Sérreglur fyrir sjávarútveginn eða eðlilegt gjald? Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar 10. ágúst 2022 08:01 Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameign íslensku þjóðarinnar. Í lögum um stjórn fiskveiða er þetta orðað með eins skýrum hætti og hægt er. Þar segir að úthlutun veiðiheimilda myndi hvorki eignarrétt né óafturkallanlegt forræði yfir veiðiheimildum. Löggjafinn gæti ekki verið skýrari: heimild til að veiða jafngildi ekki eign yfir heimildunum. Veruleikinn er hins vegar annar. Kvóti gengur kaupum og sölum milli útgerða eins og hver önnur eign. Afnotin af veiðiheimildunum eru ótímabundin. Við höfum, bara í sumar, séð aukna samþjöppun á þessari sameign þjóðarinnar og þróunin er að örfáar fjölskyldur munu fara með hana sem sína eigin. Sameign þjóðarinnar verður að sameign innan nokkurra fjölskyldna. Stærsta réttlætismál íslensks samfélags Hagsmunirnir eru gríðarlegir sem birtast t.d. í harkalegum viðbrögðum við heilbrigðri umræðu um þessa stöðu. Sjálfstæðisflokkurinn sem í orði er flokkur markaðarins berst gegn öllum breytingum í þá átt að réttur til veiða verði til afnota en ekki til eignar. Flokkurinn berst gegn því að veiðiréttindi verði tímabundin en ekki eilíf. Og hann berst gegn því að greitt verði markaðsverð fyrir veiðiréttindin en ekki málamyndagjald. Umræða og gagnrýni er afgreidd sem öfund og svarað með útúrsnúningum um að það eigi ekki að tala atvinnugreinina niður. Það vakti mikla athygli þegar Seðlabankastjóri sagðist telja að Íslandi væri að miklu leyti stjórnað af hagsmunahópum og bætti við að það væri „meiri háttar mál að lenda uppi á kant við þá“. Í þeirri umræðu sem hófst við kaup Síldarvinnslunnar á Vísi fyrir 31 milljarð koma þessi orð Seðlabankastjóra aftur upp í hugann. Við kaupin lýsti Katrín Jakobsdóttir yfir áhyggjum af samþjöppun í sjávarútvegi og biðlaði til þess að fyrirtæki í sjávarútvegi sýndu samfélagslega ábyrgð. Hún deilir þessum áhyggjum með um þremur fjórðu hlutum þjóðarinnar sem hafa áhyggjur af samþjöppun í íslenskum sjávarútvegi skv. nýrri könnun. Sigurður Ingi Jóhannsson brást við með að segja að tími væri kominn á gjörbreytta gjaldtöku fyrir afnot af auðlindinni. Það verður fróðlegt að fylgjast með formönnum þessara tveggja ríkisstjórnarflokka þegar þing kemur saman í haust og hvort þau leggi fram einhverjar tillögur sem gætu rímað við orð þeirra og áhyggjur af stöðu mála. En vandamálið er auðvitað að það munu þau ekki gera því Sjálfstæðisflokkurinn ræður för þegar kemur að stefnu í sjávarútvegsmálum ríkisstjórnarinnar. Ekki í þágu þjóðarinnar Frumvarp Katrínar Jakobsdóttur um auðlindaákvæði í stjórnarskrá sagði allt sem segja þurfti í þessu samhengi. Þar var vissulega talað um þjóðareign en það orð fékk enga merkingu. Til að gefa orðinu þjóðareign raunverulega merkingu þarf skýrt orðalag um að nýting á sameiginlegri auðlind sé gerð með tímabundnum samningum og að fyrir hana skuli greitt eðlilegt gjald. Þannig myndu upphafsorð laga um stjórn fiskveiða loksins öðlast þá merkingu og niðurstöðu sem til var ætlast. Tímabinding réttinda er reyndar gegnumgangandi í lögum um auðlindir þegar stjórnvöld úthluta nýtingarrétti á náttúruauðlindum í þjóðareign. Dæmin er að finna í orkulögum, í lögum um fiskeldi, í lögum um rannsóknir og nýtingu auðlinda í jörðu. Og í frumvarpi ríkisstjórnarinnar sjálfrar um Hálendisþjóðgarð var líka talað um tímabundna samninga. Hvers vegna gildir sérregla um sjávarauðlindina? Þetta er heildarmyndin sem við blasir. Þjóðin hefur kallað eftir heilbrigðum leikreglum um sjávarauðlindina. En okkur hefur hvorki auðnast að ná um hana réttlæti né sátt. Samkvæmt skoðanakönnun Gallup vilja um 77% þjóðarinnar að útgerðir landsins greiði markaðsgjald fyrir afnot af fiskveiðiauðlindinni. Arðgreiðslur út úr sjávarútvegi frá 2016 til 2020 námu meira en 70 milljörðum króna. Útgerðir greiddu á sama tíma tæpa 35 milljarða í veiðigjöld. Veiðigjöldin voru sem sagt bara helmingur þess sem eigendur sjávarútvegsfyrirtækjanna greiddu sjálfum sér í arð. Markaðsgjald færir þjóðinni sanngjarnan hlut Viðreisn hefur talað fyrir réttlæti um þessa sameiginlegu auðlind, að greitt verði markaðsgjald fyrir aðgang að fiskimiðunum. Þeir sem núna veiða gætu gert það áfram en myndu hins vegar borga eðlilegt gjald fyrir. Við viljum að ákveðinn hluti kvótans fari á markað á hverju ári. Þannig fæst markaðstengt gjald fyrir aðgang að fiskimiðunum sem mun skila íslensku þjóðarbúi umtalsvert hærri tekjum en nú er. Við viljum að þeir milljarðar sem fengjust með þessari leið færu í innviðasjóð sem kæmi byggðunum sem veiða fiskinn til góða. Við viljum sanngjarnt verð fyrir afnot af auðlindinni sem öll þjóðin á saman. Og að auðlindagjaldið nýtist til að efla uppbyggingu á innviðum landsins, styrkja tekjustofna sveitarfélaga og gera sjávarbyggðirnar enn öflugri. Höfundur er þingmaður Viðreisnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir Viðreisn Alþingi Sjávarútvegur Síldarvinnslan Mest lesið Mengum meira Heiðar Guðjónsson Skoðun Halldór 05.07.2024 Halldór Hvað verður um Kára? Helga Sigrún Harðardóttir Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Sigmundi Davíð svarað Björn Bjarnason Skoðun Af hverju leka gluggar fyrr en áður? Böðvar Bjarnason Skoðun Líf og dauði leikur á hnífsegg Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Að óttast blokkir Ásta Logadóttir Skoðun Þegar fórnarlamb verður böðull Sigurður Skúlason Skoðun Skoðun Skoðun Sigmundi Davíð svarað Björn Bjarnason skrifar Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir skrifar Skoðun Líf og dauði leikur á hnífsegg Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Mengum meira Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Hvað verður um Kára? Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Að eiga tertuna og borða hana líka – svar til formanns Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Hik er sama og tap Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Af hverju leka gluggar fyrr en áður? Böðvar Bjarnason skrifar Skoðun Hluta þjóðarinnar hent út í kuldann – hinn baðar sig í sólinni Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Að óttast blokkir Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Engin gúrka hjá Blaðamannafélaginu Sigríður Dögg Auðunsdóttir,Freyja Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Stórnotendur eru kjölfestan í íslenska raforkukerfinu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Ert þú í góðu netsambandi? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kaupin á eyrinni Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir skrifar Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hljóð úr horni Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun ESB fyrir almenning Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Strámaðurinn mikli Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Árið er 2024 Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Samkeppni í nýju ljósi Páll Hermannsson skrifar Skoðun Það er verið að grafa dýpri fátæktargjá Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun „Hæ ástin, þarf að millifæra, getur þú samþykkt beiðnina?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Algeng þvæla um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Stundum hefur Gunnar Smári rétt fyrir sér Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Sjá meira
Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameign íslensku þjóðarinnar. Í lögum um stjórn fiskveiða er þetta orðað með eins skýrum hætti og hægt er. Þar segir að úthlutun veiðiheimilda myndi hvorki eignarrétt né óafturkallanlegt forræði yfir veiðiheimildum. Löggjafinn gæti ekki verið skýrari: heimild til að veiða jafngildi ekki eign yfir heimildunum. Veruleikinn er hins vegar annar. Kvóti gengur kaupum og sölum milli útgerða eins og hver önnur eign. Afnotin af veiðiheimildunum eru ótímabundin. Við höfum, bara í sumar, séð aukna samþjöppun á þessari sameign þjóðarinnar og þróunin er að örfáar fjölskyldur munu fara með hana sem sína eigin. Sameign þjóðarinnar verður að sameign innan nokkurra fjölskyldna. Stærsta réttlætismál íslensks samfélags Hagsmunirnir eru gríðarlegir sem birtast t.d. í harkalegum viðbrögðum við heilbrigðri umræðu um þessa stöðu. Sjálfstæðisflokkurinn sem í orði er flokkur markaðarins berst gegn öllum breytingum í þá átt að réttur til veiða verði til afnota en ekki til eignar. Flokkurinn berst gegn því að veiðiréttindi verði tímabundin en ekki eilíf. Og hann berst gegn því að greitt verði markaðsverð fyrir veiðiréttindin en ekki málamyndagjald. Umræða og gagnrýni er afgreidd sem öfund og svarað með útúrsnúningum um að það eigi ekki að tala atvinnugreinina niður. Það vakti mikla athygli þegar Seðlabankastjóri sagðist telja að Íslandi væri að miklu leyti stjórnað af hagsmunahópum og bætti við að það væri „meiri háttar mál að lenda uppi á kant við þá“. Í þeirri umræðu sem hófst við kaup Síldarvinnslunnar á Vísi fyrir 31 milljarð koma þessi orð Seðlabankastjóra aftur upp í hugann. Við kaupin lýsti Katrín Jakobsdóttir yfir áhyggjum af samþjöppun í sjávarútvegi og biðlaði til þess að fyrirtæki í sjávarútvegi sýndu samfélagslega ábyrgð. Hún deilir þessum áhyggjum með um þremur fjórðu hlutum þjóðarinnar sem hafa áhyggjur af samþjöppun í íslenskum sjávarútvegi skv. nýrri könnun. Sigurður Ingi Jóhannsson brást við með að segja að tími væri kominn á gjörbreytta gjaldtöku fyrir afnot af auðlindinni. Það verður fróðlegt að fylgjast með formönnum þessara tveggja ríkisstjórnarflokka þegar þing kemur saman í haust og hvort þau leggi fram einhverjar tillögur sem gætu rímað við orð þeirra og áhyggjur af stöðu mála. En vandamálið er auðvitað að það munu þau ekki gera því Sjálfstæðisflokkurinn ræður för þegar kemur að stefnu í sjávarútvegsmálum ríkisstjórnarinnar. Ekki í þágu þjóðarinnar Frumvarp Katrínar Jakobsdóttur um auðlindaákvæði í stjórnarskrá sagði allt sem segja þurfti í þessu samhengi. Þar var vissulega talað um þjóðareign en það orð fékk enga merkingu. Til að gefa orðinu þjóðareign raunverulega merkingu þarf skýrt orðalag um að nýting á sameiginlegri auðlind sé gerð með tímabundnum samningum og að fyrir hana skuli greitt eðlilegt gjald. Þannig myndu upphafsorð laga um stjórn fiskveiða loksins öðlast þá merkingu og niðurstöðu sem til var ætlast. Tímabinding réttinda er reyndar gegnumgangandi í lögum um auðlindir þegar stjórnvöld úthluta nýtingarrétti á náttúruauðlindum í þjóðareign. Dæmin er að finna í orkulögum, í lögum um fiskeldi, í lögum um rannsóknir og nýtingu auðlinda í jörðu. Og í frumvarpi ríkisstjórnarinnar sjálfrar um Hálendisþjóðgarð var líka talað um tímabundna samninga. Hvers vegna gildir sérregla um sjávarauðlindina? Þetta er heildarmyndin sem við blasir. Þjóðin hefur kallað eftir heilbrigðum leikreglum um sjávarauðlindina. En okkur hefur hvorki auðnast að ná um hana réttlæti né sátt. Samkvæmt skoðanakönnun Gallup vilja um 77% þjóðarinnar að útgerðir landsins greiði markaðsgjald fyrir afnot af fiskveiðiauðlindinni. Arðgreiðslur út úr sjávarútvegi frá 2016 til 2020 námu meira en 70 milljörðum króna. Útgerðir greiddu á sama tíma tæpa 35 milljarða í veiðigjöld. Veiðigjöldin voru sem sagt bara helmingur þess sem eigendur sjávarútvegsfyrirtækjanna greiddu sjálfum sér í arð. Markaðsgjald færir þjóðinni sanngjarnan hlut Viðreisn hefur talað fyrir réttlæti um þessa sameiginlegu auðlind, að greitt verði markaðsgjald fyrir aðgang að fiskimiðunum. Þeir sem núna veiða gætu gert það áfram en myndu hins vegar borga eðlilegt gjald fyrir. Við viljum að ákveðinn hluti kvótans fari á markað á hverju ári. Þannig fæst markaðstengt gjald fyrir aðgang að fiskimiðunum sem mun skila íslensku þjóðarbúi umtalsvert hærri tekjum en nú er. Við viljum að þeir milljarðar sem fengjust með þessari leið færu í innviðasjóð sem kæmi byggðunum sem veiða fiskinn til góða. Við viljum sanngjarnt verð fyrir afnot af auðlindinni sem öll þjóðin á saman. Og að auðlindagjaldið nýtist til að efla uppbyggingu á innviðum landsins, styrkja tekjustofna sveitarfélaga og gera sjávarbyggðirnar enn öflugri. Höfundur er þingmaður Viðreisnar.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir skrifar
Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun