Flosi og Nóbelsverðlaunin í hagfræði Halldór Benjamín Þorbergsson skrifar 27. október 2021 13:01 Framkvæmdastjóri Starfsgreinasambandsins (SGS) skrifaði nýlega ágætis grein hér á Vísi og óskaði eftir vitrænni umræðu um hvernig mætti bæta hag landsmanna. Það er auðvelt að verða við þeirri bón. Í grein Flosa leggur hann út frá rannsóknum þriggja hagfræðinga sem deildu Nóbelsverðlaununum í ár. Þeir sýndu meðal annars hvernig hægt væri notfæra sér náttúrulegar tilraunir og hvernig draga mætti ályktanir af þeim, svo sem á sviði vinnumarkaðshagfræði. Eðli máls samkvæmt er vandkvæðum bundið að framkvæma stýrðar tilraunir á sviði hagfræði þar sem áhrif stefnubreytinga eða efnahagslegra atburða eru könnuð. Sem dæmi þykir ekki siðferðislega réttlætanlegt að beita tiltekinn hóp efnahagslegri harðneskju eingöngu til að kanna möguleg áhrif hennar. Því brugðu verðlaunahafarnir á það ráð að nota „náttúrulegar“ breytingar sem áttu sér stað til að greina áhrif þeirra á þann hóp sem fyrir þeim varð í samanburði við aðra hópa sem upplifðu ekki sömu breytingar – svokallaðar náttúrulegar tilraunir. Ein sú frægasta slíkra rannsókna er sú sem Alan Krueger heitinn og David Card, nýkrýndur Nóbelsverðlaunahafi, framkvæmdu til að kanna tengsl hækkunar lágmarkslauna á atvinnustig á skyndibitastöðum í New Jersey og Pennsylvaniu. Lágmarkslaun höfðu verið hækkuð í New Jersey en ekki Pennsylvaniu, sem gaf tilefni til að kanna ólík áhrif á vinnumarkaðinn milli landshluta. Með mikilli einföldun má segja að þrátt fyrir að lágmarkslaun höfðu verið hækkuð í New Jersey jókst atvinnustig á skyndibitastöðum þar lítillega, þvert á vænt áhrif. Frjálslegar túlkanir Sumir hafa kosið að nýta tækifærið til að ranglega túlka niðurstöður þeirra Krueger og Card á þá leið að sannað hafi verið að hækkun lágmarkslauna auki ekki atvinnuleysi. Þetta er ekki ályktun sem óhætt er að draga af þessari rannsókn, sem hefur raunar hlotið ýmiss konar verðskuldaða gagnrýni þó að hún hafi myndað áhugavert púsl í ráðgátunni um margslungið gangverk vinnumarkaðar. Sem dæmi um gagnrýni má nefna að ákvörðunin um hækkun lágmarkslauna var tekin tveimur árum áður en breytingin tók gildi, en rannsakendurnir skoðuðu aðeins breytingu í atvinnustigi yfir stutt tímabil þegar lögin tóku gildi, þrátt fyrir að atvinnurekendur hefðu haft mun lengri tíma til undirbúnings. Veitingastaðirnir í Pennsylvaniu, þar sem lágmarkslaun voru ekki hækkuð, voru með fleiri starfsmenn að meðaltali en þeir í New Jersey. Þá mætti ætla að taka hefði þurft tillit til þess að á sama tíma og rannsóknin var framkvæmd gekk efnahagsleg niðursveifla yfir svæðið. Á meðan veitingastaðir í Pennsylvaniu fækkuðu starfsfólki, hækkuðu þeir í New Jersey verð á matseðlinum. Viðbrögð við þrengingunum voru því af ólíkum toga. Fleiri þætti mætti nefna sem gefa augljóst tilefni til að forðast að draga of víðtækar ályktanir um áhrif lágmarkslauna á vinnumarkað af þessari tilteknu rannsókn. Réttilega mætti álykta að rannsóknin sýni að hækkun lágmarkslauna þurfi ekki endilega að hafa aukið atvinnuleysi í för með sér undir öllum kringumstæðum. Eins og við er að búast hafa fjölmargar rannsóknir á sama sviði aðra sögu að segja, en í reynd eru kringumstæður í náttúrulegum tilraunum oft flóknar og niðurstöður þeirra munu aldrei ótvírætt sanna orsaksamhengi. Verð hefur áhrif á magn Grundvallarkenningar í hagfræði og heilbrigð skynsemi segja okkur að verð hefur áhrif á magn – eftir því sem verð á vöru og þjónustu hækkar er jafnan minna magn keypt. Sú almenna regla gildir á vinnumarkaði eins og öðrum mörkuðum. Þó ber ávallt að hafa aðstæður á hverjum stað og tíma í huga þegar áhrif verðbreytinga eru metin. Ef lágmarkslaun eru til dæmis langt undir þeim launum sem myndu skapa jafnvægi á vinnumarkaði er ólíklegt að lítilleg hækkun þeirra myndi hafa mælanleg áhrif á atvinnustig. Ef þau yrðu hins vegar færð langt fyrir ofan jafnvægisverð myndu þau að líkindum gjörbreyta rekstrarforsendum fjölmargra fyrirtækja, hafa veruleg áhrif á vinnumarkað og stuðla að fækkun starfa. Hjá sumum virðist alltaf tilefni til að hækka lægstu laun óháð öllum öðrum efnahagslegum kringumstæðum, skatt- og bótakerfum, framleiðni starfanna, kaupmætti, kröfum um umbun fyrir menntun og reynslu eða getu fyrirtækja til að standa undir launakostnaði. Ekki má heldur vanmeta kosti fjölbreyttra byrjendastarfa fyrir þau sem eru að stíga sín fyrstu skref á vinnumarkaði og vilja tækifæri til að vinna þó kaupgjaldið sé ekki hátt í fyrstu. Of há lágmarkslaun geta þurrkað út fjölda slíkra starfa og þannig svipt þennan hóp verðmætum tækifærum til að afla sér þekkingar, reynslu og tengsla. Sígandi lukka er best Það er sameiginleg sýn aðila vinnumarkaðar að lífskjör landsmanna taki stöðugum bata, ekki síst þeirra sem standa höllum fæti. Vel hefur tekist til á alla mælikvarða. Fá lönd í heiminum standast íslenskan samanburð þegar kemur að launakjörum, hvort sem litið er til meðallauna eða lægstu launa. Hlutdeild launafólks í verðmætasköpun er hvergi hærri en á Íslandi. Þetta er staðreynd sem íslensk stéttarfélög ættu að halda á lofti í stað þess að gera lítið úr. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Halldór Benjamín Þorbergsson Vinnumarkaður Mest lesið Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson Skoðun Halldór 26.07.2025 Halldór Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir skrifar Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson skrifar Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald skrifar Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen skrifar Sjá meira
Framkvæmdastjóri Starfsgreinasambandsins (SGS) skrifaði nýlega ágætis grein hér á Vísi og óskaði eftir vitrænni umræðu um hvernig mætti bæta hag landsmanna. Það er auðvelt að verða við þeirri bón. Í grein Flosa leggur hann út frá rannsóknum þriggja hagfræðinga sem deildu Nóbelsverðlaununum í ár. Þeir sýndu meðal annars hvernig hægt væri notfæra sér náttúrulegar tilraunir og hvernig draga mætti ályktanir af þeim, svo sem á sviði vinnumarkaðshagfræði. Eðli máls samkvæmt er vandkvæðum bundið að framkvæma stýrðar tilraunir á sviði hagfræði þar sem áhrif stefnubreytinga eða efnahagslegra atburða eru könnuð. Sem dæmi þykir ekki siðferðislega réttlætanlegt að beita tiltekinn hóp efnahagslegri harðneskju eingöngu til að kanna möguleg áhrif hennar. Því brugðu verðlaunahafarnir á það ráð að nota „náttúrulegar“ breytingar sem áttu sér stað til að greina áhrif þeirra á þann hóp sem fyrir þeim varð í samanburði við aðra hópa sem upplifðu ekki sömu breytingar – svokallaðar náttúrulegar tilraunir. Ein sú frægasta slíkra rannsókna er sú sem Alan Krueger heitinn og David Card, nýkrýndur Nóbelsverðlaunahafi, framkvæmdu til að kanna tengsl hækkunar lágmarkslauna á atvinnustig á skyndibitastöðum í New Jersey og Pennsylvaniu. Lágmarkslaun höfðu verið hækkuð í New Jersey en ekki Pennsylvaniu, sem gaf tilefni til að kanna ólík áhrif á vinnumarkaðinn milli landshluta. Með mikilli einföldun má segja að þrátt fyrir að lágmarkslaun höfðu verið hækkuð í New Jersey jókst atvinnustig á skyndibitastöðum þar lítillega, þvert á vænt áhrif. Frjálslegar túlkanir Sumir hafa kosið að nýta tækifærið til að ranglega túlka niðurstöður þeirra Krueger og Card á þá leið að sannað hafi verið að hækkun lágmarkslauna auki ekki atvinnuleysi. Þetta er ekki ályktun sem óhætt er að draga af þessari rannsókn, sem hefur raunar hlotið ýmiss konar verðskuldaða gagnrýni þó að hún hafi myndað áhugavert púsl í ráðgátunni um margslungið gangverk vinnumarkaðar. Sem dæmi um gagnrýni má nefna að ákvörðunin um hækkun lágmarkslauna var tekin tveimur árum áður en breytingin tók gildi, en rannsakendurnir skoðuðu aðeins breytingu í atvinnustigi yfir stutt tímabil þegar lögin tóku gildi, þrátt fyrir að atvinnurekendur hefðu haft mun lengri tíma til undirbúnings. Veitingastaðirnir í Pennsylvaniu, þar sem lágmarkslaun voru ekki hækkuð, voru með fleiri starfsmenn að meðaltali en þeir í New Jersey. Þá mætti ætla að taka hefði þurft tillit til þess að á sama tíma og rannsóknin var framkvæmd gekk efnahagsleg niðursveifla yfir svæðið. Á meðan veitingastaðir í Pennsylvaniu fækkuðu starfsfólki, hækkuðu þeir í New Jersey verð á matseðlinum. Viðbrögð við þrengingunum voru því af ólíkum toga. Fleiri þætti mætti nefna sem gefa augljóst tilefni til að forðast að draga of víðtækar ályktanir um áhrif lágmarkslauna á vinnumarkað af þessari tilteknu rannsókn. Réttilega mætti álykta að rannsóknin sýni að hækkun lágmarkslauna þurfi ekki endilega að hafa aukið atvinnuleysi í för með sér undir öllum kringumstæðum. Eins og við er að búast hafa fjölmargar rannsóknir á sama sviði aðra sögu að segja, en í reynd eru kringumstæður í náttúrulegum tilraunum oft flóknar og niðurstöður þeirra munu aldrei ótvírætt sanna orsaksamhengi. Verð hefur áhrif á magn Grundvallarkenningar í hagfræði og heilbrigð skynsemi segja okkur að verð hefur áhrif á magn – eftir því sem verð á vöru og þjónustu hækkar er jafnan minna magn keypt. Sú almenna regla gildir á vinnumarkaði eins og öðrum mörkuðum. Þó ber ávallt að hafa aðstæður á hverjum stað og tíma í huga þegar áhrif verðbreytinga eru metin. Ef lágmarkslaun eru til dæmis langt undir þeim launum sem myndu skapa jafnvægi á vinnumarkaði er ólíklegt að lítilleg hækkun þeirra myndi hafa mælanleg áhrif á atvinnustig. Ef þau yrðu hins vegar færð langt fyrir ofan jafnvægisverð myndu þau að líkindum gjörbreyta rekstrarforsendum fjölmargra fyrirtækja, hafa veruleg áhrif á vinnumarkað og stuðla að fækkun starfa. Hjá sumum virðist alltaf tilefni til að hækka lægstu laun óháð öllum öðrum efnahagslegum kringumstæðum, skatt- og bótakerfum, framleiðni starfanna, kaupmætti, kröfum um umbun fyrir menntun og reynslu eða getu fyrirtækja til að standa undir launakostnaði. Ekki má heldur vanmeta kosti fjölbreyttra byrjendastarfa fyrir þau sem eru að stíga sín fyrstu skref á vinnumarkaði og vilja tækifæri til að vinna þó kaupgjaldið sé ekki hátt í fyrstu. Of há lágmarkslaun geta þurrkað út fjölda slíkra starfa og þannig svipt þennan hóp verðmætum tækifærum til að afla sér þekkingar, reynslu og tengsla. Sígandi lukka er best Það er sameiginleg sýn aðila vinnumarkaðar að lífskjör landsmanna taki stöðugum bata, ekki síst þeirra sem standa höllum fæti. Vel hefur tekist til á alla mælikvarða. Fá lönd í heiminum standast íslenskan samanburð þegar kemur að launakjörum, hvort sem litið er til meðallauna eða lægstu launa. Hlutdeild launafólks í verðmætasköpun er hvergi hærri en á Íslandi. Þetta er staðreynd sem íslensk stéttarfélög ættu að halda á lofti í stað þess að gera lítið úr. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins.
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar