Tækifærið - til að hugsa tvennt í einu Hrund Gunnsteinsdóttir skrifar 25. mars 2020 10:30 Kórónavírusinn hægir á heiminum og dregur verulega úr mengun, sérstaklega í borgum og iðnkjörnum. Gervihnattamyndir frá Nasa og Evrópsku Geimvísindastofnuninni (ESA) sýna þetta svart á hvítu. Frá því að Ítalía lýsti yfir útgöngubanni 9. mars hefur magn köfnunarefnisdíoxíðs (NO2) í andrúmsloftinu á norður Ítalíu minnkað um 40%. Í mið- og austur Kína hefur það verið 10-30% minna en venjulega að sögn NASA. Sérfræðingar hafa sagt áhrif Covid-19 á andrúmsloftið geta orðið „stærstu tilraun sögunnar“ þegar kemur að áhrifum mengunar á líf okkar, ekki síður en áhrif lifnaðarhátta okkar á loftið sem við öndum að okkur og getu jarðarinnar til að endurnýja sig. Stóra spurningin Þegar þetta er skrifað hafa tæplega 430.000 manns smitast víða um heim, rúmlega 19.000 látið lífið og rúmlega 110.000 læknast af Covid-19. Samkvæmt Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni (WHO) deyja kringum 7 milljónir manna árlega af orsökum sem rekja má til mengunar. Um 90% af íbúum jarðar eru búsettir á stöðum þar sem gæði lofts er fyrir neðan heilbrigðismörk. Tíminn einn mun leiða í ljós hvort að Covid-19 hafi á endanum þau áhrif að draga úr dauðsföllum vegna minni mengunar tímabundið og hugsanlega til lengri tíma líka, eftir því hvernig við höldum á spöðunum. Í öllu falli er ljóst að faraldurinn er víða að draga úr mengun, alla vega til skamms tíma. Hvort við berum gæfu til að stíga inn í það rof eða þá truflun (e. disruption) sem ástandið skapar, með markvissum ásetningi um að draga úr mengun um ókomna tíð, er stóra spurningin. Loftslagsváin og Covid 19 Að sögn Paul Polmans, formanns Alþjóðaviðskiptaráðsins og varaformanns UN Global Compact, er Covid-19 risavaxin áskorun ólík nokkru sem við höfum staðið frammi fyrir áður. Aldrei fyrr hefur verið meiri þörf á samvinnu og samstíga aðgerðum þvert á geira og lönd. „Hún (veiran) breiðist hratt út, er talin tvöfaldast í útbreiðslu rúmlega annan hvern dag, hugsanlega áttafaldast á viku og fjögurþúsundfaldast á fjórum vikum“. Líkt og með Covid-19 fer loftslagsváin ekki í manngreinarálit. Þótt hún birtist á ólíkan hátt eftir svæðum og lifnaðarháttum, er loftslagsváin verkefni sem krefst afgerandi og samstíga viðbragða líkt og heimsfaraldur. Og líkt og heimsfaraldur, ógnar loftslagsváin öllu mannkyninu, alls staðar á jörðinni. Það skiptir ekki máli í hvaða landi, menningu, á hvaða ferðalagi við erum, þá snertir hún líf okkar allra á einn eða annan hátt. Samvinna og góð gögn Besta mótvægisaðgerðin í báðum tilfellum er samvinna og besta vörnin eru upplýsingar og vísindaleg þekking, líkt og sagnfræðingurinn og höfundur Homo sapiens Yuval Noah Harari skrifaði nýverið í Time. Hvað varðar loftslagsvánna höfum við vísindalega þekkingu, en ólikt Covid-19 skortir tilfinninguna fyrir neyðarástandinu í loftslagsmálum, ásetninginn og samvinnuna. Það verður áhugavert að sjá er fram líða stundir hvort og hvernig Covid-19 hjálpi okkur að bæta þar úr. Verkfærin eru til Íslenska ríkisstjórnin, líkt og ríkisstjórnir víða um heim, eru að kynna aðgerðaráætlanir og björgunarpakka, sem til skamms tíma (nokkrir mánuðir upp í rúmlega ár) fjalla um að bjarga lífum, afkomu fólks og að halda hjólum efnahagslífsins gangandi. Eftir það hefst tímabil endurreisnar og uppbyggingar til lengri tíma. Uppbyggingarstarf er ekki orðum ofaukið því heimurinn verður ekki samur aftur. Þrýstingur á fjármálastofnanir, seðlabanka og ríki heims fer nú vaxandi um að byggja allar aðgerðir og ákvarðanir á heimsmarkmiðum Sameinuðu þjóðanna um sjálfbæra þróun og markmið Parísarsamkomulagsins um að hlýnun jarðar verði ekki meiri en 1,5 gráða. "Það er skylda okkur að jafna okkur betur" og öðruvísi en við gerðum eftir fjármálakrísuna 2008, sagði António Guterres, aðalritari Sþ. Við okkur blasir nú einstakt tækifæri til að flýta fyrir umbreytingunni í átt að sjálfbærara og samfélagslega ábyrgara hagkerfi, með því að hanna hvatakerfi og stuðning við uppbyggingarstarf meðvitað með þann ásetning. Jarðvegurinn er sannarlega til staðar. Því á sama tíma og ástandið er ekkert minna en ógnvekjandi og áhrif Covid 19 til lengri tíma eiga eftir að sýna sig, felast í því gríðarleg tækifæri. Tækifæri sem við erum undirbúnari fyrir en okkur ef til vill grunar, þar sem við stöndum í mesta lagi í miðjum storminum þegar þetta er skrifað. Höfundur er þróunar-og átakfræðingur og framkvæmdastjóri Festu -miðstöð um samfélagsábyrgð. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hrund Gunnsteinsdóttir Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Mest lesið „Öllum er fkn drull, haltu kjafti“ Bríet Bragadóttir,Hjördís Lára D. Ingólfsdóttir,Kristjana Anna Dagnýjardóttir Skoðun 27-faldur hagnaður!? Ásthildur Lóa Þórsdóttir Skoðun Hvernig getum við gert Ísland að eftirsóttum stað fyrir barnafjölskyldur? Birgitta Sigurðardóttir Skoðun Laumu risinn í landsframleiðslunni Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Er barnið sjúkt í sykur? Elísabet Konráðsdóttir,Margrét Sigmundsdóttir Skoðun Skúffuskýrslan sem lifði af Linda Heiðarsdóttir Skoðun Breytum þessari sérhagsmunagæslu Aðalsteinn Leifsson Skoðun Bleiki fíllinn í herberginu Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Stúlkur eiga undir högg að sækja í nauðgunarmálum Jörgen Ingimar Hansson Skoðun Samfylkingin er með plan um að lögfesta leikskólastigið Dagbjört Hákonardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Þúsundir á vergangi - Upplýsa verður ranglætið Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Flokkur fólksins á meðal fólks Elín Íris Fanndal Jónasdóttir skrifar Skoðun Er sjávarútvegurinn bara aukaleikari? Kristófer Máni Sigursveinsson skrifar Skoðun Hæstvirtur dómsmálaráðherra, við ætlumst til meira af þér Matthías Kormáksson skrifar Skoðun Kennarar – sanngjörn laun? Ólöf P. Úlfarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfsvígstíðni - Gerum betur Þórarinn Guðni Helgason skrifar Skoðun Kæru kennarar Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Sjálfbærni á dagskrá, takk! Hafdís Hanna Ægisdóttir,Eva Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kynslóðasáttmálann má ekki rjúfa Finnbjörn A. Hermannsson,Eyjólfur Árni Rafnsson skrifar Skoðun „Öllum er fkn drull, haltu kjafti“ Bríet Bragadóttir,Hjördís Lára D. Ingólfsdóttir,Kristjana Anna Dagnýjardóttir skrifar Skoðun Fyrirhyggjan tryggir lágt og stöðugt verð Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Gerum betur – breytum þessu Arnar Páll Guðmundsson skrifar Skoðun Það eiga allir séns Steinunn Ósk Kolbeinsdóttir skrifar Skoðun Andleg þrautseigja: Að vaxa í gegnum áskoranir Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Bleiki fíllinn í herberginu Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Ungt fólk, hvatningar til að nýta kosningarétt sinn og að mynda sér eigin skoðun Elmar Ægir Eysteinsson skrifar Skoðun Breytum þessari sérhagsmunagæslu Aðalsteinn Leifsson skrifar Skoðun Laumu risinn í landsframleiðslunni Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Sköpun og paradísarmissir Dr. Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Hver er stefna Viðreisnar í heilbrigðismálum og hvernig virkar hún í praksis? Sigurrós Huldudóttir skrifar Skoðun Hvernig getum við gert Ísland að eftirsóttum stað fyrir barnafjölskyldur? Birgitta Sigurðardóttir skrifar Skoðun Plan í heilbrigðis- og öldrunarmálum - þjóðarátak í umönnun eldra fólks Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar Skoðun Samfylkingin er með plan um að lögfesta leikskólastigið Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Skúffuskýrslan sem lifði af Linda Heiðarsdóttir skrifar Skoðun Er barnið sjúkt í sykur? Elísabet Konráðsdóttir,Margrét Sigmundsdóttir skrifar Skoðun Ákall um jákvæða hvata til grænna fjárfestinga Kristín Þöll Skagfjörð skrifar Skoðun Fatlað fólk á betra skilið Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun 27-faldur hagnaður!? Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Börnin okkar Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir,Valdimar Birgisson skrifar Skoðun Á að kjósa það sama og síðast? Reynir Böðvarsson skrifar Sjá meira
Kórónavírusinn hægir á heiminum og dregur verulega úr mengun, sérstaklega í borgum og iðnkjörnum. Gervihnattamyndir frá Nasa og Evrópsku Geimvísindastofnuninni (ESA) sýna þetta svart á hvítu. Frá því að Ítalía lýsti yfir útgöngubanni 9. mars hefur magn köfnunarefnisdíoxíðs (NO2) í andrúmsloftinu á norður Ítalíu minnkað um 40%. Í mið- og austur Kína hefur það verið 10-30% minna en venjulega að sögn NASA. Sérfræðingar hafa sagt áhrif Covid-19 á andrúmsloftið geta orðið „stærstu tilraun sögunnar“ þegar kemur að áhrifum mengunar á líf okkar, ekki síður en áhrif lifnaðarhátta okkar á loftið sem við öndum að okkur og getu jarðarinnar til að endurnýja sig. Stóra spurningin Þegar þetta er skrifað hafa tæplega 430.000 manns smitast víða um heim, rúmlega 19.000 látið lífið og rúmlega 110.000 læknast af Covid-19. Samkvæmt Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni (WHO) deyja kringum 7 milljónir manna árlega af orsökum sem rekja má til mengunar. Um 90% af íbúum jarðar eru búsettir á stöðum þar sem gæði lofts er fyrir neðan heilbrigðismörk. Tíminn einn mun leiða í ljós hvort að Covid-19 hafi á endanum þau áhrif að draga úr dauðsföllum vegna minni mengunar tímabundið og hugsanlega til lengri tíma líka, eftir því hvernig við höldum á spöðunum. Í öllu falli er ljóst að faraldurinn er víða að draga úr mengun, alla vega til skamms tíma. Hvort við berum gæfu til að stíga inn í það rof eða þá truflun (e. disruption) sem ástandið skapar, með markvissum ásetningi um að draga úr mengun um ókomna tíð, er stóra spurningin. Loftslagsváin og Covid 19 Að sögn Paul Polmans, formanns Alþjóðaviðskiptaráðsins og varaformanns UN Global Compact, er Covid-19 risavaxin áskorun ólík nokkru sem við höfum staðið frammi fyrir áður. Aldrei fyrr hefur verið meiri þörf á samvinnu og samstíga aðgerðum þvert á geira og lönd. „Hún (veiran) breiðist hratt út, er talin tvöfaldast í útbreiðslu rúmlega annan hvern dag, hugsanlega áttafaldast á viku og fjögurþúsundfaldast á fjórum vikum“. Líkt og með Covid-19 fer loftslagsváin ekki í manngreinarálit. Þótt hún birtist á ólíkan hátt eftir svæðum og lifnaðarháttum, er loftslagsváin verkefni sem krefst afgerandi og samstíga viðbragða líkt og heimsfaraldur. Og líkt og heimsfaraldur, ógnar loftslagsváin öllu mannkyninu, alls staðar á jörðinni. Það skiptir ekki máli í hvaða landi, menningu, á hvaða ferðalagi við erum, þá snertir hún líf okkar allra á einn eða annan hátt. Samvinna og góð gögn Besta mótvægisaðgerðin í báðum tilfellum er samvinna og besta vörnin eru upplýsingar og vísindaleg þekking, líkt og sagnfræðingurinn og höfundur Homo sapiens Yuval Noah Harari skrifaði nýverið í Time. Hvað varðar loftslagsvánna höfum við vísindalega þekkingu, en ólikt Covid-19 skortir tilfinninguna fyrir neyðarástandinu í loftslagsmálum, ásetninginn og samvinnuna. Það verður áhugavert að sjá er fram líða stundir hvort og hvernig Covid-19 hjálpi okkur að bæta þar úr. Verkfærin eru til Íslenska ríkisstjórnin, líkt og ríkisstjórnir víða um heim, eru að kynna aðgerðaráætlanir og björgunarpakka, sem til skamms tíma (nokkrir mánuðir upp í rúmlega ár) fjalla um að bjarga lífum, afkomu fólks og að halda hjólum efnahagslífsins gangandi. Eftir það hefst tímabil endurreisnar og uppbyggingar til lengri tíma. Uppbyggingarstarf er ekki orðum ofaukið því heimurinn verður ekki samur aftur. Þrýstingur á fjármálastofnanir, seðlabanka og ríki heims fer nú vaxandi um að byggja allar aðgerðir og ákvarðanir á heimsmarkmiðum Sameinuðu þjóðanna um sjálfbæra þróun og markmið Parísarsamkomulagsins um að hlýnun jarðar verði ekki meiri en 1,5 gráða. "Það er skylda okkur að jafna okkur betur" og öðruvísi en við gerðum eftir fjármálakrísuna 2008, sagði António Guterres, aðalritari Sþ. Við okkur blasir nú einstakt tækifæri til að flýta fyrir umbreytingunni í átt að sjálfbærara og samfélagslega ábyrgara hagkerfi, með því að hanna hvatakerfi og stuðning við uppbyggingarstarf meðvitað með þann ásetning. Jarðvegurinn er sannarlega til staðar. Því á sama tíma og ástandið er ekkert minna en ógnvekjandi og áhrif Covid 19 til lengri tíma eiga eftir að sýna sig, felast í því gríðarleg tækifæri. Tækifæri sem við erum undirbúnari fyrir en okkur ef til vill grunar, þar sem við stöndum í mesta lagi í miðjum storminum þegar þetta er skrifað. Höfundur er þróunar-og átakfræðingur og framkvæmdastjóri Festu -miðstöð um samfélagsábyrgð.
„Öllum er fkn drull, haltu kjafti“ Bríet Bragadóttir,Hjördís Lára D. Ingólfsdóttir,Kristjana Anna Dagnýjardóttir Skoðun
Hvernig getum við gert Ísland að eftirsóttum stað fyrir barnafjölskyldur? Birgitta Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun „Öllum er fkn drull, haltu kjafti“ Bríet Bragadóttir,Hjördís Lára D. Ingólfsdóttir,Kristjana Anna Dagnýjardóttir skrifar
Skoðun Ungt fólk, hvatningar til að nýta kosningarétt sinn og að mynda sér eigin skoðun Elmar Ægir Eysteinsson skrifar
Skoðun Hver er stefna Viðreisnar í heilbrigðismálum og hvernig virkar hún í praksis? Sigurrós Huldudóttir skrifar
Skoðun Hvernig getum við gert Ísland að eftirsóttum stað fyrir barnafjölskyldur? Birgitta Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Plan í heilbrigðis- og öldrunarmálum - þjóðarátak í umönnun eldra fólks Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar
„Öllum er fkn drull, haltu kjafti“ Bríet Bragadóttir,Hjördís Lára D. Ingólfsdóttir,Kristjana Anna Dagnýjardóttir Skoðun
Hvernig getum við gert Ísland að eftirsóttum stað fyrir barnafjölskyldur? Birgitta Sigurðardóttir Skoðun