Ekki einn háskóla eða spítala Haukur Arnþórsson skrifar 10. ágúst 2013 00:01 Fram hafa komið raddir um að sameina þyrfti háskóla á Íslandi í einum skóla. Hugmyndir af þessu tagi koma oftar og oftar fram og á fjölmörgum sviðum, svo sem að reka eigi bara einn spítala á landinu. Og vissulega er einhvers konar afturhvarf frá NPM (Nýskipan í ríkisrekstri, m.a. með áherslu á dreifstýringu) í gangi hér á landi, þannig að menn keppast um yfirboð sem ganga gegn lausnum þeirrar stefnu. Nú eru það stóru einingarnar sem heilla. Fylgismenn þessara sjónarmiða horfa gjarnan til Norðurlandanna og annarra nágrannaríkja og segja að einn háskóli á Íslandi yrði alls ekki stór í alþjóðlegu ljósi og einn ríkisspítali alls ekki stærri en sjúkrahús af lágmarksstærð í öðrum ríkjum. En hér með er ekki öll sagan sögð og í þessari grein er vakin athygli á sjónarmiðum sem ætti að hugleiða í þessu samhengi. Samanburður og fjölbreytni Þótt ágætt sé að koma fram með alþjóðlegan samanburð á stærð stofnana þarf að hafa fleira í huga. Einnig er mikilvægt að hafa í landinu samanburð milli tveggja aðila sem stunda á einhvern hátt sambærilegan rekstur, ef því verður við komið. Svo er t.d. á framhaldsskólastiginu. Það getur, ásamt öðru, verið svo mikilvægt að eðlilegt getur talist að stofnanir hérlendis séu smærri en víða erlendis, jafnvel þótt ekki sé um eiginlega samkeppni að ræða (en hún hefur skilgreind skilyrði), heldur einhvers konar form fákeppni. Samanburður er mikilvægur í mörgu tilliti, bæði rekstrarlega og faglega. Ef við lítum til framhaldsskólastigsins sem fyrirmyndar þá kemur vel í ljós að mismunandi áherslur og þjónusta skólanna koma mjög vel út fyrir samfélagið. Sterk staða gagnvart ríkinu Þá er óhjákvæmilegt að nefna að einn háskóli og einn spítali hefðu afar sterka stöðu gagnvart ríkinu. Slíkur aðili hefði nánast fjárkúgunaraðstöðu gagnvart opinberu valdi og við þekkjum þetta vel hér á landi, t.d. í fjarskipta- og tölvugeiranum og fleiri geirum. Óneitanlega vekja vikulegar fréttir í sjónvarpi af hörmungum Landspítalans ekki góðar hugrenningar. Ef til vill er orsök slyss eins og launahækkun forstjóra Landspítalans á sl. vetri einmitt þessi; að helstu ráðgjafar velferðarráðherra hafi verið fyrrverandi nánustu samstarfsmenn eða undirmenn forstjórans og tæplega hæfir til þess að taka ákvarðanir um launakjör hans. Það gæti verið stjórnsýslulegur fylgifiskur eins stórs aðila á málefnasviði. Sterk staða gagnvart starfsfólki Staða einnar stofnunar á málefnasviði verður mjög sterk gagnvart stéttarfélögum starfsfólks og aukin hætta verður á því að launakjör þróist ekki í samræmi við alþjóðlega þróun heldur í takt við styrkleika þessara aðila, og þá kæmi samkeppnin um starfsfólk aðeins erlendis frá. Þá verður staða einnar stofnunar gagnvart einstökum starfsmönnum með sérstaka fagþekkingu mjög sterk; þeir gætu ekki fengið atvinnu hjá neinum öðrum aðila ef yfirmönnum stofnunar mislíkar eitthvað. Þetta þekkja margir íslenskir sérfræðingar og svona var staðan hjá sumum háskólasérfræðingum meðan einn háskóli starfaði. Millistjórnsýslustig Besta formið til þess að reka fleiri en eina stofnun á hverju málefnasviði er að þróa millistjórnsýslustig sem tekur við verkefnum frá ríkinu. Þau mættu gjarnan taka mið af landshlutum og byggja mætti upp kjarna sem gætu raunverulega veitt byggðaþróuninni eitthvert viðnám. En jafnvel þótt bara væri um tvö stjórnvöld að ræða, t.d. höfuðborgarsvæðið annars vegar og landsbyggðina hins vegar, myndi skapast allt önnur aðstaða við rekstur helstu stofnana ríkisins en nú er stefnt að. Þá á ég við að háskólar, sjúkrahús og framhaldsskólar verði rekin af millistjórnsýslustigi, auk mögulega margra fleiri málaflokka. Í ljósi þess að kröfur hafa komið fram um að sveitarfélög verði afar fá væri eðlilegt að skoða millistjórnsýslustig af alvöru. Ekki virðist raunhæft að fækka sveitarfélögum frá því sem nú er, en þau þurfa að vera nálægt íbúum. Jafnvel þyrfti að fjölga þeim aftur. Lokaorð Það hefur óneitanlega vakið undrun margra að framkvæmdir við háskólasjúkrahúsið skuli ekki hafa verið stöðvaðar alveg með tilkomu nýrrar ríkisstjórnar. Telja verður sennilegt að bygging eins stórs miðlægs ríkissjúkrahúss beri með sér alla þá galla sem hér eru raktir og gæti orðið erfitt að vinda ofan af slíkum stórfelldum mistökum í stjórnun heilbrigðismála. Hér er varað með almennum rökum við þeirri leið að ríkið feli einum aðila rekstur á og umsjón með heilum málefnageira og bent á að tiltölulega litlar stofnanir gætu verið nauðsynlegar og viðeigandi í litlu samfélagi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Haukur Arnþórsson Mest lesið Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson Skoðun Svartir föstudagar í boði íslenskra stjórnvalda Haukur Guðmundsson Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun Þegar náttúruvinir hitta frambjóðendur. Hjálpartæki kjósandans Stefán Jón Hafstein Skoðun BRCA Elín Íris Fanndal Jónasdóttir Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson Skoðun Skoðun Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson skrifar Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson skrifar Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson skrifar Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Þegar náttúruvinir hitta frambjóðendur. Hjálpartæki kjósandans Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Svartir föstudagar í boði íslenskra stjórnvalda Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Eitt heimili, ein fjölskylda og ein heilsa Pétur Heimisson skrifar Skoðun BRCA Elín Íris Fanndal Jónasdóttir skrifar Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Að kjósa með nútíma hugsunarhætti Ragnhildur Katla Jónsdóttir skrifar Skoðun Í upphafi skal endinn skoða.. Sigurður F. Sigurðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld, virðið frumbyggjaréttinn í íslensku samfélagi Sæmundur Einarsson skrifar Skoðun Handleiðsla og vellíðan í starfi Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Eldgos og innviðir: Tryggjum öryggi Suðurnesja Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Er aukin einkavæðing lausnin? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Samfélag á krossgötum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Hvað er vandamálið? Alexandra Briem skrifar Skoðun Au pair fyrirkomulagið – barn síns tíma? Hlöðver Skúli Hákonarson skrifar Skoðun Fontur – hiti þrjú stig Stefán Steingrímur Bergsson skrifar Skoðun Bankinn gefur, bankinn tekur Breki Karlsson skrifar Skoðun Hægt og hljótt Dofri Hermannsson skrifar Sjá meira
Fram hafa komið raddir um að sameina þyrfti háskóla á Íslandi í einum skóla. Hugmyndir af þessu tagi koma oftar og oftar fram og á fjölmörgum sviðum, svo sem að reka eigi bara einn spítala á landinu. Og vissulega er einhvers konar afturhvarf frá NPM (Nýskipan í ríkisrekstri, m.a. með áherslu á dreifstýringu) í gangi hér á landi, þannig að menn keppast um yfirboð sem ganga gegn lausnum þeirrar stefnu. Nú eru það stóru einingarnar sem heilla. Fylgismenn þessara sjónarmiða horfa gjarnan til Norðurlandanna og annarra nágrannaríkja og segja að einn háskóli á Íslandi yrði alls ekki stór í alþjóðlegu ljósi og einn ríkisspítali alls ekki stærri en sjúkrahús af lágmarksstærð í öðrum ríkjum. En hér með er ekki öll sagan sögð og í þessari grein er vakin athygli á sjónarmiðum sem ætti að hugleiða í þessu samhengi. Samanburður og fjölbreytni Þótt ágætt sé að koma fram með alþjóðlegan samanburð á stærð stofnana þarf að hafa fleira í huga. Einnig er mikilvægt að hafa í landinu samanburð milli tveggja aðila sem stunda á einhvern hátt sambærilegan rekstur, ef því verður við komið. Svo er t.d. á framhaldsskólastiginu. Það getur, ásamt öðru, verið svo mikilvægt að eðlilegt getur talist að stofnanir hérlendis séu smærri en víða erlendis, jafnvel þótt ekki sé um eiginlega samkeppni að ræða (en hún hefur skilgreind skilyrði), heldur einhvers konar form fákeppni. Samanburður er mikilvægur í mörgu tilliti, bæði rekstrarlega og faglega. Ef við lítum til framhaldsskólastigsins sem fyrirmyndar þá kemur vel í ljós að mismunandi áherslur og þjónusta skólanna koma mjög vel út fyrir samfélagið. Sterk staða gagnvart ríkinu Þá er óhjákvæmilegt að nefna að einn háskóli og einn spítali hefðu afar sterka stöðu gagnvart ríkinu. Slíkur aðili hefði nánast fjárkúgunaraðstöðu gagnvart opinberu valdi og við þekkjum þetta vel hér á landi, t.d. í fjarskipta- og tölvugeiranum og fleiri geirum. Óneitanlega vekja vikulegar fréttir í sjónvarpi af hörmungum Landspítalans ekki góðar hugrenningar. Ef til vill er orsök slyss eins og launahækkun forstjóra Landspítalans á sl. vetri einmitt þessi; að helstu ráðgjafar velferðarráðherra hafi verið fyrrverandi nánustu samstarfsmenn eða undirmenn forstjórans og tæplega hæfir til þess að taka ákvarðanir um launakjör hans. Það gæti verið stjórnsýslulegur fylgifiskur eins stórs aðila á málefnasviði. Sterk staða gagnvart starfsfólki Staða einnar stofnunar á málefnasviði verður mjög sterk gagnvart stéttarfélögum starfsfólks og aukin hætta verður á því að launakjör þróist ekki í samræmi við alþjóðlega þróun heldur í takt við styrkleika þessara aðila, og þá kæmi samkeppnin um starfsfólk aðeins erlendis frá. Þá verður staða einnar stofnunar gagnvart einstökum starfsmönnum með sérstaka fagþekkingu mjög sterk; þeir gætu ekki fengið atvinnu hjá neinum öðrum aðila ef yfirmönnum stofnunar mislíkar eitthvað. Þetta þekkja margir íslenskir sérfræðingar og svona var staðan hjá sumum háskólasérfræðingum meðan einn háskóli starfaði. Millistjórnsýslustig Besta formið til þess að reka fleiri en eina stofnun á hverju málefnasviði er að þróa millistjórnsýslustig sem tekur við verkefnum frá ríkinu. Þau mættu gjarnan taka mið af landshlutum og byggja mætti upp kjarna sem gætu raunverulega veitt byggðaþróuninni eitthvert viðnám. En jafnvel þótt bara væri um tvö stjórnvöld að ræða, t.d. höfuðborgarsvæðið annars vegar og landsbyggðina hins vegar, myndi skapast allt önnur aðstaða við rekstur helstu stofnana ríkisins en nú er stefnt að. Þá á ég við að háskólar, sjúkrahús og framhaldsskólar verði rekin af millistjórnsýslustigi, auk mögulega margra fleiri málaflokka. Í ljósi þess að kröfur hafa komið fram um að sveitarfélög verði afar fá væri eðlilegt að skoða millistjórnsýslustig af alvöru. Ekki virðist raunhæft að fækka sveitarfélögum frá því sem nú er, en þau þurfa að vera nálægt íbúum. Jafnvel þyrfti að fjölga þeim aftur. Lokaorð Það hefur óneitanlega vakið undrun margra að framkvæmdir við háskólasjúkrahúsið skuli ekki hafa verið stöðvaðar alveg með tilkomu nýrrar ríkisstjórnar. Telja verður sennilegt að bygging eins stórs miðlægs ríkissjúkrahúss beri með sér alla þá galla sem hér eru raktir og gæti orðið erfitt að vinda ofan af slíkum stórfelldum mistökum í stjórnun heilbrigðismála. Hér er varað með almennum rökum við þeirri leið að ríkið feli einum aðila rekstur á og umsjón með heilum málefnageira og bent á að tiltölulega litlar stofnanir gætu verið nauðsynlegar og viðeigandi í litlu samfélagi.
Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar
Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun