Jákvæð karlmennska styður jafnrétti og frelsi karla Þorsteinn V. Einarsson skrifar 15. mars 2021 14:31 Ísland stendur framarlega í jafnréttismálum [1] og ungir karlar eru opnir fyrir breytingum á samfélagsgerðinni [2]. Enn ríkir þó kynbundið misrétti [3, 4] og merki eru um að íhaldssamar ráðandi karlmennskuhugmyndir takmarki lífsgæði og tækifæri karla og drengja [5, 6]. Segja má að áhrifamáttur líffræði og kynfæra á reynsluheim karla og kvenna sé ofmetinn, því mesta skýringin á því hvernig fólk hugsar og hegðar sér er vegna utanaðkomandi áhrifa [7]. Hið félagslega umhverfi (menning, venjur, siðir, hefðir og hugmyndir okkar um kyn) hefur því mestu áhrifin á hugsun okkar og hegðun. Þetta samrýmist sjónarmiðum fræðafólks í kynjafræði, sagnfræði, mannfræði, heimspeki, sálfræði og víðar. Hér er ekki um nýjar fréttir að ræða eða byltingarkennd sjónarmið en þó mikilvæg til að undirstrika að þeim hugmyndum og viðmiðum um karlmennsku sem hafa neikvæð áhrif á karla og samfélagið, er hægt að breyta til betri vegar. Karlmennskuhugmyndir breytast reglulega Sá farvegur sem hefur mótað íslenskt samfélag, og okkur sem einstaklinga, er djúpt kynjaður og skerðir og takmarkar lífsgæði okkar. Þær undirliggjandi hugmyndir að karlar séu rétthærri en konur, þeir séu í „eðli sínu“ hæfari og sterkari á flestum sviðum og sú hugmynd að jafnrétti hafi verið náð þó að svo sé ekki, dregur úr hvata karla til að taka þátt í jafnréttisbaráttu í umhverfi sínu. Kynjaður farvegur birtist í hegðun og viðhorfum drengja og karla t.d. gagnvart kynlífi, að þeir hafi tilkall til kynlífs. Það er ekki síst vegna þess að klám hefur gert mörkin milli kynlífs og ofbeldis óljós sem starfsfólk Stígamóta þekkja vel. Ráðandi karlmennska [8] ber þau einkenni að kvenleiki í fari, viðhorfum, útliti eða hegðun karla geri þá að síðri körlum. Afleiðingar þess eru þekktar og hefur UN Women á Íslandi með ýmsum hætti barist fyrir vitundarvakningu, ábyrgri afstöðu og þátttöku karla í jafnréttismálum. Tilfinningar og geðrænn vandi hafa löngum verið feimnismál og eitthvað sem ekki hefur verið talið hæfa körlum að tala opinskátt um. Tilfinningar og tjáning þeirra hefur verið kennd við kvenleika og séð sem veikleiki meðal karla. Karlar bæla því niður tilfinningar sínar, fela vanlíðan og burðast einir með þjáningar sínar og áföll [5]. Slíkar hugmyndir eru einmitt eitt versta meðalið við alvarlegu þunglyndi og sjálfsskaða hugsunum [9] sem koma í veg fyrir að karlar og drengir treysti sér til að opna á slíkar tilfinningar og hugsanir. Ráðandi karlmennskuhugmyndir veita körlum og drengjum ekki hvatningu til að leita sér hjálpar við slíku ástandi sem meðal annars kann að skýra háa tíðni á sjálfsvígum ungra karla og annan vanda sem drengir glíma við. Það er aðkallandi að hafa áhrif á ráðandi karlmennskuhugmyndir sem bitna á samfélagi og fólki. Að breyta samfélagslega rótgrónum hugmyndum um karlmennsku krefst mikils af einstaklingum og stofnunum en við höfum samt oft séð þær taka breytingum. Þess vegna getum við skapað jákvæðari, uppbyggilegri og gagnlegri karlmennsku frekari sess í íslensku samfélagi með samheldnu átaki. Átaki sem þó verður ekki unnið á skömmum tíma, heldur skref fyrir skref í átt að auknu jafnrétti, fyrir auknum lífsgæðum og tækifærum alls fólks. Jákvæð karlmennska Karlar og drengir geta tileinkað sér jákvæða karlmennsku og þar með hafnað ráðandi karlmennskuhugmyndum og afleiðingum þeirra. Jákvæð karlmennska grundvallast á virðingu, mennsku og jafnrétti og lærist í gegnum félagsmótun. Jákvæð karlmennska felur í sér ábyrg viðhorf, lífsgildi og hegðun meðal drengja og karla sem hefur jákvæðar afleiðingar fyrir þá sjálfa og umhverfið sem þeir eru hluti af [10]. Með öðrum orðum vinnur jákvæð karlmennska gegn neikvæðum áhrifum samfélagslega ráðandi staðalímyndum um karla og drengi. Jákvæð karlmennska er því sú tegund karlmennsku sem stuðlar að jafnrétti milli kynja, karlmennsku og kvenleika, og í raun meiri mennsku. Jákvæð karlmennska ber ekki með sér kynjuð valdatengsl feðraveldis karlmennsku og er því styðjandi við jafnrétti. Slík tegund karlmennsku getur haft víðtæk jákvæð áhrif í samfélagslegu samhengi [11]. Sameiginlegt átaksverkefni Átaksverkefnið og vitundarvakningin Jákvæð karlmennska er á vegum samfélagsmiðilsins og hreyfiaflsverkefnisins Karlmennskan og er unnið með styrk úr jafnréttissjóði Íslands. Karlmennskan hefur tekið höndum saman við Stígamót, UN Women á Íslandi, Píeta samtökin og námsbraut í kynjafræði í Háskóla Íslands um að vekja athygli á hvernig jákvæð karlmennska getur breytt íslensku samfélagi og veitt körlum, drengjum, konum, stúlkum og mörgum öðrum aukin lífsgæði, frelsi og tækifæri. Markmiðið er að sýna fram á hvernig jákvæð karlmennska getur afmáð valdatengsl milli kvenleika og karlmennsku, dregið úr valdatengslum karla og drengja á milli og bætt lífsgæði þeirra og annarra. ----------- 1 World Economic Forum. (2020). Global Gender Gap Report 2020. Sótt af https://www.weforum.org/reports/gender-gap-2020-report-100-years-pay-equality 2 Ásta Jóhannsdóttir og Ingólfur V. Gíslason. (2018). Young Icelandic Men’s Perception of Masculinities. doi: 10.1177/1060826517711161 3 Finnborg Salome Steinþórsdóttir og Gyða Margrét Pétursdóttir. (2019). Ábyrgar konur og sjúkir karlar. https://ritid.hi.is/index.php/ritid/article/view/49/40 4 Hagstofan. (2019). Óleiðréttur launamunur. https://hagstofa.is/utgafur/frettasafn/laun-og-tekjur/oleidrettur-launamunur-kynjanna-2019/ 5 Þorsteinn V. Einarsson (2020). Karlmennska, karlar og jafnrétti. [Óbirt M.A.-ritgerð] https://skemman.is/bitstream/1946/35193/1/Lokaritger%c3%b0%20M.A.%20%c3%9eorsteinn%20V.%20%23karlmennskan.pdf 6 Jón Ingvar Kjaran og Ingólfur Ásgeir Jóhannesson (2016). Masculinity strategies of young queer men as queer capital. https://doi.org/10.1080/18902138.2016.1143274 . 7 Janet S. Hyde. (2016). Sex and cognition: gender and cognitive functions. https://doi.org/10.1016/j.conb.2016.02.007 8 Connell og Messerschmidt. (2005). Hegemonic masculinity, rethinking the concept. DOI: 10.1177/0891243205278639 9 Tómas Kristjánsson sálfræðingur í viðtalsþættinum Karlmennskan. (2021). https://hringbraut.frettabladid.is/sjonvarp/karlmennskan/thattur-4-thunglyndi-og-sjalfsvig/ 10 Úr jákvæðri sálfræði; Masculinity in the Midst of Mindfulness: Exploring the Gendered Experiences of At-risk Adolescent Boys. (2018) https://doi.org/10.1177/1097184X18756709 11 Messerschmidt, J. W. (2017). Masculinities and Femicide. (Enginn linkur, Qualitative Sociology Review . 7/31/2017, Vol. 13 Issue 3, p70-79. 10p) Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jafnréttismál Þorsteinn V. Einarsson Mest lesið Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson Skoðun Halldór 26.07.2025 Halldór Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir skrifar Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson skrifar Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald skrifar Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen skrifar Sjá meira
Ísland stendur framarlega í jafnréttismálum [1] og ungir karlar eru opnir fyrir breytingum á samfélagsgerðinni [2]. Enn ríkir þó kynbundið misrétti [3, 4] og merki eru um að íhaldssamar ráðandi karlmennskuhugmyndir takmarki lífsgæði og tækifæri karla og drengja [5, 6]. Segja má að áhrifamáttur líffræði og kynfæra á reynsluheim karla og kvenna sé ofmetinn, því mesta skýringin á því hvernig fólk hugsar og hegðar sér er vegna utanaðkomandi áhrifa [7]. Hið félagslega umhverfi (menning, venjur, siðir, hefðir og hugmyndir okkar um kyn) hefur því mestu áhrifin á hugsun okkar og hegðun. Þetta samrýmist sjónarmiðum fræðafólks í kynjafræði, sagnfræði, mannfræði, heimspeki, sálfræði og víðar. Hér er ekki um nýjar fréttir að ræða eða byltingarkennd sjónarmið en þó mikilvæg til að undirstrika að þeim hugmyndum og viðmiðum um karlmennsku sem hafa neikvæð áhrif á karla og samfélagið, er hægt að breyta til betri vegar. Karlmennskuhugmyndir breytast reglulega Sá farvegur sem hefur mótað íslenskt samfélag, og okkur sem einstaklinga, er djúpt kynjaður og skerðir og takmarkar lífsgæði okkar. Þær undirliggjandi hugmyndir að karlar séu rétthærri en konur, þeir séu í „eðli sínu“ hæfari og sterkari á flestum sviðum og sú hugmynd að jafnrétti hafi verið náð þó að svo sé ekki, dregur úr hvata karla til að taka þátt í jafnréttisbaráttu í umhverfi sínu. Kynjaður farvegur birtist í hegðun og viðhorfum drengja og karla t.d. gagnvart kynlífi, að þeir hafi tilkall til kynlífs. Það er ekki síst vegna þess að klám hefur gert mörkin milli kynlífs og ofbeldis óljós sem starfsfólk Stígamóta þekkja vel. Ráðandi karlmennska [8] ber þau einkenni að kvenleiki í fari, viðhorfum, útliti eða hegðun karla geri þá að síðri körlum. Afleiðingar þess eru þekktar og hefur UN Women á Íslandi með ýmsum hætti barist fyrir vitundarvakningu, ábyrgri afstöðu og þátttöku karla í jafnréttismálum. Tilfinningar og geðrænn vandi hafa löngum verið feimnismál og eitthvað sem ekki hefur verið talið hæfa körlum að tala opinskátt um. Tilfinningar og tjáning þeirra hefur verið kennd við kvenleika og séð sem veikleiki meðal karla. Karlar bæla því niður tilfinningar sínar, fela vanlíðan og burðast einir með þjáningar sínar og áföll [5]. Slíkar hugmyndir eru einmitt eitt versta meðalið við alvarlegu þunglyndi og sjálfsskaða hugsunum [9] sem koma í veg fyrir að karlar og drengir treysti sér til að opna á slíkar tilfinningar og hugsanir. Ráðandi karlmennskuhugmyndir veita körlum og drengjum ekki hvatningu til að leita sér hjálpar við slíku ástandi sem meðal annars kann að skýra háa tíðni á sjálfsvígum ungra karla og annan vanda sem drengir glíma við. Það er aðkallandi að hafa áhrif á ráðandi karlmennskuhugmyndir sem bitna á samfélagi og fólki. Að breyta samfélagslega rótgrónum hugmyndum um karlmennsku krefst mikils af einstaklingum og stofnunum en við höfum samt oft séð þær taka breytingum. Þess vegna getum við skapað jákvæðari, uppbyggilegri og gagnlegri karlmennsku frekari sess í íslensku samfélagi með samheldnu átaki. Átaki sem þó verður ekki unnið á skömmum tíma, heldur skref fyrir skref í átt að auknu jafnrétti, fyrir auknum lífsgæðum og tækifærum alls fólks. Jákvæð karlmennska Karlar og drengir geta tileinkað sér jákvæða karlmennsku og þar með hafnað ráðandi karlmennskuhugmyndum og afleiðingum þeirra. Jákvæð karlmennska grundvallast á virðingu, mennsku og jafnrétti og lærist í gegnum félagsmótun. Jákvæð karlmennska felur í sér ábyrg viðhorf, lífsgildi og hegðun meðal drengja og karla sem hefur jákvæðar afleiðingar fyrir þá sjálfa og umhverfið sem þeir eru hluti af [10]. Með öðrum orðum vinnur jákvæð karlmennska gegn neikvæðum áhrifum samfélagslega ráðandi staðalímyndum um karla og drengi. Jákvæð karlmennska er því sú tegund karlmennsku sem stuðlar að jafnrétti milli kynja, karlmennsku og kvenleika, og í raun meiri mennsku. Jákvæð karlmennska ber ekki með sér kynjuð valdatengsl feðraveldis karlmennsku og er því styðjandi við jafnrétti. Slík tegund karlmennsku getur haft víðtæk jákvæð áhrif í samfélagslegu samhengi [11]. Sameiginlegt átaksverkefni Átaksverkefnið og vitundarvakningin Jákvæð karlmennska er á vegum samfélagsmiðilsins og hreyfiaflsverkefnisins Karlmennskan og er unnið með styrk úr jafnréttissjóði Íslands. Karlmennskan hefur tekið höndum saman við Stígamót, UN Women á Íslandi, Píeta samtökin og námsbraut í kynjafræði í Háskóla Íslands um að vekja athygli á hvernig jákvæð karlmennska getur breytt íslensku samfélagi og veitt körlum, drengjum, konum, stúlkum og mörgum öðrum aukin lífsgæði, frelsi og tækifæri. Markmiðið er að sýna fram á hvernig jákvæð karlmennska getur afmáð valdatengsl milli kvenleika og karlmennsku, dregið úr valdatengslum karla og drengja á milli og bætt lífsgæði þeirra og annarra. ----------- 1 World Economic Forum. (2020). Global Gender Gap Report 2020. Sótt af https://www.weforum.org/reports/gender-gap-2020-report-100-years-pay-equality 2 Ásta Jóhannsdóttir og Ingólfur V. Gíslason. (2018). Young Icelandic Men’s Perception of Masculinities. doi: 10.1177/1060826517711161 3 Finnborg Salome Steinþórsdóttir og Gyða Margrét Pétursdóttir. (2019). Ábyrgar konur og sjúkir karlar. https://ritid.hi.is/index.php/ritid/article/view/49/40 4 Hagstofan. (2019). Óleiðréttur launamunur. https://hagstofa.is/utgafur/frettasafn/laun-og-tekjur/oleidrettur-launamunur-kynjanna-2019/ 5 Þorsteinn V. Einarsson (2020). Karlmennska, karlar og jafnrétti. [Óbirt M.A.-ritgerð] https://skemman.is/bitstream/1946/35193/1/Lokaritger%c3%b0%20M.A.%20%c3%9eorsteinn%20V.%20%23karlmennskan.pdf 6 Jón Ingvar Kjaran og Ingólfur Ásgeir Jóhannesson (2016). Masculinity strategies of young queer men as queer capital. https://doi.org/10.1080/18902138.2016.1143274 . 7 Janet S. Hyde. (2016). Sex and cognition: gender and cognitive functions. https://doi.org/10.1016/j.conb.2016.02.007 8 Connell og Messerschmidt. (2005). Hegemonic masculinity, rethinking the concept. DOI: 10.1177/0891243205278639 9 Tómas Kristjánsson sálfræðingur í viðtalsþættinum Karlmennskan. (2021). https://hringbraut.frettabladid.is/sjonvarp/karlmennskan/thattur-4-thunglyndi-og-sjalfsvig/ 10 Úr jákvæðri sálfræði; Masculinity in the Midst of Mindfulness: Exploring the Gendered Experiences of At-risk Adolescent Boys. (2018) https://doi.org/10.1177/1097184X18756709 11 Messerschmidt, J. W. (2017). Masculinities and Femicide. (Enginn linkur, Qualitative Sociology Review . 7/31/2017, Vol. 13 Issue 3, p70-79. 10p)
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar