Eigum við að þvinga alla í sama mót? Sæunn Kjartansdóttir skrifar 7. október 2020 12:03 Nýtt frumvarp um fæðingarorlof hefur vakið sterkar tilfinningar sem sett hafa svip á umræðuna. Þótt deilt sé um ýmis atriði tel ég ekki ágreining um það markmið að feður jafnt sem mæður taki virkan þátt í umönnun barna sinna frá fæðingu sé þess nokkur kostur. Ágreiningurinn snýst um leiðir að því marki. Að mínu mati skiptir þó mestu máli að tryggja sem best velferð ungbarna á viðkvæmasta æviskeiði þeirra. Mikilvægur liður í þeirri viðleitni er að koma til móts við foreldra og valda þeim ekki óþarfa streitu. Kyn foreldra skiptir ekki máli Ef frá eru taldar fyrstu vikur eftir fæðingu, þegar barnið er nýkomið úr líkama móðurinnar, þá ræður kyn foreldra engu um hæfni þeirra eða löngun til að sinna barni. Sé faðir nærgætinn þátttakandi í meðgöngu, fæðingu og umönnun barns fyrstu vikurnar er ekkert sem mælir gegn því að hann taki fljótlega við aðalumönnunarhlutverki barnsins sé það gert í samráði við móður. Öllu máli skiptir með hvaða hætti samband og samvinna foreldranna er. Því minni togstreita sem er á milli foreldra og minni streita í umhverfi barns því mildari verður aðlögun þess að lífi utan líkama móðurinnar og samveru með báðum foreldrum. Umönnun barns er samvinnuverkefni foreldra en þeir þurfa að fá svigrúm til að finna þann takt sem hentar barninu og þeim sjálfum. Ráðstöfun fæðingarorlofs er þar veigamikið atriði. Ósveigjanleiki Í Fréttablaðinu 1. október sagði félags- og barnamálaráðherra að eyrnamerktum tíma hvors foreldis um sig væri ætlað að þvinga feður til að taka fæðingarorlof því að annars tækju þeir það ekki. Þetta fyrirkomulag þvingar auðvitað einnig mæður sem fá ekki val um annað en að taka sína fimm mánuði, hvort sem þeim líkar það betur eða verr. Í frumvarpinu er jafnréttið tekið svo bókstaflega að hvorugt foreldranna fær að helga sig umönnun barnsins fyrsta árið með hitt á hliðarlínunni, þrátt fyrir að það sé hagur barns og geti verið vilji beggja foreldra. Er þvingun viðeigandi úrræði við fátækt og félagsmótun? Ég hef spurt feður hvort þeir hefðu sleppt því að taka fæðingarorlof ef þeir hefðu ekki verið þvingaðir til þess. Þeir vísa því algerlega á bug og segjast ekki setja fyrir sig tekjulækkun á meðan þeir eiga fyrir húsaleigu og mat. Því miður er það staðreynd að sumar fjölskyldur standa frammi fyrir slíku vali. Hitt er líka satt að margir fjárhagslega vel stæðir feður velja vinnuna fram yfir fæðingarorlof eigi þeir þess kost. Hér er ekki eingöngu um að kenna gamaldags hugmyndum um hlutverk kvenna heldur hefur félagsmótun drengja verið með þeim hætti að þeir hafa jafnan minni reynslu en stúlkur af umönnun annarra og minni þjálfun í tjáningu og læsi á eigin tilfinningar og annarra. Þetta gerir marga feður óörugga og vanmáttuga frammi fyrir því tilfinningabúnti sem ómálga barn er. Frekar en að henda nýbökuðum feðrum óundirbúnum út í djúpu laugina ættum við að ýta undir færni verðandi feðra, áhuga þeirra og sjálfstraust með markvissri fræðslu og samræðu um föðurhlutverkið. Á því þarf að byrja áður en barn kemur í heiminn. Þegar foreldrar eru ekki par Tengslamyndun föður og barns er flóknari þegar foreldrar búa ekki saman. Ég þekki af eigin raun að góð samvinna og virðing fyrir þörfum ungbarns getur fleytt þeim langt. Samskipti ókunnra foreldra geta samt verið krefjandi, ekki síst fyrir móður með nýfætt barn sem þarf að opna heimili sitt fyrir föður sem hún þekkir kannski lítið. Á sama tíma getur faðirinn upplifað sig óvelkominn og vankunnandi og fundið fyrir höfnun. Í slíkum aðstæðum reynir á raunsæi, tillitssemi og þolinmæði beggja. Í stað þess að foreldrar drífi í tengslamyndun fyrstu mánuðina þurfa þeir að leyfa viðbrögðum barnsins að stjórna ferðinni. Þetta tekur oft lengri tíma en ætlað er og því þurfa lögin að gefa foreldrum og barni nægilegt svigrúm til að kynnast á forsendum og hraða barnsins. Samskipti foreldra sem búa ekki saman geta verið æði misjöfn og í verstu tilvikum er um hreinan fjandskap að ræða. Reynslan hefur sýnt að þá sé veruleg hætta á að fólk svífist einskis til að fá sínu framgengt og margir eiga erfitt með að gera greinarmun á eigin vilja og þörfum barnsins. Með nýja frumvarpinu tel ég mikla hættu á að „réttur foreldra“” til sex mánaða fæðingarorlofs fyrstu 18 mánuðina geti leitt til þess að krafa verði gerð um að ungbarninu verði deilt eins og hverjum öðrum hlut sem stríðandi fylkingar togast á um. Barn sem er skikkað inn í orlof annars foreldris er þá þvingað í aðskilnað frá því foreldri sem það hefur myndað lífsnauðsynleg tengsl við fyrstu mánuðina. Ein leið til að sporna gegn slíku tengslarofi er að gefa foreldrum a.m.k. þrjú ár til að nýta sér fæðingarorlofið, allt eftir aðstæðum þeirra. Ef foreldri er t.d. veikt eða í meðferð vegna neysluvanda er mikilvægt að lögin séu það sveigjanleg að fæðingarorlof renni því ekki úr greipum á meðan það tekst á við vanda sinn. Þess vegna tel ég það vanhugsað að stytta tímann sem foreldrar hafa til að nýta rétt sinn. Jafnframt er nauðsynlegt að auka faglega aðstoð við foreldra, ekki síst þá sem eiga í útistöðum því þeir eru oft illa í stakk búnir til að meta og setja þarfir barns í forgang. Stöðug átök með tilheyrandi streitu foreldra geta valdið barni langvarandi skaða. Hvers eiga börn einstæðra foreldra að gjalda? Síðast en ekki síst vil ég vekja athygli á stöðu barna einstæðra foreldra. Eins og frumvarpið lítur út núna fá einstæðir foreldrar eingöngu að nýta sinn eigin rétt því að réttur hins foreldris fellur niður nema ef það sætir nálgunarbanni, brottvísun af heimili eða ekki hefur reynst mögulegt að feðra barn. Styttri tími með foreldri mun einkum bitna á börnum kvenna í láglaunastörfum sem hafa ekki efni á að framlengja fæðingarorlofið. Frammi fyrir slíkum afarkostum yrði ég ekki hissa ef einhverjar einstæðar mæður gripu til þess örþrifaráðs að feðra ekki börn sín fremur en að láta þau nokkurra mánaða gömul í umsjá ókunnrar manneskju. Svo framarlega sem foreldri er fært um og viljugt til að annast barn sitt get ég ekki ímyndað mér að einhver haldi að ungbarni sé betur borgið hjá dagforeldri heldur en sínu eigin. Alla vega ekki frændur okkar Svíar sem leyfa einstæðum foreldrum að nýta allt fæðingarorlofið. Við höfum þokast í rétta átt Á því leikur ekki vafi að á síðustu 20 árum hefur orðið stórkostleg breyting á þátttöku karla í uppeldi barna. Vissulega hafa fæðingarorlofslögin frá 2000 haft áhrif til góðs en ekki er hægt að rekja allar framfarir til þeirra. Samfélagið hefur tekið miklum breytingum, m.a. þeim að margir ungir foreldrar eiga feður sem hafa tekið virkari þátt í lífi barna sinna en kynslóðirnar á undan. Að auki eru foreldrar í dag mjög meðvitaðir um ábyrgð sína og vægi. Þetta mál brennur á þeim. Góða innsýn í margbreytilega reynslu og viðhorf foreldra má sjá í innsendum athugasemdum á samráðsgátt stjórnvalda og einnig í hópnum “Frásagnir foreldra og fagfólks af fæðingarorlofi” á Facebook. Þar er lýst ólíkum aðstæðum fjölskyldna og kallað eftir meiri sveigjanleika og fjölbreyttari úrræðum. Eitt mót hentar ekki öllum. Höfundur er sálgreinir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fæðingarorlof Sæunn Kjartansdóttir Mest lesið Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Öryrkjar í fjötrum fátæktar Svanberg Hreinsson Skoðun Aðgangur krakka að efni á íslensku versnar stöðugt Sverrir Norland Skoðun Tímamót í örorku- og endurhæfingarmálum - takk VG, takk ríkisstjórn Steingrímur J. Sigfússon Skoðun Enn ein atlagan að auðlindum og náttúru landsins Andrés Skúlason,Gunnlaugur A. Júlíusson,Sveinn Runólfsson Skoðun Halldór 22.06.2024 Halldór Kvöldstund á öldrunarspítalanum Sigrún Þorgrímsdóttir Skoðun Örfá orð um Mannréttindastofnun Íslands Henry Alexander Henrysson Skoðun Hækkum lágmarkið Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Sterkari grunnskóli með gjaldfrjálsum skólamáltíðum Orri Páll Jóhannsson Skoðun Skoðun Skoðun Tímamót í örorku- og endurhæfingarmálum - takk VG, takk ríkisstjórn Steingrímur J. Sigfússon skrifar Skoðun Litróf mannkyns og tækifærin til að víkka sjóndeildarhringinn Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tíu góð ráð fyrir ferðalagið Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Árás á lýðræðið í landinu: Íslenskað streymi eða ekki! Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Sterkari grunnskóli með gjaldfrjálsum skólamáltíðum Orri Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Örfá orð um Mannréttindastofnun Íslands Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Öryrkjar í fjötrum fátæktar Svanberg Hreinsson skrifar Skoðun Aðgangur krakka að efni á íslensku versnar stöðugt Sverrir Norland skrifar Skoðun Lagareldi í lagalegu tómarúmi Eva Dögg Davíðsdóttir skrifar Skoðun Ástand í leikskólamálum? Nicole Leigh Mosty skrifar Skoðun Kvöldstund á öldrunarspítalanum Sigrún Þorgrímsdóttir skrifar Skoðun Ráðherra ber mikla ábyrgð Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Hafa ekki hug á inngöngu í ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hækkum lágmarkið Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Fjölskylduparadís Samfylkingarinnar í Reykjavík? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Verbúðin í boði VG! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Fjárfest í menningu Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Þar byggði Ingólfur - 1150 ár frá upphafi landnáms í Reykjarvík - Árni Árnason skrifar Skoðun Nú sannast hið fornkveðna: kvótakerfið hefur ekkert með fiskvernd að gera Kjartan Sveinsson skrifar Skoðun Vilja menn þá sérhagsmunagæzlu og það spillingar- og klíkuveldi, sem núverandi stjórnarfar og krónan leyfa? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Enn ein atlagan að auðlindum og náttúru landsins Andrés Skúlason,Gunnlaugur A. Júlíusson,Sveinn Runólfsson skrifar Skoðun Til hamingju Grænland Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Hærri fæðingarorlofsgreiðslur – en bara fyrir suma foreldra Aldís Mjöll Geirsdóttir skrifar Skoðun Sumarsólstöður og leitin að lækningu við MND Karen Eva Halldórsdóttir skrifar Skoðun 100 ára ártíð Ólafíu Jóhannsdóttur: Aðgát skal höfð í nærveru sálar Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Framtíðin í forgang! Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Gerum það mögulegt fyrir íslenskar barnafjölskyldur að flytja heim! Dóra Sóldís Ásmundardóttir skrifar Skoðun Ófagleg vinnubrögð HSU og FSRE Helgi Kjartansson skrifar Skoðun Hvort er betra, kreditkort eða debetkort? Haukur Skúlason skrifar Skoðun Blóðgjöf - Taktu þátt Aðalsteinn Sigfússon skrifar Sjá meira
Nýtt frumvarp um fæðingarorlof hefur vakið sterkar tilfinningar sem sett hafa svip á umræðuna. Þótt deilt sé um ýmis atriði tel ég ekki ágreining um það markmið að feður jafnt sem mæður taki virkan þátt í umönnun barna sinna frá fæðingu sé þess nokkur kostur. Ágreiningurinn snýst um leiðir að því marki. Að mínu mati skiptir þó mestu máli að tryggja sem best velferð ungbarna á viðkvæmasta æviskeiði þeirra. Mikilvægur liður í þeirri viðleitni er að koma til móts við foreldra og valda þeim ekki óþarfa streitu. Kyn foreldra skiptir ekki máli Ef frá eru taldar fyrstu vikur eftir fæðingu, þegar barnið er nýkomið úr líkama móðurinnar, þá ræður kyn foreldra engu um hæfni þeirra eða löngun til að sinna barni. Sé faðir nærgætinn þátttakandi í meðgöngu, fæðingu og umönnun barns fyrstu vikurnar er ekkert sem mælir gegn því að hann taki fljótlega við aðalumönnunarhlutverki barnsins sé það gert í samráði við móður. Öllu máli skiptir með hvaða hætti samband og samvinna foreldranna er. Því minni togstreita sem er á milli foreldra og minni streita í umhverfi barns því mildari verður aðlögun þess að lífi utan líkama móðurinnar og samveru með báðum foreldrum. Umönnun barns er samvinnuverkefni foreldra en þeir þurfa að fá svigrúm til að finna þann takt sem hentar barninu og þeim sjálfum. Ráðstöfun fæðingarorlofs er þar veigamikið atriði. Ósveigjanleiki Í Fréttablaðinu 1. október sagði félags- og barnamálaráðherra að eyrnamerktum tíma hvors foreldis um sig væri ætlað að þvinga feður til að taka fæðingarorlof því að annars tækju þeir það ekki. Þetta fyrirkomulag þvingar auðvitað einnig mæður sem fá ekki val um annað en að taka sína fimm mánuði, hvort sem þeim líkar það betur eða verr. Í frumvarpinu er jafnréttið tekið svo bókstaflega að hvorugt foreldranna fær að helga sig umönnun barnsins fyrsta árið með hitt á hliðarlínunni, þrátt fyrir að það sé hagur barns og geti verið vilji beggja foreldra. Er þvingun viðeigandi úrræði við fátækt og félagsmótun? Ég hef spurt feður hvort þeir hefðu sleppt því að taka fæðingarorlof ef þeir hefðu ekki verið þvingaðir til þess. Þeir vísa því algerlega á bug og segjast ekki setja fyrir sig tekjulækkun á meðan þeir eiga fyrir húsaleigu og mat. Því miður er það staðreynd að sumar fjölskyldur standa frammi fyrir slíku vali. Hitt er líka satt að margir fjárhagslega vel stæðir feður velja vinnuna fram yfir fæðingarorlof eigi þeir þess kost. Hér er ekki eingöngu um að kenna gamaldags hugmyndum um hlutverk kvenna heldur hefur félagsmótun drengja verið með þeim hætti að þeir hafa jafnan minni reynslu en stúlkur af umönnun annarra og minni þjálfun í tjáningu og læsi á eigin tilfinningar og annarra. Þetta gerir marga feður óörugga og vanmáttuga frammi fyrir því tilfinningabúnti sem ómálga barn er. Frekar en að henda nýbökuðum feðrum óundirbúnum út í djúpu laugina ættum við að ýta undir færni verðandi feðra, áhuga þeirra og sjálfstraust með markvissri fræðslu og samræðu um föðurhlutverkið. Á því þarf að byrja áður en barn kemur í heiminn. Þegar foreldrar eru ekki par Tengslamyndun föður og barns er flóknari þegar foreldrar búa ekki saman. Ég þekki af eigin raun að góð samvinna og virðing fyrir þörfum ungbarns getur fleytt þeim langt. Samskipti ókunnra foreldra geta samt verið krefjandi, ekki síst fyrir móður með nýfætt barn sem þarf að opna heimili sitt fyrir föður sem hún þekkir kannski lítið. Á sama tíma getur faðirinn upplifað sig óvelkominn og vankunnandi og fundið fyrir höfnun. Í slíkum aðstæðum reynir á raunsæi, tillitssemi og þolinmæði beggja. Í stað þess að foreldrar drífi í tengslamyndun fyrstu mánuðina þurfa þeir að leyfa viðbrögðum barnsins að stjórna ferðinni. Þetta tekur oft lengri tíma en ætlað er og því þurfa lögin að gefa foreldrum og barni nægilegt svigrúm til að kynnast á forsendum og hraða barnsins. Samskipti foreldra sem búa ekki saman geta verið æði misjöfn og í verstu tilvikum er um hreinan fjandskap að ræða. Reynslan hefur sýnt að þá sé veruleg hætta á að fólk svífist einskis til að fá sínu framgengt og margir eiga erfitt með að gera greinarmun á eigin vilja og þörfum barnsins. Með nýja frumvarpinu tel ég mikla hættu á að „réttur foreldra“” til sex mánaða fæðingarorlofs fyrstu 18 mánuðina geti leitt til þess að krafa verði gerð um að ungbarninu verði deilt eins og hverjum öðrum hlut sem stríðandi fylkingar togast á um. Barn sem er skikkað inn í orlof annars foreldris er þá þvingað í aðskilnað frá því foreldri sem það hefur myndað lífsnauðsynleg tengsl við fyrstu mánuðina. Ein leið til að sporna gegn slíku tengslarofi er að gefa foreldrum a.m.k. þrjú ár til að nýta sér fæðingarorlofið, allt eftir aðstæðum þeirra. Ef foreldri er t.d. veikt eða í meðferð vegna neysluvanda er mikilvægt að lögin séu það sveigjanleg að fæðingarorlof renni því ekki úr greipum á meðan það tekst á við vanda sinn. Þess vegna tel ég það vanhugsað að stytta tímann sem foreldrar hafa til að nýta rétt sinn. Jafnframt er nauðsynlegt að auka faglega aðstoð við foreldra, ekki síst þá sem eiga í útistöðum því þeir eru oft illa í stakk búnir til að meta og setja þarfir barns í forgang. Stöðug átök með tilheyrandi streitu foreldra geta valdið barni langvarandi skaða. Hvers eiga börn einstæðra foreldra að gjalda? Síðast en ekki síst vil ég vekja athygli á stöðu barna einstæðra foreldra. Eins og frumvarpið lítur út núna fá einstæðir foreldrar eingöngu að nýta sinn eigin rétt því að réttur hins foreldris fellur niður nema ef það sætir nálgunarbanni, brottvísun af heimili eða ekki hefur reynst mögulegt að feðra barn. Styttri tími með foreldri mun einkum bitna á börnum kvenna í láglaunastörfum sem hafa ekki efni á að framlengja fæðingarorlofið. Frammi fyrir slíkum afarkostum yrði ég ekki hissa ef einhverjar einstæðar mæður gripu til þess örþrifaráðs að feðra ekki börn sín fremur en að láta þau nokkurra mánaða gömul í umsjá ókunnrar manneskju. Svo framarlega sem foreldri er fært um og viljugt til að annast barn sitt get ég ekki ímyndað mér að einhver haldi að ungbarni sé betur borgið hjá dagforeldri heldur en sínu eigin. Alla vega ekki frændur okkar Svíar sem leyfa einstæðum foreldrum að nýta allt fæðingarorlofið. Við höfum þokast í rétta átt Á því leikur ekki vafi að á síðustu 20 árum hefur orðið stórkostleg breyting á þátttöku karla í uppeldi barna. Vissulega hafa fæðingarorlofslögin frá 2000 haft áhrif til góðs en ekki er hægt að rekja allar framfarir til þeirra. Samfélagið hefur tekið miklum breytingum, m.a. þeim að margir ungir foreldrar eiga feður sem hafa tekið virkari þátt í lífi barna sinna en kynslóðirnar á undan. Að auki eru foreldrar í dag mjög meðvitaðir um ábyrgð sína og vægi. Þetta mál brennur á þeim. Góða innsýn í margbreytilega reynslu og viðhorf foreldra má sjá í innsendum athugasemdum á samráðsgátt stjórnvalda og einnig í hópnum “Frásagnir foreldra og fagfólks af fæðingarorlofi” á Facebook. Þar er lýst ólíkum aðstæðum fjölskyldna og kallað eftir meiri sveigjanleika og fjölbreyttari úrræðum. Eitt mót hentar ekki öllum. Höfundur er sálgreinir.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Tímamót í örorku- og endurhæfingarmálum - takk VG, takk ríkisstjórn Steingrímur J. Sigfússon Skoðun
Enn ein atlagan að auðlindum og náttúru landsins Andrés Skúlason,Gunnlaugur A. Júlíusson,Sveinn Runólfsson Skoðun
Skoðun Tímamót í örorku- og endurhæfingarmálum - takk VG, takk ríkisstjórn Steingrímur J. Sigfússon skrifar
Skoðun Litróf mannkyns og tækifærin til að víkka sjóndeildarhringinn Matthildur Björnsdóttir skrifar
Skoðun Nú sannast hið fornkveðna: kvótakerfið hefur ekkert með fiskvernd að gera Kjartan Sveinsson skrifar
Skoðun Vilja menn þá sérhagsmunagæzlu og það spillingar- og klíkuveldi, sem núverandi stjórnarfar og krónan leyfa? Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Enn ein atlagan að auðlindum og náttúru landsins Andrés Skúlason,Gunnlaugur A. Júlíusson,Sveinn Runólfsson skrifar
Skoðun 100 ára ártíð Ólafíu Jóhannsdóttur: Aðgát skal höfð í nærveru sálar Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar
Skoðun Gerum það mögulegt fyrir íslenskar barnafjölskyldur að flytja heim! Dóra Sóldís Ásmundardóttir skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Tímamót í örorku- og endurhæfingarmálum - takk VG, takk ríkisstjórn Steingrímur J. Sigfússon Skoðun
Enn ein atlagan að auðlindum og náttúru landsins Andrés Skúlason,Gunnlaugur A. Júlíusson,Sveinn Runólfsson Skoðun