Fimm villur Bjarni Karlsson skrifar 9. janúar 2022 11:02 Manst þú Ísland fyrir ósiðaskiptin? Manst þú þegar byrjað var að segja óþægilega hluti hérna; gagnrýna forseta lýðveldisins, hafa ekki bara skoðanir á dómum heldur dómurum, stugga við biskupum? Þetta var svona uppúr því þegar Berlínarmúrinn féll. Ekki fyrr. Umliðin rúm þrjátíu ár höfum við svo verið í óðaönn að ræða óþægilega hluti svo sem misskiptingu og fátækt, hómófóbíu og kynþáttahyggju, flóttamannavanda og kynferðisofbeldi uns vistkerfismálin bættust við með öllum sínum þunga. Umræðan hefur oft verið erfið og hún hefur kostað sitt. Samt hefði ég ekki viljað missa af því að lifa ósiðaskiptin. Í barnsminni mínu er fyrsti kvennafrídagurinn. Þann dag var líkt og stungið væri kíttispaða undir fúna fjöl og byrjað að losa. Löngu síðar birtist Sigrún Pálína Ingvarsdóttir og það sem við þekkjum nú sem #MeToo varð að félagslegum möguleika. Það breytir ekki því að öll þessi átök og umræða er allt í senn leiðinleg, hægfara og slítandi. Verst er öll reiðin og ógeðið sem skaðar svo mörg. Í dag er flestum orðið ljóst að allt manngert böl, frá sárafátækt yfir í hvers kyns ofbeldi og vistkerfisvanda, á rætur í hugarfari okkar. Þess vegna er svo erfitt að breyta. Hugarfar er svo margslungið. Langþróað. Flest myndu samþykkja þá fullyrðingu að mannkyn sé í grunninn skynsamt og úrræðagott. Engu að síður er árangur okkar tamarkaður og ítrekað logar þjóðfélagið okkar í átökum að ekki sé minnst á heimsmálin. Nú eru það stórlaxarnir í heitapottinum. Af hverju er þetta svona? Ég tel ástæðuna vera þá að við séum vanvirk í hugsun og set það fram í fimm liðum: Við veðjum gjarnan á yfirráð fremur en atbeina hins almenna manns. Við sjáum vel einstaklingsbundna sakarábyrgð en greinum síður samábyrgð. Við lítum á forréttindi hinna fáu sem náttúrulögmál frekar en að ástunda jöfnuð. Við skilgreinum okkur oft sem keppinauta fremur en samferðarfólk. Við finnum iðulega til blygðunar vegna sérkenna okkar í stað þess að una eigin veruleika. Þessi vandi á sér árþúsunda gamla sögu sem fræðafólk hefur greint og rakið með ýmsum hætti. Mér virðast fimm vanvirkar tilfinningar birtast jafnt í samskiptum einstaklinga og þjóða sem samsvara hverjum lið. Þar á ég fyrst við andúðina og ógeðið sem við færum gjarnan yfir á einstaklinga og hópa í þrá okkar eftir því að vera sjálf hreinni og æðri. Næst er ásökunin og sektarkenndin sem við ræktum í margvíslegu samhengi. Í þriðja lagi er það samanburðurinn sem við ástundum líkt og af áráttu í daglegu lífi svo öfund grasserar. Þá er þarna skömmin sem við berum innra með okkur vegna þess að við erum oft svo ein og kvíðin. Loks skortir margt fólk heilbrigða samlíðun með sjálfu sér og situr því uppi með laskað sjálfsmat. Eigi okkur að auðnast að draga úr fátækt og öðrum yfirgangi gagnvart mönnum og náttúru, að kynferðisofbeldi meðtöldu, tel ég að takast verði á við tíðarandann og tilfinningarnar sem eru að verki. Hugarfarið sem veldur kynferðisofbeldi er sama hugarfarið og veldur vistkerfisvanda, fátækt og öllu öðru manngerðu böli. Ég vil horfa á #MeToo í þessu stóra samhengi og hvetja okkur öll til að hætta ekki að hreyfast, breytast og batna því sannleikurinn er sá að við megum engan tíma missa. Kynferðisofbeldi er ævaforn birtingarmynd þess vanvirka ástands sem nú mætir okkur í bráðnandi jöklum og súrnandi hafi. Konur eru staðnar á fætur og segja: Hættið að meiða okkur í nánum tengslum! Á sama tíma bylta viskerfi jarðar sér og segja sama hlut. Reiðin er svo þykk að það mætti skera loftið. Enginn getur gengið fram sem handhafi sannleikans og lausnanna í þessum efnum. Þó vil ég segja að ef við sjáum að vandi heimsins eigi rætur í vanvirku ástandi mannkyns þá munu varanlegar lausnir líklega tengjast huggun og heilun fremur en siðbót og vandlæti. Og þær munu alltaf frekar laðast fram í menningu þar sem opið samtal er ástundað af krafti, ekkert form mannlegrar þekkingar hundsað og raddir ekki þaggaðar. Þannig tekst okkur betur að halda hvert öðru ábyrgu um leið og við þrengjum ekki heimildavalið í leit að svörum. Í þessu ljósi skil ég orð meistarans frá Nasaret: Sannleikurinn mun gera ykkur frjáls. Höfundur er sálgætir og siðfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein MeToo Kynferðisofbeldi Bjarni Karlsson Mest lesið Mengum meira Heiðar Guðjónsson Skoðun Hvað verður um Kára? Helga Sigrún Harðardóttir Skoðun Af hverju leka gluggar fyrr en áður? Böðvar Bjarnason Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Halldór 05.07.2024 Halldór Sigmundi Davíð svarað Björn Bjarnason Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir Skoðun Að óttast blokkir Ásta Logadóttir Skoðun Hluta þjóðarinnar hent út í kuldann – hinn baðar sig í sólinni Ole Anton Bieltvedt Skoðun Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Sigmundi Davíð svarað Björn Bjarnason skrifar Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir skrifar Skoðun Líf og dauði leikur á hnífsegg Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Mengum meira Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Hvað verður um Kára? Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Að eiga tertuna og borða hana líka – svar til formanns Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Hik er sama og tap Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Af hverju leka gluggar fyrr en áður? Böðvar Bjarnason skrifar Skoðun Hluta þjóðarinnar hent út í kuldann – hinn baðar sig í sólinni Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Að óttast blokkir Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Engin gúrka hjá Blaðamannafélaginu Sigríður Dögg Auðunsdóttir,Freyja Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Stórnotendur eru kjölfestan í íslenska raforkukerfinu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Ert þú í góðu netsambandi? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kaupin á eyrinni Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir skrifar Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hljóð úr horni Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun ESB fyrir almenning Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Strámaðurinn mikli Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Árið er 2024 Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Samkeppni í nýju ljósi Páll Hermannsson skrifar Skoðun Það er verið að grafa dýpri fátæktargjá Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun „Hæ ástin, þarf að millifæra, getur þú samþykkt beiðnina?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Algeng þvæla um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Stundum hefur Gunnar Smári rétt fyrir sér Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Sjá meira
Manst þú Ísland fyrir ósiðaskiptin? Manst þú þegar byrjað var að segja óþægilega hluti hérna; gagnrýna forseta lýðveldisins, hafa ekki bara skoðanir á dómum heldur dómurum, stugga við biskupum? Þetta var svona uppúr því þegar Berlínarmúrinn féll. Ekki fyrr. Umliðin rúm þrjátíu ár höfum við svo verið í óðaönn að ræða óþægilega hluti svo sem misskiptingu og fátækt, hómófóbíu og kynþáttahyggju, flóttamannavanda og kynferðisofbeldi uns vistkerfismálin bættust við með öllum sínum þunga. Umræðan hefur oft verið erfið og hún hefur kostað sitt. Samt hefði ég ekki viljað missa af því að lifa ósiðaskiptin. Í barnsminni mínu er fyrsti kvennafrídagurinn. Þann dag var líkt og stungið væri kíttispaða undir fúna fjöl og byrjað að losa. Löngu síðar birtist Sigrún Pálína Ingvarsdóttir og það sem við þekkjum nú sem #MeToo varð að félagslegum möguleika. Það breytir ekki því að öll þessi átök og umræða er allt í senn leiðinleg, hægfara og slítandi. Verst er öll reiðin og ógeðið sem skaðar svo mörg. Í dag er flestum orðið ljóst að allt manngert böl, frá sárafátækt yfir í hvers kyns ofbeldi og vistkerfisvanda, á rætur í hugarfari okkar. Þess vegna er svo erfitt að breyta. Hugarfar er svo margslungið. Langþróað. Flest myndu samþykkja þá fullyrðingu að mannkyn sé í grunninn skynsamt og úrræðagott. Engu að síður er árangur okkar tamarkaður og ítrekað logar þjóðfélagið okkar í átökum að ekki sé minnst á heimsmálin. Nú eru það stórlaxarnir í heitapottinum. Af hverju er þetta svona? Ég tel ástæðuna vera þá að við séum vanvirk í hugsun og set það fram í fimm liðum: Við veðjum gjarnan á yfirráð fremur en atbeina hins almenna manns. Við sjáum vel einstaklingsbundna sakarábyrgð en greinum síður samábyrgð. Við lítum á forréttindi hinna fáu sem náttúrulögmál frekar en að ástunda jöfnuð. Við skilgreinum okkur oft sem keppinauta fremur en samferðarfólk. Við finnum iðulega til blygðunar vegna sérkenna okkar í stað þess að una eigin veruleika. Þessi vandi á sér árþúsunda gamla sögu sem fræðafólk hefur greint og rakið með ýmsum hætti. Mér virðast fimm vanvirkar tilfinningar birtast jafnt í samskiptum einstaklinga og þjóða sem samsvara hverjum lið. Þar á ég fyrst við andúðina og ógeðið sem við færum gjarnan yfir á einstaklinga og hópa í þrá okkar eftir því að vera sjálf hreinni og æðri. Næst er ásökunin og sektarkenndin sem við ræktum í margvíslegu samhengi. Í þriðja lagi er það samanburðurinn sem við ástundum líkt og af áráttu í daglegu lífi svo öfund grasserar. Þá er þarna skömmin sem við berum innra með okkur vegna þess að við erum oft svo ein og kvíðin. Loks skortir margt fólk heilbrigða samlíðun með sjálfu sér og situr því uppi með laskað sjálfsmat. Eigi okkur að auðnast að draga úr fátækt og öðrum yfirgangi gagnvart mönnum og náttúru, að kynferðisofbeldi meðtöldu, tel ég að takast verði á við tíðarandann og tilfinningarnar sem eru að verki. Hugarfarið sem veldur kynferðisofbeldi er sama hugarfarið og veldur vistkerfisvanda, fátækt og öllu öðru manngerðu böli. Ég vil horfa á #MeToo í þessu stóra samhengi og hvetja okkur öll til að hætta ekki að hreyfast, breytast og batna því sannleikurinn er sá að við megum engan tíma missa. Kynferðisofbeldi er ævaforn birtingarmynd þess vanvirka ástands sem nú mætir okkur í bráðnandi jöklum og súrnandi hafi. Konur eru staðnar á fætur og segja: Hættið að meiða okkur í nánum tengslum! Á sama tíma bylta viskerfi jarðar sér og segja sama hlut. Reiðin er svo þykk að það mætti skera loftið. Enginn getur gengið fram sem handhafi sannleikans og lausnanna í þessum efnum. Þó vil ég segja að ef við sjáum að vandi heimsins eigi rætur í vanvirku ástandi mannkyns þá munu varanlegar lausnir líklega tengjast huggun og heilun fremur en siðbót og vandlæti. Og þær munu alltaf frekar laðast fram í menningu þar sem opið samtal er ástundað af krafti, ekkert form mannlegrar þekkingar hundsað og raddir ekki þaggaðar. Þannig tekst okkur betur að halda hvert öðru ábyrgu um leið og við þrengjum ekki heimildavalið í leit að svörum. Í þessu ljósi skil ég orð meistarans frá Nasaret: Sannleikurinn mun gera ykkur frjáls. Höfundur er sálgætir og siðfræðingur.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir skrifar
Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun