Nýir tímar? Héðinn Unnsteinsson skrifar 22. nóvember 2018 07:00 Það er orðið langt um liðið síðan ég hef fundið löngun til þess að tjá mig um geðheilbrigðismál en nú langar mig að drepa niður staf um málaflokkinn. Fyrir tuttugu árum bað móðir þáverandi unnustu minnar mig í einlægni um að hætta afskiptum af geðheilbrigðismálum. Ég hafði þá tjáð mig um eigin reynslu af geðnæmu ástandi um nokkurt skeið með það að leiðarljósi að auka skilning fyrir öðruvísi hugsanaferlum. Það er skemmst frá því að segja að ég fór ekki að ráðum hennar. Henni gekk gott eitt til en viðhorf hennar endurspegluðu þá forsendu að best væri að þegja um eitthvað sem samfélagið fordæmdi. Allt tal væri einungis til þess fallið að samfélagslegt „virði“ viðkomandi félli. Mér fannst í kjölfarið skynsamlegast að beina herferð um geðrækt, sem þá var í undirbúningi, í þann farveg að herferðin byggði á geðheilsu, því að hana ættu allir sameiginlega. Umræða um geðheilbrigði hefur aukist og flestir eru sammála um að geðheilsa allra sé mikilvæg. Umfang málaflokksins hefur aldrei verið meira. Það á við um alla hina þrjá samofnu hluta hans, þ.e. örorku, geðröskun og geðheilbrigði. Hlutfall örorkuþega vegna geðraskana af heildarfjölda örorkuþega hefur aldrei verið hærra eða 40%. Aldrei hafa fleiri greinst með geðraskanir enda hefur greiningarsniðmátið verið víkkað og raskanirnar orðnar um 600. Að síðustu hafa „geðheilbrigðir“ verið æ uppteknari af aðferðum sem bæta geðheilsu, eins og gjörhygli, hreyfingu og aðferðum sem almennt skila jafnvægi.Hvað vil ég segja ykkur? Í fyrsta lagi er það frábært hversu margir eru orðnir meðvitaðir um geðheilbrigði. Hvað það eru margir sem tjá sig um eigin reynslu. Hve margir ráðgjafar og fyrirlesarar fjalla um og vinna með fólki að bættri geðheilsu. Okkar hugsana- og hegðunarmynstur eru afar mikilvæg og í grunninn skiptir höfuðmáli að fara vel með lífsorkuna. Athygli okkar er ekkert annað en framkvæmdaarmur lífsorkunnar. Líf okkar er það sem við beinum athyglinni að. Í annan stað er sjúkdómavæðingin innan geðheilbrigðiskerfisins uggvænleg. Að hluta til er hún skiljanleg, þegar rýnt er í það hversu ríka hagsmuni margir hafa af því að til séu sem flestar greiningar og „lyfjalausnir“ við þeim, auk þess sem samfélagsmynstur okkar mótast í æ ríkara mæli af kröfu um skyndilausnir. Hér þarf að ná betra jafnvægi á framboði og eftirspurn. Í þriðja lagi vil ég segja ykkur að það fyrirfinnast enn fordómar og mismunun í garð þeirra sem eru geðnæmir. Ég hef ekki rannsókn til þess að styðja mig við og vil hér með eggja Jón Gunnar Bernburg og Sigrúnu Ólafsdóttur, prófessora við Háskóla Íslands, til þess að endurtaka alþjóðlega fordómakönnun frá árinu 2009. Ég vil sérstaklega meina að það séu fordómar í garð þeirra sem opinbera reynslu sína. Getur verið að skoðanir þeirra og viðhorf séu ekki metin að jöfnu og þessir einstaklingar almennt „virðisfelldir“ í samfélaginu? Við erum öll sprottin af sama meiði, það eru ekki nema fáeinir niturbasar sem skilja okkur að. Jaðarinn er orðinn að miðjunni og „venjulega“ fólkið sem á síðari hluta síðustu aldar taldi best að tala ekki um fordæmda hluti er að deyja út. Áætlað er að nú séu um 25% þjóðarinnar geðnæm.Hvað svo? Nú höfum við búið við svipaða nálgun að geðheilbrigðismálum í tuttugu og fimm ár, þ.e. meðferð geðraskana með lyfjum, aukna sálfræðimeðferð, sérstaklega hugræna atferlismeðferð, og aukna umræðu og virkni þegar kemur að geðrækt. Á þessum tuttugu og fimm árum hefur geðsjúkum fjölgað, meðferð og endurhæfing aukist en engu að síður hefur öryrkjum vegna geðraskana fjölgað. Það hljómar þversagnakennt. Það þarf því ekki að koma á óvart þó að nú berist fréttir af nýjum nálgunum. Frá því um síðustu aldamót hafa háskólar í Bandaríkjunum og Bretlandi verið að gera tilraunir með notkun hugvíkkandi efna (einkum psilocybin) í meðferð við þunglyndi. Þessar tilraunir hafa gengið vel og aðallega snúið að smáskammtameðferðum. Fyrr í þessum mánuði bárust fréttir þess efnis að frumkvöðlafyrirtækið Atai Life Science hefði ákveðið að fjárfesta fyrir tæpa 3 milljarða íslenskra króna í frekari rannsóknum á mögulegu lækningargildi hugvíkkandi efna fyrir geðsjúkdóma. Áhugavert er að sjá að ráðgjafar þessa fyrirtækis, eru þekktir sérfræðingar úr geðheilbrigðisgeiranum, þeir David Nutt og Tom Insel. Það skyldi þó aldrei vera að hugvíkkandi efni yrðu næsta framfarabylgja innan geðlæknisfræðinnar? Nógu lengi höfum við beðið eftir nýmælum í meðferð geðsjúkdóma. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Hvað með heyrnarskert börn, heyrnarskerta fullorðna og börn með skarð? Eva Albrechtsen,Ösp Vilberg Baldursdóttir Skoðun Þreytt dæmi Fjóla Blandon Skoðun Ríkiseftirlit með öllum börnum Þorlákur Axel Jónsson Skoðun Geðveiki krónuhagkerfisins: Tók 35 milljón króna lán, búinn að greiða til baka 91 milljón, skuldar samt enn 64 milljónir! Ole Anton Bieltvedt Skoðun „Sýndu mér vini þína og ég sýni þér framtíð þína“ Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Takk, Gísli Marteinn Eva Dögg Davíðsdóttir Skoðun Bönnum hnefaleika alfarið Adolf Ingi Erlingsson Skoðun Vegið að íslenskri kvikmyndagerð Grímur Hákonarson,Hafsteinn Gunnar Sigurðsson,Hrafnhildur Gunnarsdóttir Skoðun Veistu þitt skýjaspor? Hólmfríður Rut Einarsdóttir,Þóra Rut Jónsdóttir Skoðun Ekkert mansal á Íslandi í 15 ár? Dagbjört Hákonardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hvað með heyrnarskert börn, heyrnarskerta fullorðna og börn með skarð? Eva Albrechtsen,Ösp Vilberg Baldursdóttir skrifar Skoðun Þreytt dæmi Fjóla Blandon skrifar Skoðun Ríkiseftirlit með öllum börnum Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Viðreisn er tilbúin Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun „Ert þú að leita að okkur?“ Elías Ýmir Larsen skrifar Skoðun Höfum við efni á þessu Stríðsbrölti? Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðisstofnun Norðurlands tíu ára í dag Jón Helgi Björnsson skrifar Skoðun Lægsta raforkuverð heimila í Evrópu Haukur Ásberg Hilmarsson skrifar Skoðun Hugsum út fyrir rammann til að leysa húsnæðisvandann Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Bönnum hnefaleika alfarið Adolf Ingi Erlingsson skrifar Skoðun Allt sem þú vilt vita um dánaraðstoð Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Ekkert mansal á Íslandi í 15 ár? Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Hljómar kunnuglega ekki satt? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Þú breytir öllu Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Eru sósíaldemokratískir flokkar smátt og smátt að hverfa? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Styðjum mannréttindi - Lærum af sögunni Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Gömul þekking sem fékk ekki athygli þá, en er komin aftur Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Blekkingar og gaslýsingar núverandi forsætisráðherra Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Carbfix – enn og aftur Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Við erum öll á raforkumarkaði Jónas Hlynur Hallgrímsson skrifar Skoðun Af „tapi“ Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Mennt er máttur Úlfar Darri Lúthersson skrifar Skoðun Vegið að íslenskri kvikmyndagerð Grímur Hákonarson,Hafsteinn Gunnar Sigurðsson,Hrafnhildur Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Banaslysin eru víðar en við sjáum Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Hlustum til að skilja Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Geðveiki krónuhagkerfisins: Tók 35 milljón króna lán, búinn að greiða til baka 91 milljón, skuldar samt enn 64 milljónir! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Já, af hverju þarf Landsbankinn byggingu á besta stað í bænum? Páll Jakob Líndal skrifar Skoðun Myndu H-HH-HHH (hægri) og V-VV-VVV (vinstri) breyta stjórnmálunum? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Aftur fram af hengifluginu? Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Kópavogur - Að virða og varðveita eigin sögu Svanhildur Bogadóttir skrifar Sjá meira
Það er orðið langt um liðið síðan ég hef fundið löngun til þess að tjá mig um geðheilbrigðismál en nú langar mig að drepa niður staf um málaflokkinn. Fyrir tuttugu árum bað móðir þáverandi unnustu minnar mig í einlægni um að hætta afskiptum af geðheilbrigðismálum. Ég hafði þá tjáð mig um eigin reynslu af geðnæmu ástandi um nokkurt skeið með það að leiðarljósi að auka skilning fyrir öðruvísi hugsanaferlum. Það er skemmst frá því að segja að ég fór ekki að ráðum hennar. Henni gekk gott eitt til en viðhorf hennar endurspegluðu þá forsendu að best væri að þegja um eitthvað sem samfélagið fordæmdi. Allt tal væri einungis til þess fallið að samfélagslegt „virði“ viðkomandi félli. Mér fannst í kjölfarið skynsamlegast að beina herferð um geðrækt, sem þá var í undirbúningi, í þann farveg að herferðin byggði á geðheilsu, því að hana ættu allir sameiginlega. Umræða um geðheilbrigði hefur aukist og flestir eru sammála um að geðheilsa allra sé mikilvæg. Umfang málaflokksins hefur aldrei verið meira. Það á við um alla hina þrjá samofnu hluta hans, þ.e. örorku, geðröskun og geðheilbrigði. Hlutfall örorkuþega vegna geðraskana af heildarfjölda örorkuþega hefur aldrei verið hærra eða 40%. Aldrei hafa fleiri greinst með geðraskanir enda hefur greiningarsniðmátið verið víkkað og raskanirnar orðnar um 600. Að síðustu hafa „geðheilbrigðir“ verið æ uppteknari af aðferðum sem bæta geðheilsu, eins og gjörhygli, hreyfingu og aðferðum sem almennt skila jafnvægi.Hvað vil ég segja ykkur? Í fyrsta lagi er það frábært hversu margir eru orðnir meðvitaðir um geðheilbrigði. Hvað það eru margir sem tjá sig um eigin reynslu. Hve margir ráðgjafar og fyrirlesarar fjalla um og vinna með fólki að bættri geðheilsu. Okkar hugsana- og hegðunarmynstur eru afar mikilvæg og í grunninn skiptir höfuðmáli að fara vel með lífsorkuna. Athygli okkar er ekkert annað en framkvæmdaarmur lífsorkunnar. Líf okkar er það sem við beinum athyglinni að. Í annan stað er sjúkdómavæðingin innan geðheilbrigðiskerfisins uggvænleg. Að hluta til er hún skiljanleg, þegar rýnt er í það hversu ríka hagsmuni margir hafa af því að til séu sem flestar greiningar og „lyfjalausnir“ við þeim, auk þess sem samfélagsmynstur okkar mótast í æ ríkara mæli af kröfu um skyndilausnir. Hér þarf að ná betra jafnvægi á framboði og eftirspurn. Í þriðja lagi vil ég segja ykkur að það fyrirfinnast enn fordómar og mismunun í garð þeirra sem eru geðnæmir. Ég hef ekki rannsókn til þess að styðja mig við og vil hér með eggja Jón Gunnar Bernburg og Sigrúnu Ólafsdóttur, prófessora við Háskóla Íslands, til þess að endurtaka alþjóðlega fordómakönnun frá árinu 2009. Ég vil sérstaklega meina að það séu fordómar í garð þeirra sem opinbera reynslu sína. Getur verið að skoðanir þeirra og viðhorf séu ekki metin að jöfnu og þessir einstaklingar almennt „virðisfelldir“ í samfélaginu? Við erum öll sprottin af sama meiði, það eru ekki nema fáeinir niturbasar sem skilja okkur að. Jaðarinn er orðinn að miðjunni og „venjulega“ fólkið sem á síðari hluta síðustu aldar taldi best að tala ekki um fordæmda hluti er að deyja út. Áætlað er að nú séu um 25% þjóðarinnar geðnæm.Hvað svo? Nú höfum við búið við svipaða nálgun að geðheilbrigðismálum í tuttugu og fimm ár, þ.e. meðferð geðraskana með lyfjum, aukna sálfræðimeðferð, sérstaklega hugræna atferlismeðferð, og aukna umræðu og virkni þegar kemur að geðrækt. Á þessum tuttugu og fimm árum hefur geðsjúkum fjölgað, meðferð og endurhæfing aukist en engu að síður hefur öryrkjum vegna geðraskana fjölgað. Það hljómar þversagnakennt. Það þarf því ekki að koma á óvart þó að nú berist fréttir af nýjum nálgunum. Frá því um síðustu aldamót hafa háskólar í Bandaríkjunum og Bretlandi verið að gera tilraunir með notkun hugvíkkandi efna (einkum psilocybin) í meðferð við þunglyndi. Þessar tilraunir hafa gengið vel og aðallega snúið að smáskammtameðferðum. Fyrr í þessum mánuði bárust fréttir þess efnis að frumkvöðlafyrirtækið Atai Life Science hefði ákveðið að fjárfesta fyrir tæpa 3 milljarða íslenskra króna í frekari rannsóknum á mögulegu lækningargildi hugvíkkandi efna fyrir geðsjúkdóma. Áhugavert er að sjá að ráðgjafar þessa fyrirtækis, eru þekktir sérfræðingar úr geðheilbrigðisgeiranum, þeir David Nutt og Tom Insel. Það skyldi þó aldrei vera að hugvíkkandi efni yrðu næsta framfarabylgja innan geðlæknisfræðinnar? Nógu lengi höfum við beðið eftir nýmælum í meðferð geðsjúkdóma.
Hvað með heyrnarskert börn, heyrnarskerta fullorðna og börn með skarð? Eva Albrechtsen,Ösp Vilberg Baldursdóttir Skoðun
Geðveiki krónuhagkerfisins: Tók 35 milljón króna lán, búinn að greiða til baka 91 milljón, skuldar samt enn 64 milljónir! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Vegið að íslenskri kvikmyndagerð Grímur Hákonarson,Hafsteinn Gunnar Sigurðsson,Hrafnhildur Gunnarsdóttir Skoðun
Skoðun Hvað með heyrnarskert börn, heyrnarskerta fullorðna og börn með skarð? Eva Albrechtsen,Ösp Vilberg Baldursdóttir skrifar
Skoðun Vegið að íslenskri kvikmyndagerð Grímur Hákonarson,Hafsteinn Gunnar Sigurðsson,Hrafnhildur Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Geðveiki krónuhagkerfisins: Tók 35 milljón króna lán, búinn að greiða til baka 91 milljón, skuldar samt enn 64 milljónir! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Hvað með heyrnarskert börn, heyrnarskerta fullorðna og börn með skarð? Eva Albrechtsen,Ösp Vilberg Baldursdóttir Skoðun
Geðveiki krónuhagkerfisins: Tók 35 milljón króna lán, búinn að greiða til baka 91 milljón, skuldar samt enn 64 milljónir! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Vegið að íslenskri kvikmyndagerð Grímur Hákonarson,Hafsteinn Gunnar Sigurðsson,Hrafnhildur Gunnarsdóttir Skoðun