Sök bítur... Sigursteinn Másson skrifar 5. júní 2023 08:00 Í rúman aldarfjórðung hef ég fjallað um hegðun fólks við mismunandi kringumstæður. Þótt ég sé búinn að koma að gerð samtals hátt í hundrað sakamálaþátta fyrir sjónvarp og hljóðbókaveituna Storytel þá er ég enginn sérstakur áhugamaður um sakamál út af fyrir sig. Það sem heillar mig er annars vegar að reyna að skilja gjörðir fólks og viðbrögð við sérstakar aðstæður og hins vegar að rýna í tiltekin smáatriði sem stundum reynast skipta meira máli en virðist í fljótu bragði. Af hverju gerir fólk það sem það gerir? Hvað er það sem drífur það áfram jafnvel þótt framganga þess sé í andstöðu við almenna réttlætis- og stundum siðferðiskennd. Frá ársbyrjun 2003 held ég að áhugi minn á því að endir verði bundinn á hvalveiðar hafi, fyrir utan aðdáun mína á dýrunum, öðrum þræði verið sprottinn af þessum sömu pælingum. Þegar eftirlitsmyndbönd Matvælastofnunar eru skoðuð fer ekkert á milli mála að niðurstaða stofnunarinnar um að stór hluti veiðanna sé óásættanlegur á við gild rök að styðjast og að veiðarnar eru ekki í samræmi við markmið laga um dýravelferð. Engu að síður er það svo að Hvalur hf er með gilt leyfi út þetta ár sem verður ekki með lögmætum hætti dregið til baka. Í lögum um hvalveiðar frá 1949 er ekkert fjallað um stjórnsýsluviðurlög eins og sviptingu veiðileyfis eftir að veiðileyfi hefur verið veitt. Ákvörðun um sviptingu leyfis til hvalveiða væri íþyngjandi stjórnvaldsákvörðun sem yrði að eiga sér skýra stoð í lögum. Sú lagaheimild er ekki fyrir hendi. Ekki er heldur hægt að afturkalla leyfið á grundvelli stjórnsýslulaga frá 1993. Hins vegar er í gömlu hvalveiðilögunum gert ráð fyrir því að brot á ákvæðum laganna varði sektum, upptöku búnaðar eða jafnvel fangelsi ef sakir eru miklar eða um ítrekið brot er að ræða. Skoðum þetta nánar aðeins síðar. Matvælastofnun segir merkilegt nokk að langreyðarveiðarnar séu ekki ólöglegar, þar sem stuðst sé við bestu þekkingu, búnað og reynslu en lýsir fullri ábyrgð á hendur Hval hf. að bregðast við þeim alvarlegu aðfinnslum við veiðarnar sem stofnunin setur fram. Eðlileg viðbrögð væru þau að aðaleigandi Hvals hf hætti við að halda til veiða í sumar. Þá ákvörðun ætti hann að taka í ljósi þess að það er engin þekkt leið að tryggja skjótan dauðdaga þessara risastóru dýra í hafinu og það er nú staðfest. Hann stendur hins vegar keikur og steitir hnefann framan í heiminn og stefnir að því að bæta raflosti við sprengiskutlana. Það breytir hins vegar engu um dauðatímann en eykur bara á þjáningu dýranna. Alþjóðahvalveiðiráðið úrskurðaði á tíunda áratugnum að raflost við hvalveiðar væri hvorki viðunandi né viðurkennd aðferð. Frá 1930 voru slíkar aðferðir margprófaðar en gengu aldrei. Dr Egil Ole Oen, norskur sérfræðingur í sprengiskutlum sem kom að rannsókn á dauðatíma hvala við Ísland árið 2014, segir að veiðar með raflosti séu mjög ófullkomnar enda sé afar erfitt að hæfa þau líffæri sem nauðsynlegt er til að slíkt virki. Egil segir að hættan á lömun og hægfara þjáningafullum dauða sé umtalsverð jafnvel með betrumbótum. Niðurstaða hans er sú að út frá dýravelferðarsjónarmiði sé ekki hægt að þróa raflost sem ásættanlega drápsaðferð á hvölum. Það getur verið rétt mat að fram til þessa hafi Hvalur hf ekki brotið lög með ómannúðlegum hvalveiðum. Hins vegar er ljóst að með því að hefja veiðar að nýju í sumar, þvert á gagnrýni MAST um óásættanlegar veiðar og hvalir verða píndir til dauða tímunum saman, að þá verður ekki annað ályktað en að kristján Loftsson sýni einbeittan brotavilja. Þá reynir á MAST og Matvælaráðuneytið að bregðast við í samræmi við alvarleika brotsins. Brot eiga samkvæmt lögum að leiða til sektar, sviptingu búnaðar eða fangelsis. Best væri ef lagalega hefði verið fært að koma í veg fyrir veiðar í sumar og ég skil vel þá óþreyju sem ríkir um að ljúka þessu strax. Það er hins vegar ekki mögulegt nema að Kristján Loftsson fáist til þess hætta því Matvælaráðherra er bundinn því að fara að lögum. Gott væri ef andstæðingar hvalveiða gætu nú einbeitt sér að því sem er mögulegt í stöðunni gagnlegast í því skyni að setja púnktinn aftan við þessa sögu. Það gleymist í umræðunni að hvalveiðileyfið er aðeins einn hluti málsins. Brýnt er auðvitað að ekki verði gefið út nýtt leyfi til næstu fimm ára en enn mikilvægara er að afnema hin úreltu hvalveiðilög og kynna nýjar áherslur Íslands með afgerandi hætti innan Alþjóðahvalveiðiráðsins. Þetta þrennt og sameiginlega endar hvalveiðarnar í eitt skipti fyrir öll en útgáfa veiðileyfis er undir hverjum og einum ráðherra komið og hægt að taka um það nýja ákvörðun fyrir hádegi. Þ.e.a.s að veita nýtt leyfi en ekki að draga slíkt leyfi til baka eins og við nú verðum vitni að. Árið 2018 tókst að binda enda á hrefnuveiðar við Ísland. Það gerðist ekki af sjálfu sér. Í sex ár þar á undan voru ferðamenn markvisst fræddir um hvalveiðarnar og þannig dregið úr eftirspurn eftir hrefnukjötinu en túristar stóðu undir 70% neyslunnar. Safnað var rúmlega 150.000 undirskriftum gegn veiðunum. Mynduð var opinber samstaða hvalaskoðunarinnar með um hundrað veitingastöðum sem lýstu því yfir að þeir mundu ekki selja hvalkjöt. En það sem mestu máli skipti var að það tókst að fá alla stjórnmálaflokka í borgarstjórn Reykjavíkur til að samþykkja stækkun griðarsvæðis hvala í Faxaflóa til muna og taka þar með hátt í 90% veiðisvæðis hrefnuveiðimanna af þeim. Málið kom til kasta þriggja sjávarútvegsráðherra áður en það var loks í höfn 2018 og veiðarnar lögðust af. Þar með varð Ísland fyrst núverandi hvalveiðiríkja til að vernda hrefnur. Þetta gerðist ekki aðallega með því að berjast á móti veiðunum heldur með því að vinna griðarsvæðinu fylgi. Jákvæð markviss barátta leiddi þannig til jákvæðrar niðurstöðu til lengri tíma. Þann 11. Ágúst 2022 undirritaði Svandís Svavarsdóttir Matvælaráðherra reglugerð um stóraukið eftirlit með hvalveiðum sem fólst aðallega í kvikmyndatökum af hverri einustu eftirför og veiði. Þessi ákvörðun og þær sannanir sem hún hefur leytt fram í dagsljósið hefur vakið fjölda fólks til vitundar um það sem er raunverulega að gerast. Það er eðlilegt að fólk sé öskureitt og noti stór lýsingarorð. Um leið og hef fullan skilning á því eftir tveggja áratuga baráttu með hvalaskoðuninni og alþjóðlegum dýravelferðarsamtökum þá skortir mig orð til að lýsa mikilvægi þess, á þessum tímapúnkti, að baráttan snúist um hið mögulega í stað þess að snúast um hið ómögulega. Hætt er við að barátta fyrir því að Matvælaráðherra geri það sem hún ekki getur gert verði eingöngu til þess að veikja þann ráðherra sjávarútvegsmála sem lengst allra hefur gengið í gagnrýni sinni á hvalveiðar. Þann ráðherra sem tók ákvörðun um myndatökurnar og aukið eftirlit sem framkalllað hefur þessi hörðu viðbrögð nú og sem hefur lýst því yfir að það þurfi ný og mjög sterk rök fyrir því að halda áfram hvalveiðunum. Þau rök eru ekki til. Alveg eins og lok hrefnuveiðanna var ekki tilviljun þá er engin tilviljun að við erum nú í dauðafæri að enda hvalveiðarnar í eitt skipti fyrir öll og það í lok þessa árs. Það hefur ekki gerst af sjálfu sér og það má ekki klúðrast nú. Það er ábyrgðarhluti og hættuspil að ganga of langt í þrýstingi og óraunsæjum kröfum sem á endanum gagnast aðeins einum manni. Manni sem heitir Kristján Loftsson. Ákafur vilji til að enda hvalveiðarnar hér og nú, vilji sem ég vel skil og deili, má ekki leiða til þess að þúsund hvalir, sem annars væru verndaðir, verði veiddir á næstu fimm árum. Og já, þetta snýst um pólitík- dýravelferðarpólitík. Höfundur er ráðgjafi IFAW og Hvalaskoðunarsamtaka Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hvalveiðar Hvalir Sigursteinn Másson Mest lesið Halldór 5.10.2024 Jón Þór Stefánsson Halldór Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir skrifar Skoðun Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar Skoðun Framtíðarkvíði er ekki gott veganesti Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Orkan á Vestfjörðum Þorsteinn Másson skrifar Skoðun Smábátar eru þjóðhagslega hagkvæmari en togarar Kjartan Sveinsson skrifar Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Vísindin vakna til nýsköpunar! Einar Mäntylä skrifar Skoðun Risastórt lýðheilsumál sem Alþingi hunsar Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Þess vegna býð ég mig fram Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson skrifar Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Framboð er eina leiðin Eiríkur St. Eiríksson skrifar Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpun og kennarar Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Nýjar lausnir gegn ofbeldi Drífa Snædal skrifar Skoðun Lögin um það sem er bannað Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir skrifar Skoðun Dauðarefsing Pírata Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Af hverju erum við að þessu? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Upplýsingaóreiða í boði orkugeirans og Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Úrskurðargrautur lögmanna Ómar R. Valdimarsson skrifar Skoðun Er vitlaust gefið í stjórnmálum? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Hinn langi USArmur Ísraels Ingólfur Steinsson skrifar Skoðun Kveðja frá Heimssýn til landsfundar VG 2024 Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Þjóðaróperan á Alþingi í nær 70 ár Finnur Bjarnason,Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Um Ölfusárbrú og veggjöld Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Af fordómum gervigreindar, Gísla Marteini og því sem þú getur gert til að hafa áhrif! Lilja Dögg Jónsdóttir,Hafsteinn Einarsson skrifar Sjá meira
Í rúman aldarfjórðung hef ég fjallað um hegðun fólks við mismunandi kringumstæður. Þótt ég sé búinn að koma að gerð samtals hátt í hundrað sakamálaþátta fyrir sjónvarp og hljóðbókaveituna Storytel þá er ég enginn sérstakur áhugamaður um sakamál út af fyrir sig. Það sem heillar mig er annars vegar að reyna að skilja gjörðir fólks og viðbrögð við sérstakar aðstæður og hins vegar að rýna í tiltekin smáatriði sem stundum reynast skipta meira máli en virðist í fljótu bragði. Af hverju gerir fólk það sem það gerir? Hvað er það sem drífur það áfram jafnvel þótt framganga þess sé í andstöðu við almenna réttlætis- og stundum siðferðiskennd. Frá ársbyrjun 2003 held ég að áhugi minn á því að endir verði bundinn á hvalveiðar hafi, fyrir utan aðdáun mína á dýrunum, öðrum þræði verið sprottinn af þessum sömu pælingum. Þegar eftirlitsmyndbönd Matvælastofnunar eru skoðuð fer ekkert á milli mála að niðurstaða stofnunarinnar um að stór hluti veiðanna sé óásættanlegur á við gild rök að styðjast og að veiðarnar eru ekki í samræmi við markmið laga um dýravelferð. Engu að síður er það svo að Hvalur hf er með gilt leyfi út þetta ár sem verður ekki með lögmætum hætti dregið til baka. Í lögum um hvalveiðar frá 1949 er ekkert fjallað um stjórnsýsluviðurlög eins og sviptingu veiðileyfis eftir að veiðileyfi hefur verið veitt. Ákvörðun um sviptingu leyfis til hvalveiða væri íþyngjandi stjórnvaldsákvörðun sem yrði að eiga sér skýra stoð í lögum. Sú lagaheimild er ekki fyrir hendi. Ekki er heldur hægt að afturkalla leyfið á grundvelli stjórnsýslulaga frá 1993. Hins vegar er í gömlu hvalveiðilögunum gert ráð fyrir því að brot á ákvæðum laganna varði sektum, upptöku búnaðar eða jafnvel fangelsi ef sakir eru miklar eða um ítrekið brot er að ræða. Skoðum þetta nánar aðeins síðar. Matvælastofnun segir merkilegt nokk að langreyðarveiðarnar séu ekki ólöglegar, þar sem stuðst sé við bestu þekkingu, búnað og reynslu en lýsir fullri ábyrgð á hendur Hval hf. að bregðast við þeim alvarlegu aðfinnslum við veiðarnar sem stofnunin setur fram. Eðlileg viðbrögð væru þau að aðaleigandi Hvals hf hætti við að halda til veiða í sumar. Þá ákvörðun ætti hann að taka í ljósi þess að það er engin þekkt leið að tryggja skjótan dauðdaga þessara risastóru dýra í hafinu og það er nú staðfest. Hann stendur hins vegar keikur og steitir hnefann framan í heiminn og stefnir að því að bæta raflosti við sprengiskutlana. Það breytir hins vegar engu um dauðatímann en eykur bara á þjáningu dýranna. Alþjóðahvalveiðiráðið úrskurðaði á tíunda áratugnum að raflost við hvalveiðar væri hvorki viðunandi né viðurkennd aðferð. Frá 1930 voru slíkar aðferðir margprófaðar en gengu aldrei. Dr Egil Ole Oen, norskur sérfræðingur í sprengiskutlum sem kom að rannsókn á dauðatíma hvala við Ísland árið 2014, segir að veiðar með raflosti séu mjög ófullkomnar enda sé afar erfitt að hæfa þau líffæri sem nauðsynlegt er til að slíkt virki. Egil segir að hættan á lömun og hægfara þjáningafullum dauða sé umtalsverð jafnvel með betrumbótum. Niðurstaða hans er sú að út frá dýravelferðarsjónarmiði sé ekki hægt að þróa raflost sem ásættanlega drápsaðferð á hvölum. Það getur verið rétt mat að fram til þessa hafi Hvalur hf ekki brotið lög með ómannúðlegum hvalveiðum. Hins vegar er ljóst að með því að hefja veiðar að nýju í sumar, þvert á gagnrýni MAST um óásættanlegar veiðar og hvalir verða píndir til dauða tímunum saman, að þá verður ekki annað ályktað en að kristján Loftsson sýni einbeittan brotavilja. Þá reynir á MAST og Matvælaráðuneytið að bregðast við í samræmi við alvarleika brotsins. Brot eiga samkvæmt lögum að leiða til sektar, sviptingu búnaðar eða fangelsis. Best væri ef lagalega hefði verið fært að koma í veg fyrir veiðar í sumar og ég skil vel þá óþreyju sem ríkir um að ljúka þessu strax. Það er hins vegar ekki mögulegt nema að Kristján Loftsson fáist til þess hætta því Matvælaráðherra er bundinn því að fara að lögum. Gott væri ef andstæðingar hvalveiða gætu nú einbeitt sér að því sem er mögulegt í stöðunni gagnlegast í því skyni að setja púnktinn aftan við þessa sögu. Það gleymist í umræðunni að hvalveiðileyfið er aðeins einn hluti málsins. Brýnt er auðvitað að ekki verði gefið út nýtt leyfi til næstu fimm ára en enn mikilvægara er að afnema hin úreltu hvalveiðilög og kynna nýjar áherslur Íslands með afgerandi hætti innan Alþjóðahvalveiðiráðsins. Þetta þrennt og sameiginlega endar hvalveiðarnar í eitt skipti fyrir öll en útgáfa veiðileyfis er undir hverjum og einum ráðherra komið og hægt að taka um það nýja ákvörðun fyrir hádegi. Þ.e.a.s að veita nýtt leyfi en ekki að draga slíkt leyfi til baka eins og við nú verðum vitni að. Árið 2018 tókst að binda enda á hrefnuveiðar við Ísland. Það gerðist ekki af sjálfu sér. Í sex ár þar á undan voru ferðamenn markvisst fræddir um hvalveiðarnar og þannig dregið úr eftirspurn eftir hrefnukjötinu en túristar stóðu undir 70% neyslunnar. Safnað var rúmlega 150.000 undirskriftum gegn veiðunum. Mynduð var opinber samstaða hvalaskoðunarinnar með um hundrað veitingastöðum sem lýstu því yfir að þeir mundu ekki selja hvalkjöt. En það sem mestu máli skipti var að það tókst að fá alla stjórnmálaflokka í borgarstjórn Reykjavíkur til að samþykkja stækkun griðarsvæðis hvala í Faxaflóa til muna og taka þar með hátt í 90% veiðisvæðis hrefnuveiðimanna af þeim. Málið kom til kasta þriggja sjávarútvegsráðherra áður en það var loks í höfn 2018 og veiðarnar lögðust af. Þar með varð Ísland fyrst núverandi hvalveiðiríkja til að vernda hrefnur. Þetta gerðist ekki aðallega með því að berjast á móti veiðunum heldur með því að vinna griðarsvæðinu fylgi. Jákvæð markviss barátta leiddi þannig til jákvæðrar niðurstöðu til lengri tíma. Þann 11. Ágúst 2022 undirritaði Svandís Svavarsdóttir Matvælaráðherra reglugerð um stóraukið eftirlit með hvalveiðum sem fólst aðallega í kvikmyndatökum af hverri einustu eftirför og veiði. Þessi ákvörðun og þær sannanir sem hún hefur leytt fram í dagsljósið hefur vakið fjölda fólks til vitundar um það sem er raunverulega að gerast. Það er eðlilegt að fólk sé öskureitt og noti stór lýsingarorð. Um leið og hef fullan skilning á því eftir tveggja áratuga baráttu með hvalaskoðuninni og alþjóðlegum dýravelferðarsamtökum þá skortir mig orð til að lýsa mikilvægi þess, á þessum tímapúnkti, að baráttan snúist um hið mögulega í stað þess að snúast um hið ómögulega. Hætt er við að barátta fyrir því að Matvælaráðherra geri það sem hún ekki getur gert verði eingöngu til þess að veikja þann ráðherra sjávarútvegsmála sem lengst allra hefur gengið í gagnrýni sinni á hvalveiðar. Þann ráðherra sem tók ákvörðun um myndatökurnar og aukið eftirlit sem framkalllað hefur þessi hörðu viðbrögð nú og sem hefur lýst því yfir að það þurfi ný og mjög sterk rök fyrir því að halda áfram hvalveiðunum. Þau rök eru ekki til. Alveg eins og lok hrefnuveiðanna var ekki tilviljun þá er engin tilviljun að við erum nú í dauðafæri að enda hvalveiðarnar í eitt skipti fyrir öll og það í lok þessa árs. Það hefur ekki gerst af sjálfu sér og það má ekki klúðrast nú. Það er ábyrgðarhluti og hættuspil að ganga of langt í þrýstingi og óraunsæjum kröfum sem á endanum gagnast aðeins einum manni. Manni sem heitir Kristján Loftsson. Ákafur vilji til að enda hvalveiðarnar hér og nú, vilji sem ég vel skil og deili, má ekki leiða til þess að þúsund hvalir, sem annars væru verndaðir, verði veiddir á næstu fimm árum. Og já, þetta snýst um pólitík- dýravelferðarpólitík. Höfundur er ráðgjafi IFAW og Hvalaskoðunarsamtaka Íslands.
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar
Skoðun Af fordómum gervigreindar, Gísla Marteini og því sem þú getur gert til að hafa áhrif! Lilja Dögg Jónsdóttir,Hafsteinn Einarsson skrifar
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun