„Það versta var að verða opinber starfsmaður“ Friðrik Jónsson skrifar 15. febrúar 2023 11:01 Í síðustu viku kom út skýrsla unnin af Intellecon undir yfirskriftinni Er ekki bara best að vinna hjá ríkinu? Þar er fjallað um fjölgun opinberra starfsmanna og laun eftir mörkuðum. Helsti boðskapur skýrslunnar er að fjölgun opinberra starfsmanna hafi verið óhófleg síðustu ár og að laun þeirra séu marktækt hærri en hjá starfsmönnum á almennum markaði. Hvort tveggja er þvæla. Raunar virðist hafa verið valin villandi og í sumum tilfellum beinlínis röng framsetning á tölfræði. Líklega er þessu skellt fram til að framkalla forpöntuð hughrif frá félaginu sem keypti skýrsluna, Félagi íslenskra atvinnurekenda. Fjölgun opinberra starfsmanna hefur ekki verið óhófleg Úr skýrslu Intellecon: „Á árabilinu 2015 til 2021 hefur fjöldi opinberra starfsmanna aukist um ríflega 21,4%. Á sama tíma fjölgaði starfsfólki á almenna markaðnum um 4.200 sem er um 3% aukning.“ Af þessum tölum hefur sú ályktun verið dregin í fjölmiðlum að fjölgun opinberra starfsmanna sé stjórnlaus. Ekki er gerð nokkur tilraun til að setja þróunina í samhengi við aðra þætti sem hér hafa áhrif. Almenn fólksfjölgun kallar á fleira starfsfólk í opinberum greinum og heimsfaraldur lamaði stóran hluta einkageirans á árunum 2020 og 2021. Sé eingöngu litið til fjölda launafólks 2010-2022 jókst fjöldi þeirra sem starfa á opinberum markaði um 23% á árunum 2010-2022 en um 34% á almennum markaði. Aukning í fjölda launafólks á opinberum markaði var nær engin á tímabilinu 2010-2017 en á sama tíma jókst fjöldi launafólks á almennum markaði um rúmlega 30%. Frá 2017-2021 jókst fjöldinn vissulega mun hraðar á opinbera markaðnum en á hinum almenna en áhrif heimsfaraldurs skekkja myndina verulega. Þessi skekkja leiðréttist að mestu á árinu 2022 þegar kröftugur viðsnúningur varð í hlutfallslegri fjölgun milli almenns og opinbers markaðar. Einhverra hluta vegna er ekki er fjallað um þetta í skýrslu Intellecon. Staðgreiðsluskrár ríkisskattsstjóra sýna þetta einnig glöggt en fjöldi starfandi á aldrinum 25-64 ára jókst tvöfalt hraðar á almennum markaði en opinberum markaði árin 2010-2022. Á árinu 2022 voru um 31% starfandi á aldrinum 26-54 ára hjá hinu opinbera en hlutfallið hefur lækkað stöðugt á síðasta áratug. Eini undirflokkur opinbera markaðarins sem hefur stækkað hraðar en fyrirtæki á almenna markaðnum á tímabilinu eru í flokknum opinber fyrirtæki. Tölum um samkeppnishæfni Úr skýrslu Intellecon: „Sögulega séð hafa laun hjá hinu opinbera jafnan verið lægri en á hinum almenna markaði. Á síðustu árum hefur þessi munur nánast horfið... laun hjá hinu opinbera eru orðin samkeppnisfær við almenna markaðinn“. Þetta er vægast sagt áhugaverð fullyrðing og í raun fráleit framsetning. Sérstaklega fyrir þær sakir að ekki eru færð nein sannfærandi rök fyrir þessu í skýrslunni. Borin eru saman meðaltöl í launakostnaði og heildarlaunum fullvinnandi fyrir hópa sem tæpast eru samanburðarhæfir. Ekki er fjallað um það að rúmlega 50% starfandi hjá ríki eru með háskólamenntun að baki og um 40% starfandi hjá sveitarfélögum samanborið við um 13% á almenna markaðnum skv. vinnumarkaðsrannsókn Hagstofunnar. Um sérfræðinga er það helst sagt að þau sem vinna í heilbrigðis- og félagsþjónustu hafi töluvert hærri greidd heildarlaun en aðrir sérfræðingar hjá hinu opinbera. Ekki er fjallað um tímakaup sérfræðinga á opinbera markaðnum í samanburði við sérfræðinga á almennum markaði og verulegt vanmat á störfum þeirra. Um þetta og kynbundin launamun í boði ríkis og sveitarfélaga hef ég áður fjallað um í grein minni „Opinbert óréttlæti“. Þar fjalla ég um þá sorglegu staðreynd að þessir sérfræðingar, sem eru í yfirgnæfandi meirihluta konur, niðurgreiða í raun vinnuafl sitt í þágu fyrirtækja á almennum markaði. Á verðmætasköpun sér aðeins stað á einkamarkaði? „Eins og ykkur er flestum kunnugt þá skipti ég um starfsvettvang fyrir um 18 mánuðum síðan og flest þekkið þið minn bakgrunn og því ætti ekki að koma ykkur á óvart að það versta við þessi nýju umskipti í mínu lífi var að verða opinber starfsmaður”. Þetta sagði Guðrún Hafsteinsdóttir, alþingismaður Suðurkjördæmis, í byrjun erindis síns í útgáfuhófi umræddrar skýrslu. Erindi Guðrúnar bar heitið Verða verðmæti til í skúffum embættismanna? Boðskapur erindisins laut að mestu að yfirburðum almenna markaðarins í verðmætasköpun og þær hættur sem útþensla hins opinbera skapaði fyrir samfélagið. Ekki er ljóst hvort háttvirtur þingmaður hafi þá staðföstu trú að hag kjósenda hennar og fyrirtækja verði best borgið með skólakerfi, heilbrigðiskerfi og orkuinnviðum á einkamarkaði, svo dæmi séu tekin. Það er vissulega rétt sem þingmaðurinn segir að stærð opinbera markaðarins séu skorður settar af verðmætasköpun einkamarkaðar til lengri tíma en það er gamaldags og klisjukennd framsetning að verðmætasköpun eigi sér einungis stað á einkamarkaði. Staðreyndin er nefnilega að hið opinbera er virkur þátttakandi í verðmætasköpun hagkerfisins. Opinberi markaðurinn framleiðir aðföng fyrir verðmætasköpun fyrirtækja á almennum markaði og starfsfólk opinbera markaðarins er verðmætur hlekkur í verðmætasköpuninni. Þetta á sérstaklega við á þeim mörkuðum þar sem markaðsbrestur ríkir og þar sem opinberir aðilar eru líklegri en almennur markaður til að ná fram kostnaðarlágmörkun. Tölum út frá staðreyndum Gagnrýni á opinbera markaðinn og aðhald frá skattgreiðendum er bæði sjálfsagt og skiljanlegt. BHM fagnar upplýstri umræðu um opinbera markaðinn. Sameiginlegt markmið okkar allra á að vera að hámarka velferð fólks og fyrirtækja með kröftugri verðmætasköpun á báðum mörkuðum. Sú moðsuða sem sett var fram af Félagi atvinnurekenda í síðustu viku var þó hvorki upplýst né til nokkurs gagns. Slík hagsmunasamtök eiga að hafa metnað til að gera betur. Höfundur er formaður BHM. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Friðrik Jónsson Vinnumarkaður Kjaramál Rekstur hins opinbera Kjaraviðræður 2022-23 Mest lesið Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson Skoðun Viðreisn er Samfylkingin Júlíus Viggó Ólafsson Skoðun Ráðherrann Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Hugsjónir ójafnaðarmanns - svar við bréfi Kára Snorri Másson Skoðun Er skynsemi Sigmundar Davíðs o.fl. skynsamleg? Ole Anton Bieltvedt Skoðun Sjálfskaparvíti Samfylkingar og Viðreisnar Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Samfylkingin hafnar einkavæðingu í skólakerfinu Arnór Heiðar Benónýsson,Anna María Jónsdóttir Skoðun Þarf Ábyrg framtíð 14,1% til að komast í kappræður Heimildarinnar? Jóhannes Loftsson Skoðun Er heilbrigði besta lausnin? Lukka Pálsdóttir Skoðun Baráttan um Ísland og sjálfstæði þjóðar Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Skoðun Skoðun Rödd mannréttinda, jöfnuðar og jafnréttis þarf að hljóma á Alþingi Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Gera þarf skurk í búsetumálum eldri borgara Ólafur Ísleifsson skrifar Skoðun „Ég hefði nú ekkert á móti því að taka aðeins í tæjuna“ Eva Pandora Baldursdóttir skrifar Skoðun Vilt þú breytingu á stjórn landsins? Hannes S. Jónsson skrifar Skoðun Hugsjónir ójafnaðarmanns - svar við bréfi Kára Snorri Másson skrifar Skoðun Af hverju er nauðsyn að fá Sósíalista inn á þing og í næstu ríkisstjórn? Ólafur H. Ólafsson skrifar Skoðun Búsetufrelsi og lögheimilisskráning Heiðbrá Ólafsdóttir skrifar Skoðun Rangfærslur og aðrar villur í umræðunni um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Geðveikir frasar – en það þarf að vera plan! Ragna Sigurðardóttir,Sigurþóra Bergsdóttir skrifar Skoðun Þarf Ábyrg framtíð 14,1% til að komast í kappræður Heimildarinnar? Jóhannes Loftsson skrifar Skoðun Þess vegna er ég á lista VG í Suðurkjördæmi Þorsteinn Ólafsson skrifar Skoðun Svínsleg mismunun gagnvart eldra fólki Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Hverjir myrða konur? Auður Önnu Magnúsdóttir skrifar Skoðun „Það sé ykkur til fæðu“ - hugleiðing um jólamat Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Ferðafrelsið er dýrmætt Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Viðreisn er Samfylkingin Júlíus Viggó Ólafsson skrifar Skoðun Mannúðleg innflytjendastefna Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Hvað er vandamálið á húsnæðismarkaðinum og hvernig leysum við það Ómar Ingþórsson skrifar Skoðun Er heilbrigði besta lausnin? Lukka Pálsdóttir skrifar Skoðun Samfylkingin hafnar einkavæðingu í skólakerfinu Arnór Heiðar Benónýsson,Anna María Jónsdóttir skrifar Skoðun Sjálfskaparvíti Samfylkingar og Viðreisnar Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Evrópudagur sjúkraliða Sandra B. Franks skrifar Skoðun Baráttan um Ísland og sjálfstæði þjóðar Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Alvöru aðgerðir í húsnæðismálum – x við V Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Er skynsemi Sigmundar Davíðs o.fl. skynsamleg? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Ráðherrann Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir skrifar Skoðun Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Af hverju kýs ég Samfylkinguna? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Uppeldi, færni til framtíðar - fór í skúffu stjórnvalda! Una María Óskarsdóttir skrifar Sjá meira
Í síðustu viku kom út skýrsla unnin af Intellecon undir yfirskriftinni Er ekki bara best að vinna hjá ríkinu? Þar er fjallað um fjölgun opinberra starfsmanna og laun eftir mörkuðum. Helsti boðskapur skýrslunnar er að fjölgun opinberra starfsmanna hafi verið óhófleg síðustu ár og að laun þeirra séu marktækt hærri en hjá starfsmönnum á almennum markaði. Hvort tveggja er þvæla. Raunar virðist hafa verið valin villandi og í sumum tilfellum beinlínis röng framsetning á tölfræði. Líklega er þessu skellt fram til að framkalla forpöntuð hughrif frá félaginu sem keypti skýrsluna, Félagi íslenskra atvinnurekenda. Fjölgun opinberra starfsmanna hefur ekki verið óhófleg Úr skýrslu Intellecon: „Á árabilinu 2015 til 2021 hefur fjöldi opinberra starfsmanna aukist um ríflega 21,4%. Á sama tíma fjölgaði starfsfólki á almenna markaðnum um 4.200 sem er um 3% aukning.“ Af þessum tölum hefur sú ályktun verið dregin í fjölmiðlum að fjölgun opinberra starfsmanna sé stjórnlaus. Ekki er gerð nokkur tilraun til að setja þróunina í samhengi við aðra þætti sem hér hafa áhrif. Almenn fólksfjölgun kallar á fleira starfsfólk í opinberum greinum og heimsfaraldur lamaði stóran hluta einkageirans á árunum 2020 og 2021. Sé eingöngu litið til fjölda launafólks 2010-2022 jókst fjöldi þeirra sem starfa á opinberum markaði um 23% á árunum 2010-2022 en um 34% á almennum markaði. Aukning í fjölda launafólks á opinberum markaði var nær engin á tímabilinu 2010-2017 en á sama tíma jókst fjöldi launafólks á almennum markaði um rúmlega 30%. Frá 2017-2021 jókst fjöldinn vissulega mun hraðar á opinbera markaðnum en á hinum almenna en áhrif heimsfaraldurs skekkja myndina verulega. Þessi skekkja leiðréttist að mestu á árinu 2022 þegar kröftugur viðsnúningur varð í hlutfallslegri fjölgun milli almenns og opinbers markaðar. Einhverra hluta vegna er ekki er fjallað um þetta í skýrslu Intellecon. Staðgreiðsluskrár ríkisskattsstjóra sýna þetta einnig glöggt en fjöldi starfandi á aldrinum 25-64 ára jókst tvöfalt hraðar á almennum markaði en opinberum markaði árin 2010-2022. Á árinu 2022 voru um 31% starfandi á aldrinum 26-54 ára hjá hinu opinbera en hlutfallið hefur lækkað stöðugt á síðasta áratug. Eini undirflokkur opinbera markaðarins sem hefur stækkað hraðar en fyrirtæki á almenna markaðnum á tímabilinu eru í flokknum opinber fyrirtæki. Tölum um samkeppnishæfni Úr skýrslu Intellecon: „Sögulega séð hafa laun hjá hinu opinbera jafnan verið lægri en á hinum almenna markaði. Á síðustu árum hefur þessi munur nánast horfið... laun hjá hinu opinbera eru orðin samkeppnisfær við almenna markaðinn“. Þetta er vægast sagt áhugaverð fullyrðing og í raun fráleit framsetning. Sérstaklega fyrir þær sakir að ekki eru færð nein sannfærandi rök fyrir þessu í skýrslunni. Borin eru saman meðaltöl í launakostnaði og heildarlaunum fullvinnandi fyrir hópa sem tæpast eru samanburðarhæfir. Ekki er fjallað um það að rúmlega 50% starfandi hjá ríki eru með háskólamenntun að baki og um 40% starfandi hjá sveitarfélögum samanborið við um 13% á almenna markaðnum skv. vinnumarkaðsrannsókn Hagstofunnar. Um sérfræðinga er það helst sagt að þau sem vinna í heilbrigðis- og félagsþjónustu hafi töluvert hærri greidd heildarlaun en aðrir sérfræðingar hjá hinu opinbera. Ekki er fjallað um tímakaup sérfræðinga á opinbera markaðnum í samanburði við sérfræðinga á almennum markaði og verulegt vanmat á störfum þeirra. Um þetta og kynbundin launamun í boði ríkis og sveitarfélaga hef ég áður fjallað um í grein minni „Opinbert óréttlæti“. Þar fjalla ég um þá sorglegu staðreynd að þessir sérfræðingar, sem eru í yfirgnæfandi meirihluta konur, niðurgreiða í raun vinnuafl sitt í þágu fyrirtækja á almennum markaði. Á verðmætasköpun sér aðeins stað á einkamarkaði? „Eins og ykkur er flestum kunnugt þá skipti ég um starfsvettvang fyrir um 18 mánuðum síðan og flest þekkið þið minn bakgrunn og því ætti ekki að koma ykkur á óvart að það versta við þessi nýju umskipti í mínu lífi var að verða opinber starfsmaður”. Þetta sagði Guðrún Hafsteinsdóttir, alþingismaður Suðurkjördæmis, í byrjun erindis síns í útgáfuhófi umræddrar skýrslu. Erindi Guðrúnar bar heitið Verða verðmæti til í skúffum embættismanna? Boðskapur erindisins laut að mestu að yfirburðum almenna markaðarins í verðmætasköpun og þær hættur sem útþensla hins opinbera skapaði fyrir samfélagið. Ekki er ljóst hvort háttvirtur þingmaður hafi þá staðföstu trú að hag kjósenda hennar og fyrirtækja verði best borgið með skólakerfi, heilbrigðiskerfi og orkuinnviðum á einkamarkaði, svo dæmi séu tekin. Það er vissulega rétt sem þingmaðurinn segir að stærð opinbera markaðarins séu skorður settar af verðmætasköpun einkamarkaðar til lengri tíma en það er gamaldags og klisjukennd framsetning að verðmætasköpun eigi sér einungis stað á einkamarkaði. Staðreyndin er nefnilega að hið opinbera er virkur þátttakandi í verðmætasköpun hagkerfisins. Opinberi markaðurinn framleiðir aðföng fyrir verðmætasköpun fyrirtækja á almennum markaði og starfsfólk opinbera markaðarins er verðmætur hlekkur í verðmætasköpuninni. Þetta á sérstaklega við á þeim mörkuðum þar sem markaðsbrestur ríkir og þar sem opinberir aðilar eru líklegri en almennur markaður til að ná fram kostnaðarlágmörkun. Tölum út frá staðreyndum Gagnrýni á opinbera markaðinn og aðhald frá skattgreiðendum er bæði sjálfsagt og skiljanlegt. BHM fagnar upplýstri umræðu um opinbera markaðinn. Sameiginlegt markmið okkar allra á að vera að hámarka velferð fólks og fyrirtækja með kröftugri verðmætasköpun á báðum mörkuðum. Sú moðsuða sem sett var fram af Félagi atvinnurekenda í síðustu viku var þó hvorki upplýst né til nokkurs gagns. Slík hagsmunasamtök eiga að hafa metnað til að gera betur. Höfundur er formaður BHM.
Samfylkingin hafnar einkavæðingu í skólakerfinu Arnór Heiðar Benónýsson,Anna María Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Rödd mannréttinda, jöfnuðar og jafnréttis þarf að hljóma á Alþingi Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Af hverju er nauðsyn að fá Sósíalista inn á þing og í næstu ríkisstjórn? Ólafur H. Ólafsson skrifar
Skoðun Geðveikir frasar – en það þarf að vera plan! Ragna Sigurðardóttir,Sigurþóra Bergsdóttir skrifar
Skoðun Þarf Ábyrg framtíð 14,1% til að komast í kappræður Heimildarinnar? Jóhannes Loftsson skrifar
Skoðun Samfylkingin hafnar einkavæðingu í skólakerfinu Arnór Heiðar Benónýsson,Anna María Jónsdóttir skrifar
Skoðun Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir skrifar
Skoðun Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir skrifar
Samfylkingin hafnar einkavæðingu í skólakerfinu Arnór Heiðar Benónýsson,Anna María Jónsdóttir Skoðun