Skálkaskjól Guðmundur Steingrímsson skrifar 10. desember 2018 07:30 Eitt megineinkennið á samtíma okkar er hið yfirgripsmikla siðferðislega afstæði sem blasir við á sviði stjórnmálanna, einkum og sér í lagi, og ruglar marga í ríminu. Hvað má? Hvað má ekki? Eru einhver mörk? Auðvitað er umburðarlyndi fallegt. Það er mikill og sígildur sannleikur að maður eigi að fara varlega í því að dæma annað fólk. Öllum getur orðið á og það er vandlifað. En maður hlýtur líka að mega gera þá kröfu til leiðtoga heilu þjóðanna og annarra sem hafa valist í ábyrgðarstöður að þeir sýni einhvers konar gott fordæmi og geri sanngjarnar og skynsamlegar kröfur til sjálfs sín og annarra. Og reyni svo að gera sitt besta. Staðan er hins vegar sú, að ég held að það sé óhætt að fullyrða að persóna í stjórnmálum geti orðið uppvís að nánast hvaða misindisverknaði sem er — notum bara ímyndunaraflið — og hún gæti komist upp með það. Flest virðist finna sér fylgi. Flest finnur sér málsvara og réttlætingu. Það virðist líka yfirleitt hægt að þyrla upp nógu miklu ryki til að beina sjónum frá aðalatriðum málanna. Fjaðrafok veitir skjól.Minnisstætt samtal Tökum skálduð dæmi. Verði maður uppvís að því að flytja inn ólögleg vopn um langt árabil og að vera forsvarsmaður í umfangsmiklum mansalshring er allt eins víst að slíkur aðili afli sér fylgismanna á meðal þeirra sem telja þannig athafnasemi bera vott um styrk og sjálfsbjargarviðleitni. Verði maður gripinn við langvarandi peningaþvætti og skattaundanskot er allt eins víst að slíkur nái kjöri á þing sem lipur fjármálamaður. Verði maður staðinn að raðlygum á degi hverjum er vel mögulegt að halda því fram að mælskan sé samt engri lík og því erindið brýnt. Andsetnustu einstaklingar sem dreifa djöfulskap og sundrungu eru jafnvel taldir til uppbyggingarafla í þjóðfélögum. Skúrkar í augum einhverra eru sterkir leiðtogar á augum annarra. Eitthvert það minnisstæðasta samtal sem ég hef nokkurn tímann átt við mann um stjórnmál átti sér stað í Vestmannaeyjum fyrir allnokkrum árum. Píreygður, rámur og veðurbarinn Eyjamaður hóf að spjalla við mig eftir stjórnmálafund. Honum leist illa á málin. Stjórnmálin voru ekki eins og þau voru. „Ég hef alltaf haft einn stjórnmálamann í sérstöku uppáhaldi,“ sagði hann og tók sopa af bjórnum sínum. „Nú, og hver er það?“ spurði ég áhugasamur. „Það er hann Hitler,“ sagði maðurinn. Botnlaust undrunarefni Ég varð orðlaus, eins og gefur að skilja, um stundarsakir. „Jahá,“ sagði ég. „En Hitler gerði marga reiða.“ Ég kaus þannig að reyna að snúa þessum manni frá villu síns vegar með vissri lagni. Það mistókst. „Jú, jú,“ svaraði hann, gallharður. „Það er alveg rétt. Auðvitað fór Hitler yfir strikið. En hann var maður verka. Hann byggði hraðbrautirnar.“ Ég geri ekki ráð fyrir að viðhorf þessa manns endurspegli almennt stjórnmálaviðhorf í Eyjum, en punkturinn er nokkuð skýr: Það eru engin takmörk fyrir því hvað skoðanir annars fólks geta slegið mann út af laginu, hvað viðhorfin geta komið manni fullkomlega í opna skjöldu. Fólk sem maður telur til svívirðilegustu glæpamanna mannkynssögunnar njóta aðdáunar annarra.Niður á sama plan Hver er frábær? Hver er ekki frábær? Þetta einkenni á veröldinni, sem er afstæðið, má glöggt greina í hinum mögnuðu andstæðum sem birtast okkar í núverandi og fyrrverandi forseta Bandaríkjanna. Þegar kemur að siðferðisþreki er himinn og haf á milli Baracks Obama og Donalds Trump. Annar er til fyrirmyndar. Hinn vægast sagt ekki. Kannanir hafa gefið til kynna að þeir njóti svipaðs fylgis. Það finnst mér ótrúlegt. Yfirgripsmikill skortur á siðferðisvitund skiptir stóran hluta kjósenda engu máli. Þannig að. Jú, jú, það er hægt að sitja sem fastast á hvaða stól sem er eftir nánast hvaða skandal sem er. Hlutir gleymast. Við þetta sífellda niðurrif á siðferðisþreki innan stjórnmálanna verður áhugaverður vítahringur til. Stjórnmálamenn missa almennt traust. Álitið verður lítið sem ekkert. Alls konar misgjörðum er þar með trúað upp á stjórnmálamenn. Það veitir aftur skúrkum enn meira skjól til að haga sér illa. Sem aftur minnkar traust. Sem aftur skapar enn meira skjól. Það er mikilvægara en nokkru sinni, held ég, að kjósendur geri þá kröfu að fólk í stjórnmálum breyti þessu. Að það innleiði mælikvarða og siðferðismörk. Það er hlutverk þess. Við megum ekki við því, út af gríðarstórum ógnunum sem steðja að mannkyninu og ákvörðunum sem þarf að taka, að stjórnmálin séu leiksvæði tækifærissinna. Af þessum sökum er eftirleikur Klaustursupptakanna, og málsvörn forsprakkanna, jafnvel alvarlegri en upptökurnar sjálfar. Reynt er að draga aðra niður á sama plan í einhvers konar siðferðislegri hryðjuverkastarfsemi, svo eftir standi sviðin jörð þar sem allir eru vafasamir. Það er sami rassinn undir okkur öllum, segir Sigmundur. Auðvitað er það ekki þannig. Sumir eru betri en aðrir. Spyrjið bara stólinn. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Guðmundur Steingrímsson Mest lesið Suður-Íslendinga sögurnar Hans Birgisson Skoðun Hættulegustu tækin í umferðinni Eva Hauksdóttir Skoðun Hafrannsóknastofnun leggur til 95 prósent samdrátt í sjókvíaeldi á laxi Jón Kaldal Skoðun Stöndum vörð um tónlistarmenntun barna og ungmenna – opið bréf til borgarstjóra Sigrún Grendal Skoðun Hvað myndi Sesselja segja? Hallbjörn V. Fríðhólm Skoðun Manneklan er víða Brynhildur Bolladóttir Skoðun Velkomin til Helvítis Guðný Gústafsdóttir Skoðun Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun Hækka launin þín þegar fasteignamatið á íbúðinni þinni hækkar? Daði Freyr Ólafsson Skoðun Réttnefni: Viðbragð við upplýsingaóreiðu Jón Þór Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Hættulegustu tækin í umferðinni Eva Hauksdóttir skrifar Skoðun Hvað myndi Sesselja segja? Hallbjörn V. Fríðhólm skrifar Skoðun Vaxtastefna Seðlabankans – á kostnað launafólks Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Suður-Íslendinga sögurnar Hans Birgisson skrifar Skoðun Íhlutun Bandaríkjanna í Venesúela: Auðlindaránið í heimsvaldastefnunni og hræsnin í „stríðinu gegn fíkniefnum“ Sæþór Benjamín Randalsson skrifar Skoðun Stöndum vörð um tónlistarmenntun barna og ungmenna – opið bréf til borgarstjóra Sigrún Grendal skrifar Skoðun Hafrannsóknastofnun leggur til 95 prósent samdrátt í sjókvíaeldi á laxi Jón Kaldal skrifar Skoðun Velkomin til Helvítis Guðný Gústafsdóttir skrifar Skoðun Olíuleit við Ísland? Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Hækka launin þín þegar fasteignamatið á íbúðinni þinni hækkar? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Hvað mun Pútín gera næst með því að ögra samstöðu NATO?: Rússnesk innrás í lofthelgi NATO og hlutverk Íslands í öryggi bandalagsins Jun Þór Morikawa skrifar Skoðun Manneklan er víða Brynhildur Bolladóttir skrifar Skoðun Sótt að hagsmunum atvinnulausra Steinar Harðarson skrifar Skoðun Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson skrifar Skoðun Launamunur kynjanna eykst – Hvar liggur ábyrgðin? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Þegar sannleikurinn verður fórnarlamb Davíð Bergmann skrifar Skoðun Gefum íslensku séns – að tala íslensku við alla Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Réttnefni: Viðbragð við upplýsingaóreiðu Jón Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Farsæl framfaraskref á Sólheimum Sigurjón Örn Þórsson skrifar Skoðun Austurland – þrælanýlenda Íslands Björn Ármann Ólafsson skrifar Skoðun Gervigreindin stöðluð - öryggisins vegna Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Frelsi, framtíð og vistvænar samgöngur: Hvers vegna Ísland þarf að hugsa stærra Sigurborg Ósk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Atvinnustefna er alvöru mál Jóhannes Þór Skúlason skrifar Skoðun 1984 og Hunger Games á sama sviðinu Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Mikilvægi aukinnar verndunar hafsvæða og leiðrétting Hrönn Egilsdóttir skrifar Skoðun Betri leið til einföldunar regluverks Pétur Halldórsson skrifar Skoðun Af Millet-úlpum og öldrunarmálum Þröstur V. Söring skrifar Skoðun Charlie og sjúkleikaverksmiðjan Guðjón Eggert Agnarsson skrifar Skoðun Nú þarf bæði sleggju og vélsög Trausti Hjálmarsson,Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Nútímaviðskipti og lögin sem gleymdist að uppfæra Fróði Steingrímsson skrifar Sjá meira
Eitt megineinkennið á samtíma okkar er hið yfirgripsmikla siðferðislega afstæði sem blasir við á sviði stjórnmálanna, einkum og sér í lagi, og ruglar marga í ríminu. Hvað má? Hvað má ekki? Eru einhver mörk? Auðvitað er umburðarlyndi fallegt. Það er mikill og sígildur sannleikur að maður eigi að fara varlega í því að dæma annað fólk. Öllum getur orðið á og það er vandlifað. En maður hlýtur líka að mega gera þá kröfu til leiðtoga heilu þjóðanna og annarra sem hafa valist í ábyrgðarstöður að þeir sýni einhvers konar gott fordæmi og geri sanngjarnar og skynsamlegar kröfur til sjálfs sín og annarra. Og reyni svo að gera sitt besta. Staðan er hins vegar sú, að ég held að það sé óhætt að fullyrða að persóna í stjórnmálum geti orðið uppvís að nánast hvaða misindisverknaði sem er — notum bara ímyndunaraflið — og hún gæti komist upp með það. Flest virðist finna sér fylgi. Flest finnur sér málsvara og réttlætingu. Það virðist líka yfirleitt hægt að þyrla upp nógu miklu ryki til að beina sjónum frá aðalatriðum málanna. Fjaðrafok veitir skjól.Minnisstætt samtal Tökum skálduð dæmi. Verði maður uppvís að því að flytja inn ólögleg vopn um langt árabil og að vera forsvarsmaður í umfangsmiklum mansalshring er allt eins víst að slíkur aðili afli sér fylgismanna á meðal þeirra sem telja þannig athafnasemi bera vott um styrk og sjálfsbjargarviðleitni. Verði maður gripinn við langvarandi peningaþvætti og skattaundanskot er allt eins víst að slíkur nái kjöri á þing sem lipur fjármálamaður. Verði maður staðinn að raðlygum á degi hverjum er vel mögulegt að halda því fram að mælskan sé samt engri lík og því erindið brýnt. Andsetnustu einstaklingar sem dreifa djöfulskap og sundrungu eru jafnvel taldir til uppbyggingarafla í þjóðfélögum. Skúrkar í augum einhverra eru sterkir leiðtogar á augum annarra. Eitthvert það minnisstæðasta samtal sem ég hef nokkurn tímann átt við mann um stjórnmál átti sér stað í Vestmannaeyjum fyrir allnokkrum árum. Píreygður, rámur og veðurbarinn Eyjamaður hóf að spjalla við mig eftir stjórnmálafund. Honum leist illa á málin. Stjórnmálin voru ekki eins og þau voru. „Ég hef alltaf haft einn stjórnmálamann í sérstöku uppáhaldi,“ sagði hann og tók sopa af bjórnum sínum. „Nú, og hver er það?“ spurði ég áhugasamur. „Það er hann Hitler,“ sagði maðurinn. Botnlaust undrunarefni Ég varð orðlaus, eins og gefur að skilja, um stundarsakir. „Jahá,“ sagði ég. „En Hitler gerði marga reiða.“ Ég kaus þannig að reyna að snúa þessum manni frá villu síns vegar með vissri lagni. Það mistókst. „Jú, jú,“ svaraði hann, gallharður. „Það er alveg rétt. Auðvitað fór Hitler yfir strikið. En hann var maður verka. Hann byggði hraðbrautirnar.“ Ég geri ekki ráð fyrir að viðhorf þessa manns endurspegli almennt stjórnmálaviðhorf í Eyjum, en punkturinn er nokkuð skýr: Það eru engin takmörk fyrir því hvað skoðanir annars fólks geta slegið mann út af laginu, hvað viðhorfin geta komið manni fullkomlega í opna skjöldu. Fólk sem maður telur til svívirðilegustu glæpamanna mannkynssögunnar njóta aðdáunar annarra.Niður á sama plan Hver er frábær? Hver er ekki frábær? Þetta einkenni á veröldinni, sem er afstæðið, má glöggt greina í hinum mögnuðu andstæðum sem birtast okkar í núverandi og fyrrverandi forseta Bandaríkjanna. Þegar kemur að siðferðisþreki er himinn og haf á milli Baracks Obama og Donalds Trump. Annar er til fyrirmyndar. Hinn vægast sagt ekki. Kannanir hafa gefið til kynna að þeir njóti svipaðs fylgis. Það finnst mér ótrúlegt. Yfirgripsmikill skortur á siðferðisvitund skiptir stóran hluta kjósenda engu máli. Þannig að. Jú, jú, það er hægt að sitja sem fastast á hvaða stól sem er eftir nánast hvaða skandal sem er. Hlutir gleymast. Við þetta sífellda niðurrif á siðferðisþreki innan stjórnmálanna verður áhugaverður vítahringur til. Stjórnmálamenn missa almennt traust. Álitið verður lítið sem ekkert. Alls konar misgjörðum er þar með trúað upp á stjórnmálamenn. Það veitir aftur skúrkum enn meira skjól til að haga sér illa. Sem aftur minnkar traust. Sem aftur skapar enn meira skjól. Það er mikilvægara en nokkru sinni, held ég, að kjósendur geri þá kröfu að fólk í stjórnmálum breyti þessu. Að það innleiði mælikvarða og siðferðismörk. Það er hlutverk þess. Við megum ekki við því, út af gríðarstórum ógnunum sem steðja að mannkyninu og ákvörðunum sem þarf að taka, að stjórnmálin séu leiksvæði tækifærissinna. Af þessum sökum er eftirleikur Klaustursupptakanna, og málsvörn forsprakkanna, jafnvel alvarlegri en upptökurnar sjálfar. Reynt er að draga aðra niður á sama plan í einhvers konar siðferðislegri hryðjuverkastarfsemi, svo eftir standi sviðin jörð þar sem allir eru vafasamir. Það er sami rassinn undir okkur öllum, segir Sigmundur. Auðvitað er það ekki þannig. Sumir eru betri en aðrir. Spyrjið bara stólinn.
Stöndum vörð um tónlistarmenntun barna og ungmenna – opið bréf til borgarstjóra Sigrún Grendal Skoðun
Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun
Skoðun Íhlutun Bandaríkjanna í Venesúela: Auðlindaránið í heimsvaldastefnunni og hræsnin í „stríðinu gegn fíkniefnum“ Sæþór Benjamín Randalsson skrifar
Skoðun Stöndum vörð um tónlistarmenntun barna og ungmenna – opið bréf til borgarstjóra Sigrún Grendal skrifar
Skoðun Hafrannsóknastofnun leggur til 95 prósent samdrátt í sjókvíaeldi á laxi Jón Kaldal skrifar
Skoðun Hvað mun Pútín gera næst með því að ögra samstöðu NATO?: Rússnesk innrás í lofthelgi NATO og hlutverk Íslands í öryggi bandalagsins Jun Þór Morikawa skrifar
Skoðun Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson skrifar
Skoðun Gervigreindin stöðluð - öryggisins vegna Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar
Skoðun Frelsi, framtíð og vistvænar samgöngur: Hvers vegna Ísland þarf að hugsa stærra Sigurborg Ósk Haraldsdóttir skrifar
Stöndum vörð um tónlistarmenntun barna og ungmenna – opið bréf til borgarstjóra Sigrún Grendal Skoðun
Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun