Afstaða efast um lögmæti þess að fangelsa menn á reynslulausn vegna meintra brota Hólmfríður Gísladóttir skrifar 17. september 2021 08:11 Umrætt mál er nokkuð umfangsmeira og flóknara en hér er reifað. En það snýst ekki síst um þá lagaheimild sem Afstaða gagrýnir og segir brjóta gegn meginreglunni að menn séu saklausir þar til sekt er sönnuð. Vísir/Vilhelm Afstaða, félag fanga, hefur kvartað til Umboðsmanns Alþingis fyrir hönd skjólstæðings síns en málið varðar meðal annars efasemdir félagsins um lögmæti þess að senda menn á reynslulausn aftur í fangelsi vegna nýrra brota sem lögregla hefur til rannsóknar. Umræddur fangi kærði ákvörðun Fangelsismálastofnunar um að synja honum um reynslulausn til dómsmálaráðuneytisins, sem staðfesti ákvörðunina. Afstaða hefur nú, fyrir hönd fangans, vísað úrskurðinum til umboðsmanns. Málið varðar ungan mann sem hlaut tvo refsidóma árin 2016 og 2017 og var dæmdur í samtals 20 mánaða óskilorðsbundið fangelsi. Hann hóf afplánun í lok árs 2019 en var veitt reynslulausn í júní 2020, þegar hann hafði afplánað þriðjung refsingarinnar. Í mars 2021 var maðurinn handtekinn á ný og úrskurðaður í gæsluvarðhald. Samverkamaður hans var látinn laus en hann sjálfur færður fyrir héraðsdómara. Dómarinn ákvað að maðurinn skyldi afplána það sem eftir stóð af refsingunni, þar sem hann hafði brotið gegn skilorði, og var ákvörðunin staðfest af Landsrétti. Í maí 2021 sótti maðurinn um reynslulausn á ný en þá hafði hann afplánað þriðjung eftirstöðva upphaflegu refsingarinnar. Þá var honum hins vegar neitað um reynslulausn á þeim forsendum að mál gegn honum væri til rannsóknar hjá lögreglu. Það er sú ákvörðun sem nú hefur ratað til Umboðsmanns Alþingis en Afstaða er ekki síður gagnrýnin á þá staðreynd að menn á reynslulausn séu sendir aftur í fangelsi, á þeirri forsendu að ný brot séu til rannsóknar hjá lögreglu. Yfirvöld geta neitað mönnum um reynslulausn ef mál gegn þeim eru í rannsókn hjá lögreglu.Vísir/Vilhelm Horft á lagabókstafinn, ekki dómaframkvæmdina „Þegar fangar sem hlotið hafa reynslulausn eru grunaðir um afbrot eru þeir oft á tíðum færðir fyrir dómara sem fellir úrskurð, að kröfu ákæruvaldsins, um að viðkomandi verði gert að afplána eftirstöðvar refsingar sinnar í fangelsi,“ segir Guðmundur Ingi Þóroddsson, formaður Afstöðu, í samantekt frá félaginu. „Þetta er gert með stoð í lögum um fullnustu refsinga, sem segir að heimilt sé að úrskurða einstakling til afplánunar á eftirstöðvum refsingar sé til staðar sterkur grunur um að hann hafi framið afbrot sem varðað getur sex ára fangelsi. Við í Afstöðu höfum gagnrýnt tilvist lagareglunnar, sem við teljum að stangist á við grundvallarreglur stjórnarskrár um að allir séu saklausir uns sekt er sönnuð.“ Lagaheimildina sem Afstaða er ósátt við er að finna í 2. málsgrein 82. grein laga um fullnustu refsinga en þar segir meðal annars að dómstóll geti úrskurðað að maður sem hlotið hefur reynslulausn skuli afplána eftirstöðvar refsingar ef hann brýtur gróflega almennt skilyrði reynslulausnarinnar, enda liggi fyrir sterkur grunur um að hann hafi framið nýtt brot sem getur varðað sex ára fangelsi. Afstaða segir heimildina ganga gegn þeirri grundvallarreglu að menn séu saklausir uns sekt er sönnuð og þá gagnrýnir félagið að þegar horft er til skilyrðisins um að meint broti varði sex ára fangelsi, þá sé horft til refsirammans en ekki þess hvernig raunverulega er dæmt í málum. Þannig sé horft til lagabókstafsins í stað dómaframkvæmdar og -fordæma. „Grundvallarreglur stjórnarskrárinnar eru til þess að vernda íslenska þegna gegn ríkisvaldinu, þar á meðal lögreglu, dómstólunum og Alþingi.“Vísir/Vilhelm Málsmeðferðin á tveimur dómstigum tók samtals 20 mínútur „Grundvallarreglur stjórnarskrárinnar eru til þess að vernda íslenska þegna gegn ríkisvaldinu, þar á meðal lögreglu, dómstólunum og Alþingi. Þær á að túlka borgaranum í hag, ekki ríkisvaldinu, og allar undantekningar verða að vera vandlega rökstuddar með tilliti til nauðsynjar og hagsmuna almennings,“ segir í samantektinni frá Afstöðu. „Lögregla og dómstólar virðast horfa til þess að úrskurður um afplánun eftirstöðva refsingar, í máli einstaklings sem hlotið hefur reynslulausn, feli ekki í sér refsingu heldur sé um að ræða nokkurs konar afturköllun á ívilnandi úrræði sem reynslulausn felur í sér. Slík rök hljóta að teljast ódýr, enda má vera ljóst að niðurstaðan felur í sér að einstaklingur er á einu andartaki sviptur frelsi, atvinnu og fjölskyldulífi. Frelsissviptingin er líkamleg og svo augljós að um hana leikur enginn vafi. Viðkomandi er refsað með fangelsum vegna ósannaðrar sakar.“ Þá gagnrýnir Afstaða málsmeðferðina, sem taki aðeins nokkrar mínútur og fari fram án þess að sakborningurinn fái að koma við vörnum. „Í málinu okkar hófst réttarhald yfir sakborningi fyrir héraðsdómi Reykjavíkur kl. 12.00 með því að ákæruvaldið lagði fram kröfu sína og var sakborningi þá fyrst kynnt krafan. Dómari skipaði sakborningi verjanda sem gat lítið aðhafst en kl. 12.16 kvað dómari upp úrskurð sinn. Verjanda var ekki ákvörðuð þóknun. Sama var uppi á teningnum í Landsrétti; meðferðin tók enn skemmri tíma er í héraði og verjanda ekki ákvörðuð þóknun. Í heildina stóð málsmeðferðin yfir í rétt rúmar 20 mínútur.“ Vinnustofa á Litla-Hrauni.Vísir/Vilhelm Ekki vísað til laganna í undirrituðum plöggum Afstaða bendir einnig á að í þeim gögnum sem fangi undirritar þegar hann fær reynslulausn sé hvergi vísað til umræddra heimilda í lögum. Þannig hefði staðið á því plaggi sem fanginn undirritaði um reynslulausnina að hún væri veitt með því skilyrði að hann gerðist „ekki sekur um refsiverðan verknað á reynslutímanum“. Og skilyrðið fyrir dvöl á Vernd og úthlutun ökklabands verið að hann yrði „ekki kærður fyrir refsiverðan verknað“. Ekki hafi verið vísað í neina lagagrein né að „sterkur grunur“ um brot væri nægjanlegur til að senda hann aftur í fangelsi. Og þannig hefði fanginn ekki rofið neitt þeirra skilyrða sem hann hefði beygt sig undir. Fangelsismál Mannréttindi Dómsmál Dómstólar Umboðsmaður Alþingis Mest lesið Lögreglumaður á sjúkrahúsi eftir alvarlega árás á Goslokahátíð Innlent „Við ætlum að upplifa stóra drauminn hans Kristians Helga” Innlent Skipstjóri handtekinn í Reykjavíkurhöfn Innlent Piltur reyndi að stöðva árás föður sem ógnaði móðurinni með hníf Innlent Ákvörðun dómsmálaráðherra gríðarleg vonbrigði Innlent Lögreglan lýsir eftir Hebu Ýr Innlent „Þeir verða að geta varið sig“: Hættir við að hætta vopnasendingum Erlent Flugvél Play lenti í hagléli og þurfti að snúa við Innlent Enn að jafna sig eftir stunguárás: „Þeir eru miklu yngri en réðu samt ekkert við 43 ára mann“ Innlent „Þetta virðast vera einu gjöldin sem ekki má snerta“ Innlent Fleiri fréttir Handviss um að Sjálfstæðisflokkurinn fái yfir þrjátíu prósent Kolfelldu tillögu minnihlutans: „Það er meirihlutinn sem stýrir dagskránni“ „Þetta virðast vera einu gjöldin sem ekki má snerta“ Skráningargjöld, fylgistap og gettó á Gasa Bæjarráð Voga vill gera ráð fyrir flugvelli í Hvassahrauni Leggur til þjóðaratkvæðagreiðslu um bókun 35 Piltur reyndi að stöðva árás föður sem ógnaði móðurinni með hníf Flugvél Play lenti í hagléli og þurfti að snúa við Lögreglumaður á sjúkrahúsi eftir alvarlega árás á Goslokahátíð Óskar viðbragða ráðherra við löngum afgreiðslutíma Lögregla lýsir eftir heilabilaðri konu á Akureyri „Við ætlum að upplifa stóra drauminn hans Kristians Helga” Vilja taka fjármálaáætlun til umræðu Einu verslun Þingeyringa lokað Aðsóknarmet slegið í lögreglunám Skipstjóri handtekinn í Reykjavíkurhöfn Ákvörðun dómsmálaráðherra gríðarleg vonbrigði Lögreglan lýsir eftir Hebu Ýr Öll tölfræði um málþófið á einum stað: Íslandsmet á næsta sólarhring „Þetta er bara hálfkák og ekkert annað“ Skiltið hluti af stærra vandamáli sem dragi úr lífsgæðum Spyr hvort berja megi blaðamenn í ljósi sýknudómsins Enn að jafna sig eftir stunguárás: „Þeir eru miklu yngri en réðu samt ekkert við 43 ára mann“ Fjársvelt geðheilbrigðisúrræði og boltaleikjabann „Kemur ekki til greina að fresta þessu máli“ Fimm grunuð um að ráðast á mann sem kom öðrum til bjargar Þrír milljarðar til viðbótar í viðhald vega Sjö ára dómur fyrir að stinga tvo: Hittu árásarmanninn í fyrsta skipti þessa nýársnótt Vill vindorkuver í Garpsdal og breytir tillögu stjórnar Tugir með magapínu eftir þríþraut við Laugarvatn Sjá meira
Umræddur fangi kærði ákvörðun Fangelsismálastofnunar um að synja honum um reynslulausn til dómsmálaráðuneytisins, sem staðfesti ákvörðunina. Afstaða hefur nú, fyrir hönd fangans, vísað úrskurðinum til umboðsmanns. Málið varðar ungan mann sem hlaut tvo refsidóma árin 2016 og 2017 og var dæmdur í samtals 20 mánaða óskilorðsbundið fangelsi. Hann hóf afplánun í lok árs 2019 en var veitt reynslulausn í júní 2020, þegar hann hafði afplánað þriðjung refsingarinnar. Í mars 2021 var maðurinn handtekinn á ný og úrskurðaður í gæsluvarðhald. Samverkamaður hans var látinn laus en hann sjálfur færður fyrir héraðsdómara. Dómarinn ákvað að maðurinn skyldi afplána það sem eftir stóð af refsingunni, þar sem hann hafði brotið gegn skilorði, og var ákvörðunin staðfest af Landsrétti. Í maí 2021 sótti maðurinn um reynslulausn á ný en þá hafði hann afplánað þriðjung eftirstöðva upphaflegu refsingarinnar. Þá var honum hins vegar neitað um reynslulausn á þeim forsendum að mál gegn honum væri til rannsóknar hjá lögreglu. Það er sú ákvörðun sem nú hefur ratað til Umboðsmanns Alþingis en Afstaða er ekki síður gagnrýnin á þá staðreynd að menn á reynslulausn séu sendir aftur í fangelsi, á þeirri forsendu að ný brot séu til rannsóknar hjá lögreglu. Yfirvöld geta neitað mönnum um reynslulausn ef mál gegn þeim eru í rannsókn hjá lögreglu.Vísir/Vilhelm Horft á lagabókstafinn, ekki dómaframkvæmdina „Þegar fangar sem hlotið hafa reynslulausn eru grunaðir um afbrot eru þeir oft á tíðum færðir fyrir dómara sem fellir úrskurð, að kröfu ákæruvaldsins, um að viðkomandi verði gert að afplána eftirstöðvar refsingar sinnar í fangelsi,“ segir Guðmundur Ingi Þóroddsson, formaður Afstöðu, í samantekt frá félaginu. „Þetta er gert með stoð í lögum um fullnustu refsinga, sem segir að heimilt sé að úrskurða einstakling til afplánunar á eftirstöðvum refsingar sé til staðar sterkur grunur um að hann hafi framið afbrot sem varðað getur sex ára fangelsi. Við í Afstöðu höfum gagnrýnt tilvist lagareglunnar, sem við teljum að stangist á við grundvallarreglur stjórnarskrár um að allir séu saklausir uns sekt er sönnuð.“ Lagaheimildina sem Afstaða er ósátt við er að finna í 2. málsgrein 82. grein laga um fullnustu refsinga en þar segir meðal annars að dómstóll geti úrskurðað að maður sem hlotið hefur reynslulausn skuli afplána eftirstöðvar refsingar ef hann brýtur gróflega almennt skilyrði reynslulausnarinnar, enda liggi fyrir sterkur grunur um að hann hafi framið nýtt brot sem getur varðað sex ára fangelsi. Afstaða segir heimildina ganga gegn þeirri grundvallarreglu að menn séu saklausir uns sekt er sönnuð og þá gagnrýnir félagið að þegar horft er til skilyrðisins um að meint broti varði sex ára fangelsi, þá sé horft til refsirammans en ekki þess hvernig raunverulega er dæmt í málum. Þannig sé horft til lagabókstafsins í stað dómaframkvæmdar og -fordæma. „Grundvallarreglur stjórnarskrárinnar eru til þess að vernda íslenska þegna gegn ríkisvaldinu, þar á meðal lögreglu, dómstólunum og Alþingi.“Vísir/Vilhelm Málsmeðferðin á tveimur dómstigum tók samtals 20 mínútur „Grundvallarreglur stjórnarskrárinnar eru til þess að vernda íslenska þegna gegn ríkisvaldinu, þar á meðal lögreglu, dómstólunum og Alþingi. Þær á að túlka borgaranum í hag, ekki ríkisvaldinu, og allar undantekningar verða að vera vandlega rökstuddar með tilliti til nauðsynjar og hagsmuna almennings,“ segir í samantektinni frá Afstöðu. „Lögregla og dómstólar virðast horfa til þess að úrskurður um afplánun eftirstöðva refsingar, í máli einstaklings sem hlotið hefur reynslulausn, feli ekki í sér refsingu heldur sé um að ræða nokkurs konar afturköllun á ívilnandi úrræði sem reynslulausn felur í sér. Slík rök hljóta að teljast ódýr, enda má vera ljóst að niðurstaðan felur í sér að einstaklingur er á einu andartaki sviptur frelsi, atvinnu og fjölskyldulífi. Frelsissviptingin er líkamleg og svo augljós að um hana leikur enginn vafi. Viðkomandi er refsað með fangelsum vegna ósannaðrar sakar.“ Þá gagnrýnir Afstaða málsmeðferðina, sem taki aðeins nokkrar mínútur og fari fram án þess að sakborningurinn fái að koma við vörnum. „Í málinu okkar hófst réttarhald yfir sakborningi fyrir héraðsdómi Reykjavíkur kl. 12.00 með því að ákæruvaldið lagði fram kröfu sína og var sakborningi þá fyrst kynnt krafan. Dómari skipaði sakborningi verjanda sem gat lítið aðhafst en kl. 12.16 kvað dómari upp úrskurð sinn. Verjanda var ekki ákvörðuð þóknun. Sama var uppi á teningnum í Landsrétti; meðferðin tók enn skemmri tíma er í héraði og verjanda ekki ákvörðuð þóknun. Í heildina stóð málsmeðferðin yfir í rétt rúmar 20 mínútur.“ Vinnustofa á Litla-Hrauni.Vísir/Vilhelm Ekki vísað til laganna í undirrituðum plöggum Afstaða bendir einnig á að í þeim gögnum sem fangi undirritar þegar hann fær reynslulausn sé hvergi vísað til umræddra heimilda í lögum. Þannig hefði staðið á því plaggi sem fanginn undirritaði um reynslulausnina að hún væri veitt með því skilyrði að hann gerðist „ekki sekur um refsiverðan verknað á reynslutímanum“. Og skilyrðið fyrir dvöl á Vernd og úthlutun ökklabands verið að hann yrði „ekki kærður fyrir refsiverðan verknað“. Ekki hafi verið vísað í neina lagagrein né að „sterkur grunur“ um brot væri nægjanlegur til að senda hann aftur í fangelsi. Og þannig hefði fanginn ekki rofið neitt þeirra skilyrða sem hann hefði beygt sig undir.
Fangelsismál Mannréttindi Dómsmál Dómstólar Umboðsmaður Alþingis Mest lesið Lögreglumaður á sjúkrahúsi eftir alvarlega árás á Goslokahátíð Innlent „Við ætlum að upplifa stóra drauminn hans Kristians Helga” Innlent Skipstjóri handtekinn í Reykjavíkurhöfn Innlent Piltur reyndi að stöðva árás föður sem ógnaði móðurinni með hníf Innlent Ákvörðun dómsmálaráðherra gríðarleg vonbrigði Innlent Lögreglan lýsir eftir Hebu Ýr Innlent „Þeir verða að geta varið sig“: Hættir við að hætta vopnasendingum Erlent Flugvél Play lenti í hagléli og þurfti að snúa við Innlent Enn að jafna sig eftir stunguárás: „Þeir eru miklu yngri en réðu samt ekkert við 43 ára mann“ Innlent „Þetta virðast vera einu gjöldin sem ekki má snerta“ Innlent Fleiri fréttir Handviss um að Sjálfstæðisflokkurinn fái yfir þrjátíu prósent Kolfelldu tillögu minnihlutans: „Það er meirihlutinn sem stýrir dagskránni“ „Þetta virðast vera einu gjöldin sem ekki má snerta“ Skráningargjöld, fylgistap og gettó á Gasa Bæjarráð Voga vill gera ráð fyrir flugvelli í Hvassahrauni Leggur til þjóðaratkvæðagreiðslu um bókun 35 Piltur reyndi að stöðva árás föður sem ógnaði móðurinni með hníf Flugvél Play lenti í hagléli og þurfti að snúa við Lögreglumaður á sjúkrahúsi eftir alvarlega árás á Goslokahátíð Óskar viðbragða ráðherra við löngum afgreiðslutíma Lögregla lýsir eftir heilabilaðri konu á Akureyri „Við ætlum að upplifa stóra drauminn hans Kristians Helga” Vilja taka fjármálaáætlun til umræðu Einu verslun Þingeyringa lokað Aðsóknarmet slegið í lögreglunám Skipstjóri handtekinn í Reykjavíkurhöfn Ákvörðun dómsmálaráðherra gríðarleg vonbrigði Lögreglan lýsir eftir Hebu Ýr Öll tölfræði um málþófið á einum stað: Íslandsmet á næsta sólarhring „Þetta er bara hálfkák og ekkert annað“ Skiltið hluti af stærra vandamáli sem dragi úr lífsgæðum Spyr hvort berja megi blaðamenn í ljósi sýknudómsins Enn að jafna sig eftir stunguárás: „Þeir eru miklu yngri en réðu samt ekkert við 43 ára mann“ Fjársvelt geðheilbrigðisúrræði og boltaleikjabann „Kemur ekki til greina að fresta þessu máli“ Fimm grunuð um að ráðast á mann sem kom öðrum til bjargar Þrír milljarðar til viðbótar í viðhald vega Sjö ára dómur fyrir að stinga tvo: Hittu árásarmanninn í fyrsta skipti þessa nýársnótt Vill vindorkuver í Garpsdal og breytir tillögu stjórnar Tugir með magapínu eftir þríþraut við Laugarvatn Sjá meira
Enn að jafna sig eftir stunguárás: „Þeir eru miklu yngri en réðu samt ekkert við 43 ára mann“ Innlent
Enn að jafna sig eftir stunguárás: „Þeir eru miklu yngri en réðu samt ekkert við 43 ára mann“ Innlent