Um sögnina „ að pála“ Jóhann Hauksson skrifar 19. febrúar 2024 14:48 Þetta er greinarstúfur um sögnina „pála“, að pála e.h. eða „ pálast“ á einhverjum. Ég hef alla tíð haft áhuga á málvísindum, einkum merkingarfræði (semantic) og orðsifjafræði (etymology). Sömuleiðis hef ég lagt mig eftir nýyrðum og kynnti mér eitt sinn nýyrðasmíð Guðmundar Finnbogasonar, fræðimanns sem átti sitt blómaskeið á fyrri hluta síðustu aldar. Sögnina „að pála“ heyrði ég á dögunum. Hún beygist veikt eins og að kála (pála, pálaði, hef pálað). „Að pálast á einhverjum“ verður þá málfræðilega líkt því að pönkast á einhverjum. Sömuleiðis má mynda nafnorð af sögninni þ.e. „pálun“ sem beygist þá veikt. Merkingin En hvað merkir sögnin „að pála“? Eftir því sem ég kemst næst er merking hennar að ófrægja og hafa æruna af blaðamönnum og öðrum með upplognum sökum er þeir hafa gerst svo djarfir að ljósta upp um einhver óþægileg svikamál. Sömuleiðis er hægt að gefa þeim stöðu sakborninga eins og gert var í að minnsta kosti tvö ár i nafni lögregluembættis norður í landi sem líka hefur sama stofn og byrjar á „pál“. Við nánari athugun virtist sem sögnin að pála væri farin að fá víðtækari merkingu. Dæmi: „Heyrðu vinur! Heyrði ég rétt að þú værir farinn að pála Sigurjón eftir að þú tapaðir illa fyrir honum í skák og hann stakk undan þér á árshátíðinni? Reyndu að hegða þér eins og siðað fólk. Maður pálast ekki á fólki af svona tilefni þótt hatur og biturð geri vart við sig um tíma.“ Hver er þá uppruni þessarar sagnar, „að pála“? Það er verkefni orðsifjafræðinnar sem reynir að rekja sögu og uppruna orðanna og merkingarinnar. Tökum dæmi. Til er sögnin að „smána“. Hún á sér fullkomna samsvörun t.d. í sænsku, „att småna). Sögnin þýðir að gera lítið úr einhverjum, niðurlægja og ófrægja með ýmsu móti. Athyglisvert er að orðið er dregið af smár eða lítill sem er andstæðan við stór, mikill o.s.frv. Við tölum um lítilmenni í ákveðinni merkingu. Við eigum niðrandi orðalag um menn sem við líkjum stundum við „lítil“ skriðdýr o.s.frv. Uppruninn Hver er þá uppruni sagnarinnar „að pála e.h.“ samkvæmt forskrift orðsifjafræðinnnar? Lítil rannsókn mín hefur leitt í ljós að orðið á sögulega nýtilkomið og á uppruna í nöfnum „Páls“ Steingrímssonar skipstjóra hjá Samherja og „Páls“ Vilhjálmssonar, aðstoðarmanns skrímsladeildar Samherja. Frekari athugun styrkti þessa tilgátu þegar til sögunnar kom „Pál“ey Borgþórsdóttir, lögreglustjóri Samherja á Akureyri, sem ákveðið hefur með sínu fólki að gefa nokkrum blaðamönnum stöðu grunaðra í að minnsta kosti tvö ár. Maður sagði mér að það væri nú kallað „pálun“. Árásargirni og ótti Pálarnir tveir hafa sem sagt tekið sér það fyrir hendur undanfarin misseri að grafa undan téðum blaðamönnum með upplognum sökum um þjófnað, morðtilraun og ýmis önnur brot, svo sem á lögum um persónuvernd. Þetta hafa þeir gert með kaldhömruðum og forhertum hætti, einkum í tengslum við Morgunblaðið. Þar hæfir skel kjafti enda á heift og langrækni heimilisfang upp í Hádegismóum. Eins og áður segir eru Pálarnir á mála hjá Samherja en svo vill til að umræddir blaðamenn ljóstuðu upp um eitt mesta mútuhneyksli síðari ára á norðurhveli jarðar sem rætur átti að rekja til græðgi Samherja í veiðikvóta fátækrar þjóðar í Afríku, Namibíu nánar til tekið. Viðbrögð og varnir félagsins gagnvart uppljóstraranum og blaðamönnunum voru gamalkunnar: Hvernig komust þið yfir gögn? Eru þau ólöglega fengin? Brutu þið lög helvítin ykkar? Reyndu þið að myrða minn mann? Ég segi aðeins um þetta, að heimurinn væri verri ef blaða- og fréttamenn hefðu aldrei fengið upplýsingar í hendur framhjá vilja þeirra ríku og þeirra sem völdin hafa og þykjast vera handhafar laga og sannleika hverju sinni. Réttarríkið íslenska býður nú Samherja, Pálum og Páleyju að lifa í refsileysi ofar lögunum en pálast á blaðamönnum, sem vinna vinnu sína eins og vera ber. Meiðyrðamál gegn Pálunum er til að mynda eins og að stökkva vatni á gæs enda getur verið arðbært að ljúga sakir upp á aðra. Sem sagt. Þetta er lítil tilraun til að gera grein fyrir nýyrði sem skotið hefur upp kollinum í íslensku máli. Eftir því sem ég best veit eru Páley, Páll og Páll ennþá að pálast á blaðamönnunum og jafnvel því meir sem ótti þeirra vex um að illa kunni að fara. Höfundur er fyrrverandi blaðamaður og áhugamaður um málvísindi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fjölmiðlar Samherjaskjölin Rannsókn lögreglunnar á Akureyri á blaðamönnum Samfélagsmiðlar Jóhann Hauksson Mest lesið Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson Skoðun Svartir föstudagar í boði íslenskra stjórnvalda Haukur Guðmundsson Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun Þegar náttúruvinir hitta frambjóðendur. Hjálpartæki kjósandans Stefán Jón Hafstein Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson Skoðun BRCA Elín Íris Fanndal Jónasdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Þroskamerki þjóðar Tómas Torfason skrifar Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson skrifar Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson skrifar Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson skrifar Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Þegar náttúruvinir hitta frambjóðendur. Hjálpartæki kjósandans Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Svartir föstudagar í boði íslenskra stjórnvalda Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Eitt heimili, ein fjölskylda og ein heilsa Pétur Heimisson skrifar Skoðun BRCA Elín Íris Fanndal Jónasdóttir skrifar Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Að kjósa með nútíma hugsunarhætti Ragnhildur Katla Jónsdóttir skrifar Skoðun Í upphafi skal endinn skoða.. Sigurður F. Sigurðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld, virðið frumbyggjaréttinn í íslensku samfélagi Sæmundur Einarsson skrifar Skoðun Handleiðsla og vellíðan í starfi Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Eldgos og innviðir: Tryggjum öryggi Suðurnesja Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Er aukin einkavæðing lausnin? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Samfélag á krossgötum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Hvað er vandamálið? Alexandra Briem skrifar Skoðun Au pair fyrirkomulagið – barn síns tíma? Hlöðver Skúli Hákonarson skrifar Skoðun Fontur – hiti þrjú stig Stefán Steingrímur Bergsson skrifar Sjá meira
Þetta er greinarstúfur um sögnina „pála“, að pála e.h. eða „ pálast“ á einhverjum. Ég hef alla tíð haft áhuga á málvísindum, einkum merkingarfræði (semantic) og orðsifjafræði (etymology). Sömuleiðis hef ég lagt mig eftir nýyrðum og kynnti mér eitt sinn nýyrðasmíð Guðmundar Finnbogasonar, fræðimanns sem átti sitt blómaskeið á fyrri hluta síðustu aldar. Sögnina „að pála“ heyrði ég á dögunum. Hún beygist veikt eins og að kála (pála, pálaði, hef pálað). „Að pálast á einhverjum“ verður þá málfræðilega líkt því að pönkast á einhverjum. Sömuleiðis má mynda nafnorð af sögninni þ.e. „pálun“ sem beygist þá veikt. Merkingin En hvað merkir sögnin „að pála“? Eftir því sem ég kemst næst er merking hennar að ófrægja og hafa æruna af blaðamönnum og öðrum með upplognum sökum er þeir hafa gerst svo djarfir að ljósta upp um einhver óþægileg svikamál. Sömuleiðis er hægt að gefa þeim stöðu sakborninga eins og gert var í að minnsta kosti tvö ár i nafni lögregluembættis norður í landi sem líka hefur sama stofn og byrjar á „pál“. Við nánari athugun virtist sem sögnin að pála væri farin að fá víðtækari merkingu. Dæmi: „Heyrðu vinur! Heyrði ég rétt að þú værir farinn að pála Sigurjón eftir að þú tapaðir illa fyrir honum í skák og hann stakk undan þér á árshátíðinni? Reyndu að hegða þér eins og siðað fólk. Maður pálast ekki á fólki af svona tilefni þótt hatur og biturð geri vart við sig um tíma.“ Hver er þá uppruni þessarar sagnar, „að pála“? Það er verkefni orðsifjafræðinnar sem reynir að rekja sögu og uppruna orðanna og merkingarinnar. Tökum dæmi. Til er sögnin að „smána“. Hún á sér fullkomna samsvörun t.d. í sænsku, „att småna). Sögnin þýðir að gera lítið úr einhverjum, niðurlægja og ófrægja með ýmsu móti. Athyglisvert er að orðið er dregið af smár eða lítill sem er andstæðan við stór, mikill o.s.frv. Við tölum um lítilmenni í ákveðinni merkingu. Við eigum niðrandi orðalag um menn sem við líkjum stundum við „lítil“ skriðdýr o.s.frv. Uppruninn Hver er þá uppruni sagnarinnar „að pála e.h.“ samkvæmt forskrift orðsifjafræðinnnar? Lítil rannsókn mín hefur leitt í ljós að orðið á sögulega nýtilkomið og á uppruna í nöfnum „Páls“ Steingrímssonar skipstjóra hjá Samherja og „Páls“ Vilhjálmssonar, aðstoðarmanns skrímsladeildar Samherja. Frekari athugun styrkti þessa tilgátu þegar til sögunnar kom „Pál“ey Borgþórsdóttir, lögreglustjóri Samherja á Akureyri, sem ákveðið hefur með sínu fólki að gefa nokkrum blaðamönnum stöðu grunaðra í að minnsta kosti tvö ár. Maður sagði mér að það væri nú kallað „pálun“. Árásargirni og ótti Pálarnir tveir hafa sem sagt tekið sér það fyrir hendur undanfarin misseri að grafa undan téðum blaðamönnum með upplognum sökum um þjófnað, morðtilraun og ýmis önnur brot, svo sem á lögum um persónuvernd. Þetta hafa þeir gert með kaldhömruðum og forhertum hætti, einkum í tengslum við Morgunblaðið. Þar hæfir skel kjafti enda á heift og langrækni heimilisfang upp í Hádegismóum. Eins og áður segir eru Pálarnir á mála hjá Samherja en svo vill til að umræddir blaðamenn ljóstuðu upp um eitt mesta mútuhneyksli síðari ára á norðurhveli jarðar sem rætur átti að rekja til græðgi Samherja í veiðikvóta fátækrar þjóðar í Afríku, Namibíu nánar til tekið. Viðbrögð og varnir félagsins gagnvart uppljóstraranum og blaðamönnunum voru gamalkunnar: Hvernig komust þið yfir gögn? Eru þau ólöglega fengin? Brutu þið lög helvítin ykkar? Reyndu þið að myrða minn mann? Ég segi aðeins um þetta, að heimurinn væri verri ef blaða- og fréttamenn hefðu aldrei fengið upplýsingar í hendur framhjá vilja þeirra ríku og þeirra sem völdin hafa og þykjast vera handhafar laga og sannleika hverju sinni. Réttarríkið íslenska býður nú Samherja, Pálum og Páleyju að lifa í refsileysi ofar lögunum en pálast á blaðamönnum, sem vinna vinnu sína eins og vera ber. Meiðyrðamál gegn Pálunum er til að mynda eins og að stökkva vatni á gæs enda getur verið arðbært að ljúga sakir upp á aðra. Sem sagt. Þetta er lítil tilraun til að gera grein fyrir nýyrði sem skotið hefur upp kollinum í íslensku máli. Eftir því sem ég best veit eru Páley, Páll og Páll ennþá að pálast á blaðamönnunum og jafnvel því meir sem ótti þeirra vex um að illa kunni að fara. Höfundur er fyrrverandi blaðamaður og áhugamaður um málvísindi.
Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar
Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun