða að veruleika. Hindranir sem eru innbyggðar í samfélagsgerð og afleiðingar misbeitingar á valdi skemma gleðina og frelsið. Meginskilningur á hugtakinu „mannréttindi" tengist samskiptum einstaklinga við valdhafa og stofnanir ríkisins en á síðari árum hefur vald í auknum mæli verið fært frá ríkinu til stórfyrirtækja sem beita valdi til þess að tryggja stöðu sína eða einfaldlega af geðþótta. Mannréttindabrot og kúgun getur falist í menningu sem hunsar verðleika og skilgreinir suma einstaklinga óæðri öðrum. Oft speglar orðræðan slíkar hugmyndir eins og t.d. þegar einn þingmaðurinn notar í sömu setningunni orð eins og takmörkuð greind, munnræpa og asberger. En asberger er hegðunarmynstur sem hefur verið skýrt sem vægt einkenni af einhverfu en þar sem ég er ekki sérfræðingur ætla ég ekki að skýra það nánar en tel þó óviðeigandi að nota orðið í þessu samhengi þar sem það elur á fyrirlitningu en hrikaleg staða barna sem mæta mótbyr vegna slíkra einkenna hafa verið í umræðunni í vetur. Við erum misjafnlega dugleg við að bregðast við tilfinningum okkar jafnvel þótt við vitum sjálf hvernig okkur líður. Þegar við högum okkur í andstöðu við vilja okkar og tilfinningar er skýringanna oft að leita í valdi sem við hræðumst. Þegar atvinnuleysi eykst magnast áhættan af því að vinnuveitendur fari að misbeita valdi sínu en einnig eykst hættan á því að fólk fari að óttast vinnuveitendur vegna þess að valkostum fækkar. Það hefur ekki í önnur hús að venda ef það missir vinnuna. Þetta getur leitt til þess að gagnrýnisraddir þagni og þægðin verði viðvarandi í litlausri flatneskju leiðinda. Valdamisvægi getur birst í samskiptum launþega við vinnuveitendur, skuldara við lánadrottna, skjólstæðinga við ríkisstofnanir, nemanda við kennara eða skólastjóra, rétthafa við dómsstóla eða sjómanna við útgerðarmenn. Það er í slíkum samskiptum sem mannréttindabrot verða til. Sá sem er í valdastöðunni kúgar þann sem er háður valdinu til þess að vinna gegn eigin hagsmunum, eigin vilja eða eigin tilfinningum. Eða kúgar hann til að þegja og þvingar hann inn í hegðunarmynstur sem einstaklingnum líður ekki vel með. Mannréttindabrot birtist með margvíslegum hætti í samskiptum þeirra sem hafa valdið og þeirra sem standa einir gegn valdinu. Sterkasta afl einstaklinga er samstaða; að einstaklingar fylkist saman til þess að halda valdinu í skefjum. Eitt stærsta valdatækið í samfélaginu eru fjölmiðlar. Umræðan í fjölmiðlum miðar oft að því að forheimska almenning og slæva dómgreind hans. Þeir sem stýra fjölmiðlum misbeita valdi sínu þegar þeir reyna að stjórna almenningsáliti í stað þess að afhjúpa tengsl eða fjalla á sanngjarnan, gagnrýnin og málefnalegan hátt um afleiðingar sem eiga rætur í fortíðinni eða um atburði líðandi stundar. Þeir sem fara með völd í samfélaginu eru í sterkri stöðu til þess að hafa áhrif á sýn á mannréttindi í samfélaginu. Vegna þess að valdið spillir hefur Herdís mælt með því að forsetinn sitji í mesta lagi tvö kjörtímabil. Jafnvel þótt að Ólafi langi til þess að vera forseti um alla framtíð þá þurfum við að spyrja okkur hvort að hann eigi ekki skilið að komast í frí og endurhlaða batteríin. Starfsliðið á Bessastöðum hefur gott af því að fá nýjan yfirmann og þjóðin hefur gott af því að hlýða á nýja rödd frá Bessastöðum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðun Mest lesið Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir Skoðun Halldór 5.10.2024 Jón Þór Stefánsson Halldór Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir Skoðun Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson Skoðun Uppeldi frá gamla einmenningar eins-skin-litar viðhorfum Matthildur Björnsdóttir Skoðun Þjóðaróperan á Alþingi í nær 70 ár Finnur Bjarnason,Þórunn Sigurðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Uppeldi frá gamla einmenningar eins-skin-litar viðhorfum Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir skrifar Skoðun Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar Skoðun Framtíðarkvíði er ekki gott veganesti Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Orkan á Vestfjörðum Þorsteinn Másson skrifar Skoðun Smábátar eru þjóðhagslega hagkvæmari en togarar Kjartan Sveinsson skrifar Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Vísindin vakna til nýsköpunar! Einar Mäntylä skrifar Skoðun Risastórt lýðheilsumál sem Alþingi hunsar Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Þess vegna býð ég mig fram Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson skrifar Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Framboð er eina leiðin Eiríkur St. Eiríksson skrifar Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpun og kennarar Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Nýjar lausnir gegn ofbeldi Drífa Snædal skrifar Skoðun Lögin um það sem er bannað Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir skrifar Skoðun Dauðarefsing Pírata Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Af hverju erum við að þessu? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Upplýsingaóreiða í boði orkugeirans og Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Úrskurðargrautur lögmanna Ómar R. Valdimarsson skrifar Skoðun Er vitlaust gefið í stjórnmálum? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Hinn langi USArmur Ísraels Ingólfur Steinsson skrifar Skoðun Kveðja frá Heimssýn til landsfundar VG 2024 Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Þjóðaróperan á Alþingi í nær 70 ár Finnur Bjarnason,Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Um Ölfusárbrú og veggjöld Haukur Arnþórsson skrifar Sjá meira
Hugtakið mannréttindi hefur talsvert borið á góma í kosningabaráttunni um embætti forseta Íslands. Í dagsins amstri þá hugsum við ekki mikið um þetta hugtak og tengjum það ekki okkar daglega lífi. Óvirðing fyrir mannréttindum er þó böl í daglegu lífi margra. Þetta þekkja þeir sem hafa verið lagðir í einelti á vinnustöðum, frystir úti af atvinnumarkaði af ráðningarstofum eða búa við lífsskilyrði sem neyða þá til þess að fara í betliferðir eftir lífsnauðsynjum. Flestir þekkja það að það er hundleiðinlegt að vera hræddur. Það er hundleiðinlegt að þora ekki að segja hug sinn og það er hundleiðinlegt að þurfa að gera öllum við borðið til geðs af ótta við að vera misskilinn vitlaust. Tilfinningin sem fylgir því að komast ekki leiðar sinnar, að geta ekki átt eðlileg samskipti við fólk, fá ekki aðgang að mikilvægum upplýsingum, að hafa ekki rödd í samfélaginu eða að geta ekki tekið þátt í atburðum er þrúgandi. Margir eru í samfélaginu dæmdir til þess að vera áhorfendur. Er meinuð þátttaka af þeim sem fara með geðþóttavald. Við finnum gleði okkar í lífinu, í frelsinu, í örygginu, í árangri og þegar draumar okkar verða að veruleika. Hindranir sem eru innbyggðar í samfélagsgerð og afleiðingar misbeitingar á valdi skemma gleðina og frelsið. Meginskilningur á hugtakinu „mannréttindi" tengist samskiptum einstaklinga við valdhafa og stofnanir ríkisins en á síðari árum hefur vald í auknum mæli verið fært frá ríkinu til stórfyrirtækja sem beita valdi til þess að tryggja stöðu sína eða einfaldlega af geðþótta. Mannréttindabrot og kúgun getur falist í menningu sem hunsar verðleika og skilgreinir suma einstaklinga óæðri öðrum. Oft speglar orðræðan slíkar hugmyndir eins og t.d. þegar einn þingmaðurinn notar í sömu setningunni orð eins og takmörkuð greind, munnræpa og asberger. En asberger er hegðunarmynstur sem hefur verið skýrt sem vægt einkenni af einhverfu en þar sem ég er ekki sérfræðingur ætla ég ekki að skýra það nánar en tel þó óviðeigandi að nota orðið í þessu samhengi þar sem það elur á fyrirlitningu en hrikaleg staða barna sem mæta mótbyr vegna slíkra einkenna hafa verið í umræðunni í vetur. Við erum misjafnlega dugleg við að bregðast við tilfinningum okkar jafnvel þótt við vitum sjálf hvernig okkur líður. Þegar við högum okkur í andstöðu við vilja okkar og tilfinningar er skýringanna oft að leita í valdi sem við hræðumst. Þegar atvinnuleysi eykst magnast áhættan af því að vinnuveitendur fari að misbeita valdi sínu en einnig eykst hættan á því að fólk fari að óttast vinnuveitendur vegna þess að valkostum fækkar. Það hefur ekki í önnur hús að venda ef það missir vinnuna. Þetta getur leitt til þess að gagnrýnisraddir þagni og þægðin verði viðvarandi í litlausri flatneskju leiðinda. Valdamisvægi getur birst í samskiptum launþega við vinnuveitendur, skuldara við lánadrottna, skjólstæðinga við ríkisstofnanir, nemanda við kennara eða skólastjóra, rétthafa við dómsstóla eða sjómanna við útgerðarmenn. Það er í slíkum samskiptum sem mannréttindabrot verða til. Sá sem er í valdastöðunni kúgar þann sem er háður valdinu til þess að vinna gegn eigin hagsmunum, eigin vilja eða eigin tilfinningum. Eða kúgar hann til að þegja og þvingar hann inn í hegðunarmynstur sem einstaklingnum líður ekki vel með. Mannréttindabrot birtist með margvíslegum hætti í samskiptum þeirra sem hafa valdið og þeirra sem standa einir gegn valdinu. Sterkasta afl einstaklinga er samstaða; að einstaklingar fylkist saman til þess að halda valdinu í skefjum. Eitt stærsta valdatækið í samfélaginu eru fjölmiðlar. Umræðan í fjölmiðlum miðar oft að því að forheimska almenning og slæva dómgreind hans. Þeir sem stýra fjölmiðlum misbeita valdi sínu þegar þeir reyna að stjórna almenningsáliti í stað þess að afhjúpa tengsl eða fjalla á sanngjarnan, gagnrýnin og málefnalegan hátt um afleiðingar sem eiga rætur í fortíðinni eða um atburði líðandi stundar. Þeir sem fara með völd í samfélaginu eru í sterkri stöðu til þess að hafa áhrif á sýn á mannréttindi í samfélaginu. Vegna þess að valdið spillir hefur Herdís mælt með því að forsetinn sitji í mesta lagi tvö kjörtímabil. Jafnvel þótt að Ólafi langi til þess að vera forseti um alla framtíð þá þurfum við að spyrja okkur hvort að hann eigi ekki skilið að komast í frí og endurhlaða batteríin. Starfsliðið á Bessastöðum hefur gott af því að fá nýjan yfirmann og þjóðin hefur gott af því að hlýða á nýja rödd frá Bessastöðum.
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun