Fórnarkostnaður verðmætasköpunar Nanna Hermannsdóttir og Isabel Alejandra Diaz skrifa 8. nóvember 2021 09:30 Ákvörðun um að skrá sig í nám snýst að mörgu leyti um fórnarkostnað. Raunin er auðvitað ekki sú að þeir sem hyggja á nám setjist niður og setji upp excel-skjal með kostnaðar- og ábatagreiningu en mörg þurfa þó að taka afstöðu til þeirra áhrifa sem það hefur á fjárhaginn að fara í nám og fresta þar með þátttöku á vinnumarkaði. Ákvörðunin um að fara í nám snýst um að fresta því að vinna sér inn tekjur, stytta starfsævina og jafnvel að bera byrði námslána að námi loknu. Það er því eðlileg krafa að laun háskólamenntaðra endurspegli þennan fórnarkostnað en einnig þá þekkingu sem öðlast í námi. Sú þekking skilar sér til samfélagsins, eykur lífskjör, samkeppnishæfni og verðmætasköpun þjóðarinnar. Samkvæmt skýrslu kjaratölfræðinefndar hefur kaupmáttur háskólamenntaðra aukist minna en kaupmáttur annarra hópa frá 2019 en þessa þróun má rekja til markmiðs Lífskjarasamningsins um að hækka sérstaklega lægstu laun. Það er að sjálfsögðu mikilvægt og löngu tímabært skref í átt að jöfnuði að bæta kjör þeirra lægst launuðu. Að sama skapi kann framtíðarnámsfólk að staldra við og spyrja sig hver hvatinn sé til þess að sækja sér frekari menntun. Það er margt sem þarf að bæta ef auka á hvata til náms. Frá sjónarhóli stúdentahreyfingarinnar er ljóst að endurskoða þarf þau félagslegu kerfi sem eiga að styðja við stúdenta á meðan á námi stendur. Þar eru áherslur Stúdentaráðs Háskóla Íslands um fjárhagslegt öryggi lykilmál. Ber þar fyrst að nefna kröfuna um að stúdentum skuli tryggður réttur til atvinnuleysisbóta á ný eins og öðru vinnandi fólki. Það er jafnréttismál að stúdentar geti sótt sér þann rétt sem það ávinnur sér með þátttöku á vinnumarkað og greiðslu í atvinnuleysistryggingasjóð. Jafnframt þarf viðhorfsbreytingu stjórnenda Menntasjóðs námsmanna og stjórnvalda gagnvart stúdentum og bindur Stúdentaráð vonir við að næsta ríkissstjórn taki alvarlega þeirri endurskoðun á nýjum lánasjóðslögum sem boðuð eru í lögum fyrir lok haustþings 2023. Þessir þættir og fjöldi annarra valda því að stúdentar búa við fjárhagslegt óöryggi og eru aðstæður margra þannig að einn tannlæknatími getur sett fjárhaginn úr skorðum. Einnig er brýnt að stjórnvöld séu meðvituð um að þrátt fyrir að atvinnuástandið sé að batna er erfitt að segja til um hvernig ungt fólk mun fóta sig á vinnumarkaði. Fjöldi rannsókna hafa sýnt að það að hefja starfsævina í eða í kjölfar kreppu getur haft veruleg neikvæð áhrif til frambúðar þar sem fyrstu skrefin á vinnumarkaði hafa yfirleitt mikil áhrif um framtíðartækifæri og þar með ævitekjur fólks. Þá ber að hafa það að forgangsmáli að launamunur kynjanna sé tekinn föstum tökum. Áðurnefnd skýrsla Kjaratölfræðinefndar undirstrikar enn frekar að launamunur kynjanna sé enn viðvarandi vandamál. Þótt dregið hafi bæði úr leiðréttum og óleiðréttum launamun kynjanna mælist hann enn nokkur. Kynbundin skipting vinnumarkaðarins, þ.e. að konur og karlar séu í mismunandi störfum og atvinnugreinum, skýrir að miklu leyti þennan launamun. Sú skipting endurspeglast í þeirri skiptingu sem enn er að finna innan menntastofnana landsins. Undanfarin ár hafa konur verið í miklum meirihluta í háskólanámi og hefur hlutfall þeirra við Háskóla Íslands verið um 70%. Skiptingin eftir fræðasviðum og deildum er þar sterk vísbending um lárétta kynjaskiptingu vinnumarkaðar en konur eru mun fleiri í helstu heilbrigðisvísindum og menntavísindum en einnig félagsvísindum, á meðan leikurinn er jafnari í hugvísindum og karlar fleiri í verkfræði- og náttúruvísindum. Ennfremur er vert að vekja athygli á að hlutfall starfandi kvenna í námi hefur einnig mælst hærra en hlutfall starfandi karla. Frá aldamótum hefur hlutfall kvenna sem vinna samhliða námi aukist en á sama tíma hafa réttindi stúdenta á vinnumarkaði verið skert. Það er því eðlilegt að velta því upp hvort að afnám félagslegra réttinda á meðan á námi stendur bitni frekar á konum og hvort sú birtingarmynd kynjamisréttis skili sér út á vinnumarkaðinn. Það er því verulegt hagsmunamál fyrir stúdenta að ráðist verði í aðgerðir til þess draga úr launamuni kynjanna og hefur Stúdentaráð lýst yfir stuðningi sínum við tillögur starfshóps forsætisráðherra um endurmat á virði kvennastarfa. Það er tími til komin að samfélagið viðurkenni að sú þekking sem fæst með menntun sé til hagsbóta fyrir samfélagið allt en jafnframt að það að mennta sig feli í sér kostnað fyrir einstaklinginn. Stúdentaráð Háskóla Íslands skorar því á næstu ríkisstjórn að fjárfesta í ungu fólki og setja menntakerfið í forgang. Höfundar eru forseti og verkefnastjóri Stúdentaráðs Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hagsmunir stúdenta Skóla - og menntamál Háskólar Isabel Alejandra Díaz Nanna Hermannsdóttir Mest lesið Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson Skoðun Púslið sem passar ekki Ingibjörg Isaksen Skoðun Ríkisstofnun forherðist við gagnrýni Björn Ólafsson Skoðun Kemur þín háskólagráða úr kornflakes pakka? Davíð Már Sigurðsson Skoðun Nei, það verður ekki að vera Ísrael, það er Ísrael Einar Ólafsson Skoðun Íslenski fáninn fyrir samstöðu ekki mismunun Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Kvótaverð, veiðigjald, fjárfesting og arðsemi í sjávarútvegi Ásgeir Daníelsson Skoðun Þér er boðið með, kæri félagi Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Eru smáþjóðir stikkfríar? Snæbjörn Guðmundsson Skoðun Á að leyfa eða halda áfram að banna? Sigurður G. Guðjónsson Skoðun Skoðun Skoðun Það að þrá börn eða ekki Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tímanna tákn? Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson skrifar Skoðun Kvótaverð, veiðigjald, fjárfesting og arðsemi í sjávarútvegi Ásgeir Daníelsson skrifar Skoðun Getur Seljaskóli núna orðið símalaus skóli, Jóhanna? Kristín Jónsdóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og traust á raforkumarkaði Einar S Einarsson skrifar Skoðun Ef þetta er rétt – hvað er þá rangt? Anna Berg Samúelsdóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta MG? Júlíana Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sjúkraþyrlu sem allra fyrst, kerfi sem veitir lífsbjörg Gunnar Svanur Einarsson skrifar Skoðun Ríkisstofnun forherðist við gagnrýni Björn Ólafsson skrifar Skoðun Bylting, bóla, bölvun - bull? Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Eru smáþjóðir stikkfríar? Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Ákall Valdimar Júlíusson skrifar Skoðun Á að leyfa eða halda áfram að banna? Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Íslenski fáninn fyrir samstöðu ekki mismunun Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Jafnlaunabarnið og baðvatnið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Þér er boðið með, kæri félagi Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Púslið sem passar ekki Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Nei, það verður ekki að vera Ísrael, það er Ísrael Einar Ólafsson skrifar Skoðun Kemur þín háskólagráða úr kornflakes pakka? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Hinn óseðjandi Eiríkur Ólafsson skrifar Skoðun Þéttari byggð: Hver nýtur ábatans — og hver borgar brúsann? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz skrifar Skoðun Ef þið þurfið að segja upphátt að þið séuð ekki rasistar... Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hugleiðingar og skoðanaskipti um rasisma og útlendingahatur Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun 56.000 krónur í vasa Kópavogsbúa Ásdís Kristjánsdóttir skrifar Skoðun NordAN: Vegið að norrænni forvarnarstefnu Siv Friðleifsdóttir skrifar Skoðun Af hverju byggjum við innan gróinna hverfa? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Er stríðsglæpamaður í rútunni? Ragnhildur Hólmgeirsdóttir, Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Ákvörðun um að skrá sig í nám snýst að mörgu leyti um fórnarkostnað. Raunin er auðvitað ekki sú að þeir sem hyggja á nám setjist niður og setji upp excel-skjal með kostnaðar- og ábatagreiningu en mörg þurfa þó að taka afstöðu til þeirra áhrifa sem það hefur á fjárhaginn að fara í nám og fresta þar með þátttöku á vinnumarkaði. Ákvörðunin um að fara í nám snýst um að fresta því að vinna sér inn tekjur, stytta starfsævina og jafnvel að bera byrði námslána að námi loknu. Það er því eðlileg krafa að laun háskólamenntaðra endurspegli þennan fórnarkostnað en einnig þá þekkingu sem öðlast í námi. Sú þekking skilar sér til samfélagsins, eykur lífskjör, samkeppnishæfni og verðmætasköpun þjóðarinnar. Samkvæmt skýrslu kjaratölfræðinefndar hefur kaupmáttur háskólamenntaðra aukist minna en kaupmáttur annarra hópa frá 2019 en þessa þróun má rekja til markmiðs Lífskjarasamningsins um að hækka sérstaklega lægstu laun. Það er að sjálfsögðu mikilvægt og löngu tímabært skref í átt að jöfnuði að bæta kjör þeirra lægst launuðu. Að sama skapi kann framtíðarnámsfólk að staldra við og spyrja sig hver hvatinn sé til þess að sækja sér frekari menntun. Það er margt sem þarf að bæta ef auka á hvata til náms. Frá sjónarhóli stúdentahreyfingarinnar er ljóst að endurskoða þarf þau félagslegu kerfi sem eiga að styðja við stúdenta á meðan á námi stendur. Þar eru áherslur Stúdentaráðs Háskóla Íslands um fjárhagslegt öryggi lykilmál. Ber þar fyrst að nefna kröfuna um að stúdentum skuli tryggður réttur til atvinnuleysisbóta á ný eins og öðru vinnandi fólki. Það er jafnréttismál að stúdentar geti sótt sér þann rétt sem það ávinnur sér með þátttöku á vinnumarkað og greiðslu í atvinnuleysistryggingasjóð. Jafnframt þarf viðhorfsbreytingu stjórnenda Menntasjóðs námsmanna og stjórnvalda gagnvart stúdentum og bindur Stúdentaráð vonir við að næsta ríkissstjórn taki alvarlega þeirri endurskoðun á nýjum lánasjóðslögum sem boðuð eru í lögum fyrir lok haustþings 2023. Þessir þættir og fjöldi annarra valda því að stúdentar búa við fjárhagslegt óöryggi og eru aðstæður margra þannig að einn tannlæknatími getur sett fjárhaginn úr skorðum. Einnig er brýnt að stjórnvöld séu meðvituð um að þrátt fyrir að atvinnuástandið sé að batna er erfitt að segja til um hvernig ungt fólk mun fóta sig á vinnumarkaði. Fjöldi rannsókna hafa sýnt að það að hefja starfsævina í eða í kjölfar kreppu getur haft veruleg neikvæð áhrif til frambúðar þar sem fyrstu skrefin á vinnumarkaði hafa yfirleitt mikil áhrif um framtíðartækifæri og þar með ævitekjur fólks. Þá ber að hafa það að forgangsmáli að launamunur kynjanna sé tekinn föstum tökum. Áðurnefnd skýrsla Kjaratölfræðinefndar undirstrikar enn frekar að launamunur kynjanna sé enn viðvarandi vandamál. Þótt dregið hafi bæði úr leiðréttum og óleiðréttum launamun kynjanna mælist hann enn nokkur. Kynbundin skipting vinnumarkaðarins, þ.e. að konur og karlar séu í mismunandi störfum og atvinnugreinum, skýrir að miklu leyti þennan launamun. Sú skipting endurspeglast í þeirri skiptingu sem enn er að finna innan menntastofnana landsins. Undanfarin ár hafa konur verið í miklum meirihluta í háskólanámi og hefur hlutfall þeirra við Háskóla Íslands verið um 70%. Skiptingin eftir fræðasviðum og deildum er þar sterk vísbending um lárétta kynjaskiptingu vinnumarkaðar en konur eru mun fleiri í helstu heilbrigðisvísindum og menntavísindum en einnig félagsvísindum, á meðan leikurinn er jafnari í hugvísindum og karlar fleiri í verkfræði- og náttúruvísindum. Ennfremur er vert að vekja athygli á að hlutfall starfandi kvenna í námi hefur einnig mælst hærra en hlutfall starfandi karla. Frá aldamótum hefur hlutfall kvenna sem vinna samhliða námi aukist en á sama tíma hafa réttindi stúdenta á vinnumarkaði verið skert. Það er því eðlilegt að velta því upp hvort að afnám félagslegra réttinda á meðan á námi stendur bitni frekar á konum og hvort sú birtingarmynd kynjamisréttis skili sér út á vinnumarkaðinn. Það er því verulegt hagsmunamál fyrir stúdenta að ráðist verði í aðgerðir til þess draga úr launamuni kynjanna og hefur Stúdentaráð lýst yfir stuðningi sínum við tillögur starfshóps forsætisráðherra um endurmat á virði kvennastarfa. Það er tími til komin að samfélagið viðurkenni að sú þekking sem fæst með menntun sé til hagsbóta fyrir samfélagið allt en jafnframt að það að mennta sig feli í sér kostnað fyrir einstaklinginn. Stúdentaráð Háskóla Íslands skorar því á næstu ríkisstjórn að fjárfesta í ungu fólki og setja menntakerfið í forgang. Höfundar eru forseti og verkefnastjóri Stúdentaráðs Háskóla Íslands.
Skoðun Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz skrifar
Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar