Skröksögur úr Hruninu Þröstur Ólafsson skrifar 22. nóvember 2018 07:00 Hrunið varð tíu ára sl. haust. Deildar meiningar hafa verið um orsakir þess og afleiðingar. Hvaða frásögn, fullyrðing eða röksemdafærsla verður að lokum ríkjandi er enn óljóst. Það er ekki sjálfgefið því sannleikurinn getur haft ýmsar hliðar. Niðurstaðan er mikilvæg. Hún verður hluti af reynslusögu þjóðarinnar og mun þannig móta viðhorf almennings. Dómstólar hafa dæmt gerðir flestra fjármálamanna. Niðurstaða þeirra blífur. Þar er lítið rými fyrir frekari túlkanir fjölmiðla. Öðru máli gegna aðgerðir stjórnvalda. Þrátt fyrir skýrslu Alþingis má enn deila um hvað var á seyði eða hverjar voru fyrirætlanir stjórnvalda. Í þeirra málum verður ekki frekar dæmt. Þá er hlutur einstakra forystumanna í stjórnmálum smám saman að koma í ljós. Veganesti þjóðarinnar til framtíðar var því óskýrt, hálfgerð ráðgáta. Hér myndaðist því rými fyrir spunameistara. Þeirra hlutverk er ætíð að móta skoðanir almennings í anda umboðsmanna sinna. Þeir tóku til óspilltra málanna. Skröksögur fengu sannleiksblæ.Bjarga átti bönkunum Afmælisviðtöl við Geir Haarde voru því vissulega gagnleg. Þar greindi Geir m.a. frá því hver var ásetningur ráðamanna dagana fyrir hrun. Geir segir nú að stjórnvöld hafi gert allt sem í þeirra valdi stóð til að bjarga bönkunum. Þá segir hann einnig að, „við hefðum staðið betur, ef okkur hefði tekist að bjarga einum banka“, sem er hárrétt hjá Geir. Þau ætluðu sem sé að bjarga bönkunum eða a.m.k. einum þeirra, en það tókst ekki, þeir gáfu upp andann í miðjum lífgunaraðgerðunum. Í eftirleik spunameistara var þessari einörðu fyrirætlan stjórnvalda, sem Geir lýsir nú, snúið við. Skröksagan hljóðaði svo, að frá upphafi hafi það verið meðvituð ákvörðun stjórnvalda að láta bankana verða gjaldþrota. ?Við borgum ekki skuldir óreiðumanna!? Þetta var nokkuð snjallt, því þarna var að finna frækorn að uppskrift þess ásetnings að velta ábyrgð á óförunum yfir á aðra, helst útlendinga. Það er gamalreynt trix. Úr þessum spuna varð síðan til sú mýta að ríkisstjórnin hefði leyft, jafnvel stuðlað að því að bankarnir féllu – andstætt því sem gerðist í löndum innan ESB, þar sem bankarnir fengu aðstoð til að lenda ekki út í skurði. Þessi staðreyndafölsun var síðan notuð áfram til að undirstrika yfirburði okkar „sjálfstæða“ peningakerfis. Þetta hentaði þeim sem lögðu allt kapp á að hvítþvo sig af Hruninu. Það var einnig einkar hentugt þeim sem koma vildu óorði á aðgerðir Evrópuríkja og ESB í eftirmála fjármálakreppunnar.Veikburða gjaldmiðill hrapaði Einn armur þessa hráskinnaleiks var að snúa annarri staðreynd á haus. Það þykir orðin gjaldgeng fullyrðing að krónan hafi bjargað okkur frá verri afleiðingum en einnig, að það hafi verið hrun bankanna sem leitt hafi til gengishraps krónunnar. Það er spuni. Frá febrúar 2007 til júní 2008 fellur krónan um 37%. Krónan er fallin að verulegum hluta löngu fyrir Hrun, meðan ráðamenn prísuðu enn hetjulega útrás bankanna. Með gjaldþroti bankanna og falli krónunnar, hrundi Ísland, pólitískt, efnahagslega og fjármálalega. Fall krónunnar kom fjölmörgum heimilum og fyrirtækjum á vonarvöl bæði vegna vísitölutryggðra lána auk þess sem framfærslukostnaður heimilanna rauk upp úr öllu valdi. Tugþúsundir áttu vart málungi matar. Fyrirtæki urðu gjaldþrota. Nú tíu árum seinna er enn fjölmörg ógróin svöðusár á samfélaginu, sem afleiðing gengishraps krónunnar. Hrunadansinn hefur langstíg spor. Fjölmargir flúðu land vegna atvinnuleysis. Samningar við nágrannalönd, þar sem engin eða sársaukalítil fjármálakreppa hafði gert vart við sig, gerði það að verkum að við losuðum okkur nokkuð auðveldlega við þann ömurlega draug sem atvinnuleysi er. Það var ekki krónunni að þakka heldur milliríkjasamningum. XKrónan var skaðvaldurinn Í framhaldi af Hruninu hafa mýtur, goðsagnir og hrein ósannindi verið spunnin af mikilli list. Sú skæðasta er að krónan hafi bjargað landsmönnum. Án hennar værum við enn að bryðja grjót. Það var skyndileg og stóraukin koma erlends ferðafólks sem rétti við gjaldeyrisstöðuna og bætti atvinnustigið. Lágt gengi auðveldaði í fyrstu en þegar gengið hækkaði á ný dró ekkert úr komu ferðamanna. Þeir komu til landsins til að njóta náttúru þess og menningar, ekki vegna dásemda krónunnar. Það var gjaldmiðillinn sem kom okkur á vonarvöl og lamaði allt þjóðlífið um leið og hann stórlækkaði kaupmátt launafólks. Gjaldmiðillinn ásamt skattakerfinu, getur verið afkastamesta verkfærið til að misskipta auði og tekjum. Ef Hrun Íslands er borið saman við önnur lönd í álfunni, þá má til gamans geta þess, að mér vitanlega notar engin önnur þjóð, nema Grikkland, orðið hrun yfir fjármálakreppuna. Þau lentu mörg í djúpri hagsveiflu, miklu atvinnuleysi, samdrætti í viðskiptum, mislömuðu bankakerfi og hálfgjaldþrota ríkissjóði. En dagleg kjör almennings í evrulöndunum versnuðu mun minna en hér, litlar verðhækkanir á nauðsynjavörum, engin hengingaról vegna húsnæðislána, þökk sé evrunni. Hún seig um tíma, en án umtalslegra áhrifa á lífskjör almennings. Verst var atvinnuleysið. Það bitnaði misþungt á þjóðunum. Þær þjóðir sem lengi höfðu lifað um efni fram og safnað erlendum skuldum, og liðu fyrir harðnandi samkeppni á sameiginlega markaðinum, áttu í erfiðleikum með að fá framlengingu á skuldabagga sínum. En almenningur missti ekki húsnæði sitt. Hann missti ekki tökin á daglegum útgjöldum. Almenningur í evruríkjunum lenti ekki í áratuga aftökuógn vegna vísitölutryggða lána. Það var hins vegar eitt af mörgum afrekum íslensku krónunnar. Þessi refsivöndur mun hanga yfir íslenskum alþýðuheimilum meðan krónan er gjaldmiðill landsins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Þurfum við virkilega „leyniþjónustu”? Helen Olafsdóttir Skoðun Ákall til íslenskra stjórnmálamanna Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Byrjað á öfugum enda! Hjálmar Heiðdal Skoðun Svona eða hinsegin, hvert okkar verður næst? Unnar Geir Unnarsson Skoðun Reynisfjara og mannréttindasáttmáli Evrópu Róbert R. Spanó Skoðun Væri ekki hlaupið út aftur Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Að hlúa að foreldrum: Forvörn sem skiptir máli Áróra Huld Bjarnadóttir Skoðun Hefur ítrekað hótað okkur áður Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Ég neita að trúa... Guðlaug Kristjánsdóttir Skoðun Bandaríkin voru alltaf vondi kallinn Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Skoðun Skoðun Svona eða hinsegin, hvert okkar verður næst? Unnar Geir Unnarsson skrifar Skoðun Reynisfjara og mannréttindasáttmáli Evrópu Róbert R. Spanó skrifar Skoðun Að hlúa að foreldrum: Forvörn sem skiptir máli Áróra Huld Bjarnadóttir skrifar Skoðun Ákall til íslenskra stjórnmálamanna Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Þurfum við virkilega „leyniþjónustu”? Helen Olafsdóttir skrifar Skoðun Byrjað á öfugum enda! Hjálmar Heiðdal skrifar Skoðun Væri ekki hlaupið út aftur Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Gervigreind fyrir alla — en fyrir hvern í raun? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Hefur ítrekað hótað okkur áður Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson skrifar Skoðun Bandaríkin voru alltaf vondi kallinn Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Erum við á leiðinni í hnífavesti? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier skrifar Skoðun Kæfandi klámhögg sveitarstjóra Jón Trausti Reynisson skrifar Skoðun Klár fyrir Verslunarmannahelgina? Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Vegið að börnum í pólitískri aðför að ferðaþjónustunni Einar Freyr Elínarson skrifar Skoðun Hið tæra illa Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Ferðamannaiðnaður? Nei, ferðaþjónusta! Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun Hæðarveiki og lyf Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Landsvirkjun hafin yfir lög Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson skrifar Skoðun Þau eru framtíðin – en fá ekki að njóta nútímans Sigurður Kári skrifar Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason skrifar Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson skrifar Skoðun „Já, hvað með bara að skjóta hann!“ Þórhildur Hjaltadóttir skrifar Skoðun Heimar sem þurfa nýja umræðu! Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sársauki annarra og samúðarþreyta Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar Skoðun Alþjóðalög eða lögleysa? Urður Hákonardóttir skrifar Sjá meira
Hrunið varð tíu ára sl. haust. Deildar meiningar hafa verið um orsakir þess og afleiðingar. Hvaða frásögn, fullyrðing eða röksemdafærsla verður að lokum ríkjandi er enn óljóst. Það er ekki sjálfgefið því sannleikurinn getur haft ýmsar hliðar. Niðurstaðan er mikilvæg. Hún verður hluti af reynslusögu þjóðarinnar og mun þannig móta viðhorf almennings. Dómstólar hafa dæmt gerðir flestra fjármálamanna. Niðurstaða þeirra blífur. Þar er lítið rými fyrir frekari túlkanir fjölmiðla. Öðru máli gegna aðgerðir stjórnvalda. Þrátt fyrir skýrslu Alþingis má enn deila um hvað var á seyði eða hverjar voru fyrirætlanir stjórnvalda. Í þeirra málum verður ekki frekar dæmt. Þá er hlutur einstakra forystumanna í stjórnmálum smám saman að koma í ljós. Veganesti þjóðarinnar til framtíðar var því óskýrt, hálfgerð ráðgáta. Hér myndaðist því rými fyrir spunameistara. Þeirra hlutverk er ætíð að móta skoðanir almennings í anda umboðsmanna sinna. Þeir tóku til óspilltra málanna. Skröksögur fengu sannleiksblæ.Bjarga átti bönkunum Afmælisviðtöl við Geir Haarde voru því vissulega gagnleg. Þar greindi Geir m.a. frá því hver var ásetningur ráðamanna dagana fyrir hrun. Geir segir nú að stjórnvöld hafi gert allt sem í þeirra valdi stóð til að bjarga bönkunum. Þá segir hann einnig að, „við hefðum staðið betur, ef okkur hefði tekist að bjarga einum banka“, sem er hárrétt hjá Geir. Þau ætluðu sem sé að bjarga bönkunum eða a.m.k. einum þeirra, en það tókst ekki, þeir gáfu upp andann í miðjum lífgunaraðgerðunum. Í eftirleik spunameistara var þessari einörðu fyrirætlan stjórnvalda, sem Geir lýsir nú, snúið við. Skröksagan hljóðaði svo, að frá upphafi hafi það verið meðvituð ákvörðun stjórnvalda að láta bankana verða gjaldþrota. ?Við borgum ekki skuldir óreiðumanna!? Þetta var nokkuð snjallt, því þarna var að finna frækorn að uppskrift þess ásetnings að velta ábyrgð á óförunum yfir á aðra, helst útlendinga. Það er gamalreynt trix. Úr þessum spuna varð síðan til sú mýta að ríkisstjórnin hefði leyft, jafnvel stuðlað að því að bankarnir féllu – andstætt því sem gerðist í löndum innan ESB, þar sem bankarnir fengu aðstoð til að lenda ekki út í skurði. Þessi staðreyndafölsun var síðan notuð áfram til að undirstrika yfirburði okkar „sjálfstæða“ peningakerfis. Þetta hentaði þeim sem lögðu allt kapp á að hvítþvo sig af Hruninu. Það var einnig einkar hentugt þeim sem koma vildu óorði á aðgerðir Evrópuríkja og ESB í eftirmála fjármálakreppunnar.Veikburða gjaldmiðill hrapaði Einn armur þessa hráskinnaleiks var að snúa annarri staðreynd á haus. Það þykir orðin gjaldgeng fullyrðing að krónan hafi bjargað okkur frá verri afleiðingum en einnig, að það hafi verið hrun bankanna sem leitt hafi til gengishraps krónunnar. Það er spuni. Frá febrúar 2007 til júní 2008 fellur krónan um 37%. Krónan er fallin að verulegum hluta löngu fyrir Hrun, meðan ráðamenn prísuðu enn hetjulega útrás bankanna. Með gjaldþroti bankanna og falli krónunnar, hrundi Ísland, pólitískt, efnahagslega og fjármálalega. Fall krónunnar kom fjölmörgum heimilum og fyrirtækjum á vonarvöl bæði vegna vísitölutryggðra lána auk þess sem framfærslukostnaður heimilanna rauk upp úr öllu valdi. Tugþúsundir áttu vart málungi matar. Fyrirtæki urðu gjaldþrota. Nú tíu árum seinna er enn fjölmörg ógróin svöðusár á samfélaginu, sem afleiðing gengishraps krónunnar. Hrunadansinn hefur langstíg spor. Fjölmargir flúðu land vegna atvinnuleysis. Samningar við nágrannalönd, þar sem engin eða sársaukalítil fjármálakreppa hafði gert vart við sig, gerði það að verkum að við losuðum okkur nokkuð auðveldlega við þann ömurlega draug sem atvinnuleysi er. Það var ekki krónunni að þakka heldur milliríkjasamningum. XKrónan var skaðvaldurinn Í framhaldi af Hruninu hafa mýtur, goðsagnir og hrein ósannindi verið spunnin af mikilli list. Sú skæðasta er að krónan hafi bjargað landsmönnum. Án hennar værum við enn að bryðja grjót. Það var skyndileg og stóraukin koma erlends ferðafólks sem rétti við gjaldeyrisstöðuna og bætti atvinnustigið. Lágt gengi auðveldaði í fyrstu en þegar gengið hækkaði á ný dró ekkert úr komu ferðamanna. Þeir komu til landsins til að njóta náttúru þess og menningar, ekki vegna dásemda krónunnar. Það var gjaldmiðillinn sem kom okkur á vonarvöl og lamaði allt þjóðlífið um leið og hann stórlækkaði kaupmátt launafólks. Gjaldmiðillinn ásamt skattakerfinu, getur verið afkastamesta verkfærið til að misskipta auði og tekjum. Ef Hrun Íslands er borið saman við önnur lönd í álfunni, þá má til gamans geta þess, að mér vitanlega notar engin önnur þjóð, nema Grikkland, orðið hrun yfir fjármálakreppuna. Þau lentu mörg í djúpri hagsveiflu, miklu atvinnuleysi, samdrætti í viðskiptum, mislömuðu bankakerfi og hálfgjaldþrota ríkissjóði. En dagleg kjör almennings í evrulöndunum versnuðu mun minna en hér, litlar verðhækkanir á nauðsynjavörum, engin hengingaról vegna húsnæðislána, þökk sé evrunni. Hún seig um tíma, en án umtalslegra áhrifa á lífskjör almennings. Verst var atvinnuleysið. Það bitnaði misþungt á þjóðunum. Þær þjóðir sem lengi höfðu lifað um efni fram og safnað erlendum skuldum, og liðu fyrir harðnandi samkeppni á sameiginlega markaðinum, áttu í erfiðleikum með að fá framlengingu á skuldabagga sínum. En almenningur missti ekki húsnæði sitt. Hann missti ekki tökin á daglegum útgjöldum. Almenningur í evruríkjunum lenti ekki í áratuga aftökuógn vegna vísitölutryggða lána. Það var hins vegar eitt af mörgum afrekum íslensku krónunnar. Þessi refsivöndur mun hanga yfir íslenskum alþýðuheimilum meðan krónan er gjaldmiðill landsins.
Skoðun Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson skrifar
Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier skrifar
Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson skrifar
Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar