Að gefa sér niðurstöðuna fyrirfram Stefán Pálsson skrifar 18. október 2023 16:00 Árið 1993 kom félagsmálaráðuneytið því til leiðar að kosið var um sameiningar sveitarfélaga vítt og breitt um landið. Ráðuneytið, sem sinnti meðal annars sveitarstjórnarmálum, hafði lengi hvatt til hreppa og kaupstaði landsins til að mynda stærri og sjálfbærari einingar, en undirtektir verið harla litlar. Að lokum greip ráðherra til þess bragðs að skikka flestallar sveitarstjórnir til að halda kosningar þar sem boðið var upp á sameiningu við nágranna. Hér var hátt reitt til höggs og við fyrstu sýn leit út fyrir að tilraunin hefði mistekist illilega. Nær engar þeirra sameininga sem lagt var upp með í kosningunum náðu fram að ganga og sumstaðar var hugmyndunum hafnað með miklum meirihluta atkvæða. En á næstu misserum kom í ljós að kosningarnar og þær undirbúningsviðræður sem þeim tengdust höfðu náð að sá fræjum. Tilraunin árið 1993 leiddi því í mörgum tilvikum til annarra en þó minni sameininga en lagt hafði verið upp með í fyrstu og í öðrum tilvikum tóku viðhorf íbúa sem í fyrstu höfðu einkennst af vanafestu og íhaldsemi að breytast þegar málin voru skoðuð betur. Í kosningunum fyrir þrjátíu árum voru greidd atkvæði um sameiningu Seltjarnarness, Reykjavíkur, Mosfellsbæjar, Kjalarness og Kjósarhrepps. Á Seltjarnarnesi og í Mosfellsbæ var tillagan felld með allnokkrum mun, Reykvíkingar og Kjalnesingar samþykktu hins vegar og sáralitlu mátti muna að Kjósin gerði slíkt hið sama. Í kjölfarið var fyrir alvöru farið að vinna að sameiningu Reykjavíkur og Kjalarness sem gekk í gegn skömmu síðar. Það er umhugsunarefni að fyrir arið 1993 hafði engin opinber umræða átt sér stað um samruna þessara tveggja sveitarfélaga, en um leið og umræðan hófst fór boltinn að rúlla og það þrátt fyrir að frumkvæðið hafi komið ofanfrá en ekki frá íbúunum sjálfum. Sameinum norðursvæðið Það var m.a. með þessa sögu í huga sem við Vinstri græn í borgarstjórn Reykjavíkur lögðum fram sakleysislega tillögu um að Reykjavíkurborg myndi bjóða Seltjarnarnesbæ og Mosfellsbæ við viðræðna um mögulega kosti sameiningar sveitarfélaganna þriggja. Það er sannfæring okkar að þessi þrjú samliggjandi sveitarfélög gætu myndað öfluga heild sem væri fær um að þjóna íbúum sínum jafnvel enn betur en nú er gert. Samstarfið er nú þegar mikið á hinum ýmsu sviðum og samlegðaráhrifin augljós, einkum þegar kemur að skipulagsmálum. Það er t.d. umhugsunarefni að Reykjavíkurborg og Mosfellsbær stefna á gríðarlega mikla uppbyggingu í nálega samliggjandi hverfum, Keldnaholti og Blikastaðalandi, á næstu árum. Fleiri dæmi mætti telja til á sviði menningarmála, íþróttamála og skólamála. Skemmst er frá því að segja að tillögunni var vísað frá af fulltrúum meirihlutaflokkanna í borgarstjórn. Ekki vegna þess að þau væru öll andsnúin efni hennar, þvert á móti lýstu einstakir borgarfulltrúar meirihlutans sig sammála markmiðinu. Frávísunin var hins vegar rökstudd með fyrirfram uppgjöf. Bæjarstjórar sveitarfélaganna tveggja, annar pólitískt kjörinn en hin ráðinn embættismaður, höfðu í viðtölum við blaðamenn lýst sig andsnúin hugmyndinni. Bæjarstjóri Seltjarnarness bætti því raunar við að hann teldi fráleitt að ræða svona mál á vettvangi borgarstjórnar þar sem hin rétta málsmeðferð væri sú að hringja í hann persónulega til að fá já eða nei. Á þessum grunni ákvað meirihluti borgarstjórnar að tilgangslaust væri að láta á málið reyna. Missum ekki kjarkinn En líkt og reynslan frá 1993 ætti að kenna okkur, þá eru fyrstu viðbrögð við því að hrófla við rótgrónum fyrirbærum á borð við sveitarfélög alltaf neikvæð. Ef einungis ætti að byggja á fyrstu svörum við sameiningarhugmyndum myndi okkur aldrei takast að sameina íþróttafélög, kirkjusóknir, verkalýðsfélög eða stjórnmálahreyfingar. Raunin er hins vegar sú að þegar samræðurnar hefjast og fólk leyfir sér að sjá hlutina öðru vísi en út frá fyrirframgefnum forsendum, verður oft eitthvað til. Rétt eins og enginn gat séð fyrir sameiningu Reykjavíkur og Kjalarness fyrir árið 1993 þá er aldrei að vita hvað Seltirningum og Mosfellingum kann í raun að finnast þegar kostirnir og gallarnir eru skoðaðir oní kjölinn. Fræg er skrítlan af manninum sem lenti í að sprengja dekk á bílnum og arkaði í átt að næsta sveitabæ til að fá lánaðan tjakk. Á leiðinni steyptust yfir hann svartsýnislegar vangaveltur og ótal mögulegar ástæður fyrir því hvers vegna bóndinn á bænum kynni að neita honum um tjakkinn. Þegar komið var heim að bæ var hann orðinn svo sannfærður um neikvæð viðbrögð að þegar bóndinn opnaði dyrnar öskraði ferðalangurinn á hann: „Þú getur bara átt þennan helvítis tjakk þinn sjálfur og vertu blessaður!“ – Við meirihlutafulltrúana í Reykjavík hef ég þetta eitt að segja: það gerist ekkert nema þið spyrjið og meira að segja önugir bæjarstjórar utan af Nesi eru líklegir til að lána tjakk ef fallega er beðið. Höfundur er varaborgarfulltrúi Vinstri grænna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sveitarstjórnarmál Stefán Pálsson Reykjavík Borgarstjórn Vinstri græn Seltjarnarnes Mosfellsbær Mest lesið Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Almageddon? Eyþór Kristleifsson Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Svartir föstudagar í boði íslenskra stjórnvalda Haukur Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Eru sumir heppnari en aðrir? Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar Skoðun Sjálfstætt fólk Kristín Linda Jónsdóttir skrifar Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Arfur stjórnmálanna 2024 Elvar Eyvindsson skrifar Skoðun Kjósum rétt(indi) fyrir fatlað fólk! Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Frelsi er allra, ekki fárra útvaldra Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Menntun og tækifæri: Hvað veljum við fyrir Ísland? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Eyðimerkurganga kosningabaráttunnar? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Kjóstu meiri árangur Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða hlekkur ert þú í keðjunni? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Laxeldið verður ekki stöðvað Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Þroskamerki þjóðar Tómas Torfason skrifar Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson skrifar Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson skrifar Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson skrifar Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Þegar náttúruvinir hitta frambjóðendur. Hjálpartæki kjósandans Stefán Jón Hafstein skrifar Sjá meira
Árið 1993 kom félagsmálaráðuneytið því til leiðar að kosið var um sameiningar sveitarfélaga vítt og breitt um landið. Ráðuneytið, sem sinnti meðal annars sveitarstjórnarmálum, hafði lengi hvatt til hreppa og kaupstaði landsins til að mynda stærri og sjálfbærari einingar, en undirtektir verið harla litlar. Að lokum greip ráðherra til þess bragðs að skikka flestallar sveitarstjórnir til að halda kosningar þar sem boðið var upp á sameiningu við nágranna. Hér var hátt reitt til höggs og við fyrstu sýn leit út fyrir að tilraunin hefði mistekist illilega. Nær engar þeirra sameininga sem lagt var upp með í kosningunum náðu fram að ganga og sumstaðar var hugmyndunum hafnað með miklum meirihluta atkvæða. En á næstu misserum kom í ljós að kosningarnar og þær undirbúningsviðræður sem þeim tengdust höfðu náð að sá fræjum. Tilraunin árið 1993 leiddi því í mörgum tilvikum til annarra en þó minni sameininga en lagt hafði verið upp með í fyrstu og í öðrum tilvikum tóku viðhorf íbúa sem í fyrstu höfðu einkennst af vanafestu og íhaldsemi að breytast þegar málin voru skoðuð betur. Í kosningunum fyrir þrjátíu árum voru greidd atkvæði um sameiningu Seltjarnarness, Reykjavíkur, Mosfellsbæjar, Kjalarness og Kjósarhrepps. Á Seltjarnarnesi og í Mosfellsbæ var tillagan felld með allnokkrum mun, Reykvíkingar og Kjalnesingar samþykktu hins vegar og sáralitlu mátti muna að Kjósin gerði slíkt hið sama. Í kjölfarið var fyrir alvöru farið að vinna að sameiningu Reykjavíkur og Kjalarness sem gekk í gegn skömmu síðar. Það er umhugsunarefni að fyrir arið 1993 hafði engin opinber umræða átt sér stað um samruna þessara tveggja sveitarfélaga, en um leið og umræðan hófst fór boltinn að rúlla og það þrátt fyrir að frumkvæðið hafi komið ofanfrá en ekki frá íbúunum sjálfum. Sameinum norðursvæðið Það var m.a. með þessa sögu í huga sem við Vinstri græn í borgarstjórn Reykjavíkur lögðum fram sakleysislega tillögu um að Reykjavíkurborg myndi bjóða Seltjarnarnesbæ og Mosfellsbæ við viðræðna um mögulega kosti sameiningar sveitarfélaganna þriggja. Það er sannfæring okkar að þessi þrjú samliggjandi sveitarfélög gætu myndað öfluga heild sem væri fær um að þjóna íbúum sínum jafnvel enn betur en nú er gert. Samstarfið er nú þegar mikið á hinum ýmsu sviðum og samlegðaráhrifin augljós, einkum þegar kemur að skipulagsmálum. Það er t.d. umhugsunarefni að Reykjavíkurborg og Mosfellsbær stefna á gríðarlega mikla uppbyggingu í nálega samliggjandi hverfum, Keldnaholti og Blikastaðalandi, á næstu árum. Fleiri dæmi mætti telja til á sviði menningarmála, íþróttamála og skólamála. Skemmst er frá því að segja að tillögunni var vísað frá af fulltrúum meirihlutaflokkanna í borgarstjórn. Ekki vegna þess að þau væru öll andsnúin efni hennar, þvert á móti lýstu einstakir borgarfulltrúar meirihlutans sig sammála markmiðinu. Frávísunin var hins vegar rökstudd með fyrirfram uppgjöf. Bæjarstjórar sveitarfélaganna tveggja, annar pólitískt kjörinn en hin ráðinn embættismaður, höfðu í viðtölum við blaðamenn lýst sig andsnúin hugmyndinni. Bæjarstjóri Seltjarnarness bætti því raunar við að hann teldi fráleitt að ræða svona mál á vettvangi borgarstjórnar þar sem hin rétta málsmeðferð væri sú að hringja í hann persónulega til að fá já eða nei. Á þessum grunni ákvað meirihluti borgarstjórnar að tilgangslaust væri að láta á málið reyna. Missum ekki kjarkinn En líkt og reynslan frá 1993 ætti að kenna okkur, þá eru fyrstu viðbrögð við því að hrófla við rótgrónum fyrirbærum á borð við sveitarfélög alltaf neikvæð. Ef einungis ætti að byggja á fyrstu svörum við sameiningarhugmyndum myndi okkur aldrei takast að sameina íþróttafélög, kirkjusóknir, verkalýðsfélög eða stjórnmálahreyfingar. Raunin er hins vegar sú að þegar samræðurnar hefjast og fólk leyfir sér að sjá hlutina öðru vísi en út frá fyrirframgefnum forsendum, verður oft eitthvað til. Rétt eins og enginn gat séð fyrir sameiningu Reykjavíkur og Kjalarness fyrir árið 1993 þá er aldrei að vita hvað Seltirningum og Mosfellingum kann í raun að finnast þegar kostirnir og gallarnir eru skoðaðir oní kjölinn. Fræg er skrítlan af manninum sem lenti í að sprengja dekk á bílnum og arkaði í átt að næsta sveitabæ til að fá lánaðan tjakk. Á leiðinni steyptust yfir hann svartsýnislegar vangaveltur og ótal mögulegar ástæður fyrir því hvers vegna bóndinn á bænum kynni að neita honum um tjakkinn. Þegar komið var heim að bæ var hann orðinn svo sannfærður um neikvæð viðbrögð að þegar bóndinn opnaði dyrnar öskraði ferðalangurinn á hann: „Þú getur bara átt þennan helvítis tjakk þinn sjálfur og vertu blessaður!“ – Við meirihlutafulltrúana í Reykjavík hef ég þetta eitt að segja: það gerist ekkert nema þið spyrjið og meira að segja önugir bæjarstjórar utan af Nesi eru líklegir til að lána tjakk ef fallega er beðið. Höfundur er varaborgarfulltrúi Vinstri grænna.
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar
Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar