Til hvers eru skjalasöfn? Sigurlaug Dagsdóttir og Dagrún Ósk Jónsdóttir skrifa 27. apríl 2023 12:30 Það virðist sem ekkert lát sé á aðsókninni að skjalasöfnum þessa dagana. Svo virðist sem hverju sveitarfélaginu á fætur öðru finnist þau vera stofnanir sem megi leggja niður án þess að taka faglega umræðu um tilgang þeirra eða gagnsemi. Það er auðvelt að benda á að það sé ekki lögbundin skylda sveitarfélaga að halda úti slíkum rekstri og auðvitað er hætta á að þetta verði niðurstaðan þegar þau leita á náðir fyrirtækja sem sérhæfa sig á sviði hagnaðardrifinna markmiða og nota þau við að ráða í mikilvægi þessarra stofnanna. Það kemur okkur fræðifólki sem vinnur með heimildir, sögu og menningararf hins vegar spánskt fyrir sjónir. Það er ekki hægt að meta verðmæti menningarlegra heimilda og starfsemi eingöngu út frá krónum og aurum, slík vinnubrögð sýna grundvallar misskilning á eðli og hlutverki slíkra stofnanna. Reykjavíkurborg setti mjög vont fordæmi með ákvörðun sinni um að loka Borgarskjalasafni og nú hefur Kópavogsbær stokkið á vagninn, en þar á til viðbótar að draga saman í rekstri menningarhúsanna. Við leyfum okkur að spyrja, hvað er næst? Á að meta mikilvægi allra sögulegra heimilda út frá fjármunum? Er það menningarlandslagið sem við viljum búa í og búa til framtíðar? Þeir þjóðfræðingar sem leitað hafa á náðir héraðsskjalasafna vita hve nauðsynlegar slíkar stofnanir eru og hvers vegna það er mikilvægt að halda þeim heimildum sem þar eru til haga nálægt sínu upprunasamfélagi. Þegar skjalasöfn eru heimsótt mætir þér starfsfólk sem hefur sértæka þekkingu á því sem þar er að finna, yfirsýn yfir safnkostinn og getur vísað á hvar er best að byrja að leita að viðfangsefninu. Það er nefnilega ekki alltaf ljóst frá upphafi og því hefur margt fræðifólk stutt sig við þann ómetanlega þekkingarbrunn sem starfsfólk héraðskjalasafnanna er. En hlutverk þessa góða starfsfólks eru fleiri, þau eru til staðar til að gæta að réttri meðferð skjala, að varðveita þau fyrir framtíðina, gera þau aðgengileg og gæta að því að staðinn sé vörður um þær viðkvæmu upplýsingar sem þar er stundum að finna. Þjóðskjalasafn Íslands er höfuðsafn á sviði skjalavörslu á Íslandi. Þar eru frábærir sérfræðingar í hverri stöðu. Þau hafa hins vegar alveg nóg á sinni könnu, þó ekki bætist við það verkefni að taka við safnkosti hvers héraðskjalasafnsins á fætur öðru, varðveita þau og gera aðgengileg og sinna svo öllum þeim sem í þau vilja leita. Þjóðfræðingar leita sér gjarnan heimilda á skjalasöfnum, vegna rannsókna á einhverju ákveðnu fyrirbæri í menningarsögu okkar, við sýningargerð og annarskonar miðlun. Þjóðfræðingar sem setið hafa með einkaskjöl löngu liðinna einstaklinga í höndunum til að glöggva sig á fortíðinni, vita hversu áhugarvert og lærdómsríkt það er að fá að skyggnast inn í fortíðina í gegnum slíkan glugga. Að tengjast manneskju í gegnum bréfasamskipti, dagbækur eða aðrar persónulegar heimildir er ómetanlegt. Það er einnig ómetanlegt að geta leitað í stærri gagnaflokka þar sem lýðfræðilegar upplýsingar gefa okkur víðari mynd af samfélaginu. Það er ljóst að þau skjöl sem varðveitt eru á skjalasöfnum og aðgengi að þeim og sérfræðingum sem þekkja þau skipta öllu máli fyrir fræðifólk, en einnig fyrir margvíslegar stofnanir, félagasamtök og almenning allan. Þau geyma mikilvægar upplýsingar um fortíðina, sem hægt er að skoða í ýmsu ljósi. Þar finnum við upplýsingar um allt frá hinseginleikanum, fötlun og femínisma, yfir í heimildir um hvernig fólk las í umhverfi sitt, lækningaraðferðir og hversdagslíf. Þar má líka oft finna ólík sjónarhorn en í öðrum heimildum og gögnum. Hlutverk og starfsemi héraðsskjalasafna er einn af hornsteinum rannsókna og miðlunar á sviði menningarsögu og í þær heimildir hafa ófáir þjóðfræðingar leitað fanga. Héraðsskjalasöfn eru staður þar sem hægt er, með aðstoð sérfróðs starfsfólks, að nálgast heimildir sem snerta á sögu sveitarfélaga og hversdagslífi fólks í aldanna rás. Það er ómetanlegt. Það er sorglegt að það eigi að færa þær heimildir er snerta daglegt líf Reykvíkinga og Kópavogsbúa annað en í hendur þess fagfólks og sérfræðinga sem gjörþekkja þessar heimildir og hafa starfað á Borgarskjalasafni og Héraðsskjalasafni Kópavogs. Það lýsir mikilli vanþekkingu á því mikilvæga hlutverki sem að héraðskjalasöfn gegna. Við lýsum yfir miklum áhyggjum af þessum ákvörðunum, hvernig staðið er að þeim og þeim afleiðingum sem þetta mun hafa í för með sér. Höfundar eru þjóðfræðingar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Söfn Lokun Borgarskjalasafns Kópavogur Reykjavík Mest lesið Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Almageddon? Eyþór Kristleifsson Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Eru sumir heppnari en aðrir? Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar Skoðun Sjálfstætt fólk Kristín Linda Jónsdóttir skrifar Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Arfur stjórnmálanna 2024 Elvar Eyvindsson skrifar Skoðun Kjósum rétt(indi) fyrir fatlað fólk! Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Frelsi er allra, ekki fárra útvaldra Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Menntun og tækifæri: Hvað veljum við fyrir Ísland? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Eyðimerkurganga kosningabaráttunnar? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Kjóstu meiri árangur Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða hlekkur ert þú í keðjunni? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Laxeldið verður ekki stöðvað Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Þroskamerki þjóðar Tómas Torfason skrifar Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson skrifar Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson skrifar Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson skrifar Sjá meira
Það virðist sem ekkert lát sé á aðsókninni að skjalasöfnum þessa dagana. Svo virðist sem hverju sveitarfélaginu á fætur öðru finnist þau vera stofnanir sem megi leggja niður án þess að taka faglega umræðu um tilgang þeirra eða gagnsemi. Það er auðvelt að benda á að það sé ekki lögbundin skylda sveitarfélaga að halda úti slíkum rekstri og auðvitað er hætta á að þetta verði niðurstaðan þegar þau leita á náðir fyrirtækja sem sérhæfa sig á sviði hagnaðardrifinna markmiða og nota þau við að ráða í mikilvægi þessarra stofnanna. Það kemur okkur fræðifólki sem vinnur með heimildir, sögu og menningararf hins vegar spánskt fyrir sjónir. Það er ekki hægt að meta verðmæti menningarlegra heimilda og starfsemi eingöngu út frá krónum og aurum, slík vinnubrögð sýna grundvallar misskilning á eðli og hlutverki slíkra stofnanna. Reykjavíkurborg setti mjög vont fordæmi með ákvörðun sinni um að loka Borgarskjalasafni og nú hefur Kópavogsbær stokkið á vagninn, en þar á til viðbótar að draga saman í rekstri menningarhúsanna. Við leyfum okkur að spyrja, hvað er næst? Á að meta mikilvægi allra sögulegra heimilda út frá fjármunum? Er það menningarlandslagið sem við viljum búa í og búa til framtíðar? Þeir þjóðfræðingar sem leitað hafa á náðir héraðsskjalasafna vita hve nauðsynlegar slíkar stofnanir eru og hvers vegna það er mikilvægt að halda þeim heimildum sem þar eru til haga nálægt sínu upprunasamfélagi. Þegar skjalasöfn eru heimsótt mætir þér starfsfólk sem hefur sértæka þekkingu á því sem þar er að finna, yfirsýn yfir safnkostinn og getur vísað á hvar er best að byrja að leita að viðfangsefninu. Það er nefnilega ekki alltaf ljóst frá upphafi og því hefur margt fræðifólk stutt sig við þann ómetanlega þekkingarbrunn sem starfsfólk héraðskjalasafnanna er. En hlutverk þessa góða starfsfólks eru fleiri, þau eru til staðar til að gæta að réttri meðferð skjala, að varðveita þau fyrir framtíðina, gera þau aðgengileg og gæta að því að staðinn sé vörður um þær viðkvæmu upplýsingar sem þar er stundum að finna. Þjóðskjalasafn Íslands er höfuðsafn á sviði skjalavörslu á Íslandi. Þar eru frábærir sérfræðingar í hverri stöðu. Þau hafa hins vegar alveg nóg á sinni könnu, þó ekki bætist við það verkefni að taka við safnkosti hvers héraðskjalasafnsins á fætur öðru, varðveita þau og gera aðgengileg og sinna svo öllum þeim sem í þau vilja leita. Þjóðfræðingar leita sér gjarnan heimilda á skjalasöfnum, vegna rannsókna á einhverju ákveðnu fyrirbæri í menningarsögu okkar, við sýningargerð og annarskonar miðlun. Þjóðfræðingar sem setið hafa með einkaskjöl löngu liðinna einstaklinga í höndunum til að glöggva sig á fortíðinni, vita hversu áhugarvert og lærdómsríkt það er að fá að skyggnast inn í fortíðina í gegnum slíkan glugga. Að tengjast manneskju í gegnum bréfasamskipti, dagbækur eða aðrar persónulegar heimildir er ómetanlegt. Það er einnig ómetanlegt að geta leitað í stærri gagnaflokka þar sem lýðfræðilegar upplýsingar gefa okkur víðari mynd af samfélaginu. Það er ljóst að þau skjöl sem varðveitt eru á skjalasöfnum og aðgengi að þeim og sérfræðingum sem þekkja þau skipta öllu máli fyrir fræðifólk, en einnig fyrir margvíslegar stofnanir, félagasamtök og almenning allan. Þau geyma mikilvægar upplýsingar um fortíðina, sem hægt er að skoða í ýmsu ljósi. Þar finnum við upplýsingar um allt frá hinseginleikanum, fötlun og femínisma, yfir í heimildir um hvernig fólk las í umhverfi sitt, lækningaraðferðir og hversdagslíf. Þar má líka oft finna ólík sjónarhorn en í öðrum heimildum og gögnum. Hlutverk og starfsemi héraðsskjalasafna er einn af hornsteinum rannsókna og miðlunar á sviði menningarsögu og í þær heimildir hafa ófáir þjóðfræðingar leitað fanga. Héraðsskjalasöfn eru staður þar sem hægt er, með aðstoð sérfróðs starfsfólks, að nálgast heimildir sem snerta á sögu sveitarfélaga og hversdagslífi fólks í aldanna rás. Það er ómetanlegt. Það er sorglegt að það eigi að færa þær heimildir er snerta daglegt líf Reykvíkinga og Kópavogsbúa annað en í hendur þess fagfólks og sérfræðinga sem gjörþekkja þessar heimildir og hafa starfað á Borgarskjalasafni og Héraðsskjalasafni Kópavogs. Það lýsir mikilli vanþekkingu á því mikilvæga hlutverki sem að héraðskjalasöfn gegna. Við lýsum yfir miklum áhyggjum af þessum ákvörðunum, hvernig staðið er að þeim og þeim afleiðingum sem þetta mun hafa í för með sér. Höfundar eru þjóðfræðingar.
Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar
Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar